پرمصرف‌های گاز، قیمت صادراتی می‌پردازند

دلیل اصلی افزایش شدید مصرف گاز در زمستان، اضافه شدن بخش گرمایش خانگی بوده که نتیجه آن افزایش مصرف در بخش خانگی و ناتراز شدن مصرف در کل است؛ بنابراین توجه ویژه به بهینه‌سازی مصرف در بخش خانگی از اهمیت بالایی برای حل ناترازی گاز زمستانی برخوردار است.
راهکار‌های متنوعی برای بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش خانگی وجود دارد؛ یکی از راهکار‌های مهم تعویض بخاری‌های فرسوده است؛ دیگر راهکار مبتنی بر استفاده از تجهیزات ساختمانی بهینه مبتنی بر مبحث ماده ۱۹ نیز از آن یاد می‌شود که به استفاده از تجهیزات ساختمانی مناسب برای افزایش صرفه‌جویی در مصرف انرژی منتج می‌شود. اگر گاز از قیمت مناسبی برخوردار بود و صرفا به مصارف درون الگوی بهینه مصرف، یارانه انرژی تعلق می‌گرفت؛ مصارف خارج از الگوی بهینه مصرف کنترل می‌شد و به این ترتیب، حجم بسیار خوبی از ناترازی گاز کنترل می‌شد ولی به دلیل نبود سازوکار صحیح قیمتی و وجود یارانه در تمامی سطوح مصرف، شاهد حجم بالای استفاده غیربهینه گاز و هدررفت بالای آن در بخش خانگی هستیم.
مبتنی بر همین اصل، توجه ویژه وزارت نفت باید به سمت اصلاح قیمت مشترکان خارج از الگوی بهینه حرکت می‌کرد. باید همه مصارف خارج از الگوی بهینه مصرف فاقد یارانه انرژی شوند و به این ترتیب قیمت انرژی برای مصارف خارج از الگوی بهینه به قیمت واقعی و برابر با قیمت 
صادراتی برسد.  
در همین رابطه نیز وزارت نفت اگرچه هنوز با تفکیک بین مشترکان درون الگوی بهینه با خارج از الگوی بهینه فاصله دارد ولی در راستای واقعی کردن قیمت گاز برای مشترکان پرمصرف گام برداشته است. برای مشترکان بسیار پرمصرف که حدود ۱۰ درصد از مشترکان را شامل می‌شوند؛ قیمت انرژی افزایش مناسبی را تجربه کرده است.  
 

افزایش قیمت برای ۱۰ درصد مشترکان
سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در حاشیه همایش بین‌المللی سرمایه‌گذاری و تأمین مالی صنعت نفت، گاز و پتروشیمی اظهار کرد: هدف از این طرح افزایش تعرفه نیست، بلکه اصلاح و واقعی‌سازی تعرفه‌ها با محور عدالت است. تنها درصد اندکی از مشترکان بسیار پرمصرف در پله چهارم، شامل تغییر تعرفه می‌شوند و حدود ۹۰ درصد مردم هیچ افزایشی را تجربه نمی‌کنند.  
براساس برآوردها، در قبوض صادره مهر، ۷۵ درصد مشترکان مصرفی کمتر از ۱۰ هزار واحد داشته‌اند که نشان می‌دهد بیشتر مردم در محدوده الگوی مصرف قرار دارند و اصلاحات اخیر بیشتر متوجه مشترکان پرمصرف است.
نکته مهم بعدی، تغییر پلکان مشترکان گاز است. قبلا مصرف گاز در ۱۲ پله مختلف طبقه‌بندی می‌شد ولی حالا در چهار پله مصرفی قرار گرفته که دو پله اول آن مشترکان درون الگوی بهینه مصرف هستند که ۷۵ درصد از مشترکان هر شهر را شامل می‌شوند. الگوی بهینه مصرفی نیز برابر با مصرف ۷۵ درصد از مردم است و بالاتر از آن، خارج از الگوی بهینه مصرف طبقه‌بندی می‌شود.
به این ترتیب مشترکان پله جدید اول و دوم که پله اول آن شامل مشترکان با مصرف کمتر از ۵۰ درصد مصرف متوسط شهر هستند؛ کم‌مصرف تلقی می‌شوند. مشترکان کم‌مصرف با قیمت گاز معادل ۱ درصد قیمت تعرفه پله آخر یا همان پله چهارم محاسبه خواهند شد که برابر با قیمت هر متر مکعب گاز معادل حدود ۲۰۰ تومان است. پله دوم مبتنی بر پلکان مرتبط با مشترکان با مصرف بین ۵۰ تا ۷۵ درصد مصرف متوسط شهر محسوب می‌شود این مشترکان درون الگو و با مصرف بهینه یا همان خوش‌مصرف عنوان می‌شوند که قیمت آن معادل ۴ درصد قیمت پله چهارم است که هر مترمکعب گاز معادل حدود ۷۰۰ تومان خواهد بود. در مجموع این دو پله حدود ۸۹ درصد مردم قرار دارند و به این ترتیب ۸۹ درصد مردم از یارانه انرژی برخوردار خواهند شد.
بعد از این پله، پله سوم قرار دارد که با این‌که مصرف خارج از الگوی بهینه دارد ولی نزدیک به الگوی مصرف است و در این بخش نیز قیمت هر مترمکعب گاز با رشدی بزرگ‌تر از پلکان‌های درون الگوی بهینه مصرف همراه است تا مشترکان به سمت بهینه‌سازی حرکت کنند و مصرف خود را به درون الگوی بهینه مصرف هدایت کنند. به این ترتیب قیمت پله سوم معادل ۱۲ درصد تعرفه پله چهارم است که حدودا در مترمکعب گاز معادل ۲۲۰۰ تومان در نظر گرفته می‌شود و حدودا ۹ درصد از مشترکان درون این پله قرار می‌گیرند.
پلکان آخر که مشترکان بسیار پرمصرف هستند؛ مصرف آنها با قیمت نزدیک به قیمت صادراتی محاسبه می‌شود و به این ترتیب قیمت هر مترمکعب گاز برای پله چهارم (بسیار پرمصرف بخش خانگی) معادل ۷۵ درصد قیمت گاز صادراتی محاسبه می‌شود هر متر مکعب گاز صادراتی برابر با ۳۰ سنت محاسبه می‌شود و قیمت هر دلار معادل ۸۰ هزار تومان که نزدیک به قیمت اکتشافی ارز توافقی در بازار مبادله ارز و طلا است؛ معادل ۱۸ هزار تومان به ازای هر مترمکعب که بسیار قیمت مناسبی برای پرهیز از مصرف بسیار بد و پرمصرفی است.
 

لزوم اعطای یارانه تشویقی
بنابراین این اقدام وزارت نفت در زمینه اصلاح تعرفه‌ها و تعریف چهار پله مصرفی به جای ۱۲ پله مصرفی مبتنی بر مشترکان کم‌مصرف و خوش‌مصرف به عنوان مشترکان درون الگوی بهینه و مشترکان پله سوم به عنوان مشترکان پرمصرف و مشترکان پله چهارم به عنوان مشترکان بسیار پرمصرف شناخته می‌شوند؛ اقدام مثبت و مناسبی از منظر قیمت‌گذاری برای پلکان‌های گاز در بخش خانگی و تجاری بوده است.
در گام بعدی باید سکونت‌گاه‌های فرعی هریک از افراد نیز با مصرف سکونت‌گاه اصلی هر فرد جمع زده شود و مبتنی بر مجموع مصرف یک خانواده در سکونت‌گاه اصلی و دیگر سکونت‌گاه‌های فرعی هر خانواده مبتنی بر همین قیمت و پلکان‌های جدید، به هر خانواده یارانه انرژی تعلق گیرد. همچنین می‌توان نظام تشویقی کاهش مصرف نسبت به سال گذشته را با اعطای گواهی صرفه‌جویی انرژی و معادل قیمتی آن به خانواده‌های با مصرف بهینه‌تر از سال گذشته خود ترغیب به بهینه‌سازی مصرف کنیم؛ بنابراین اصلاح قیمت مشترکان پرمصرف گاز و ایجاد ارتباط بین مصرف غیربهینه با اخذ قیمت صادراتی گاز از مشترکان بسیار پرمصرف گاز، اقدام مثبتی در جهت کنترل مصارف غیربهینه گاز در بخش خانگی و تجاری است که می‌تواند اثرگذاری جدی در مصرف بخش گاز خانگی داشته باشد. نکته بسیار مهم این است که وزارت نفت در رابطه با تغییرات قیمتی حاصل از نظام جدید پلکانی با مردم سخن بگوید تا این اصلاح کلیدی با برخی بلندگو‌های تبلیغاتی مشترکان مرفه و ثروتمند و بسیار پرمصرف بخش خانگی به حاشیه کشیده نشود. نفس اقدام در بازطراحی سیاست انرژی کشور بر مبنای عدالت، کارایی و پایداری مصرف انرژی مبتنی با اخذ قیمت نزدیک به قیمت صادراتی گاز از مشترکان پرمصرف بسیار اقدام مثبتی است که انجام پذیرفته است و در راستای کنترل مصرف غیربهینه بخش خانگی است؛ بنابراین دریافت قیمت نزدیک به قیمت صادراتی از مشترکان پرمصرف، نه یک اصلاح قیمتی بلکه ضرورتی برای اصلاح الگوی مصرف، تقویت اقتصاد ملی و استمرار تولید کشور است.
 

اخذ قیمت صادراتی گاز از مشترکان بسیار پرمصرف
فرشاد جامع، کارشناس انرژی در رابطه با اهمیت حذف یارانه انرژی مشترکان پرمصرف و خارج از الگوی بهینه مصرف گفت: هر سال با فرارسیدن زمستان، فشار مصرف بر شبکه گاز کشور به‌شدت افزایش می‌یابد و رکورد‌های تازه‌ای در مصرف خانگی ثبت می‌شود. براساس برآورد‌های رسمی، در حالی که ظرفیت تولید روزانه گاز کشور حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب است، میزان مصرف در روز‌های اوج زمستان از مرز یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب عبور می‌کند.  
در نتیجه، کشور با ناترازی ۳۵۰ میلیون مترمکعبی روبه‌رو می‌شود؛ رقمی که به روشنی نشان می‌دهد مصرف گاز از توان تولید ملی فراتر رفته است. بخش خانگی با سهم بیش از ۶۵ درصدی از کل مصرف، عامل اصلی این شکاف محسوب می‌شود. در حالی که مصرف‌کنندگان صنعتی و نیروگاهی برای حفظ تولید به گاز نیاز حیاتی دارند، رشد مصرف غیرضروری در منازل باعث می‌شود دولت ناچار به قطع گاز صنایع بزرگ، پتروشیمی‌ها و فولاد‌ها شود تا از افت فشار در شبکه جلوگیری کند.
وی در ادامه افزود: یکی از ریشه‌های اصلی ناترازی، نحوه توزیع یارانه انرژی در کشور است. در حال حاضر، بیش از ۸۵ درصد یارانه پنهان گاز نصیب ۱۵ درصد از مشترکان پرمصرف می‌شود. درواقع، سیستم فعلی قیمت‌گذاری به‌گونه‌ای طراحی شده که هر چه مصرف بیشتر باشد، یارانه بیشتری به مصرف‌کننده تعلق می‌گیرد. این در حالی است که اکثریت مردم درون الگوی بهینه مصرف قرار دارند و از یارانه واقعی خود بهره‌مند نمی‌شوند. درنتیجه، یارانه انرژی که باید ابزاری برای حمایت از اقشار متوسط و کم‌درآمد باشد، در عمل به نفع اقشار پردرآمد و پرمصرف عمل می‌کند. این بی‌عدالتی، علاوه‌بر تشویق مصرف بی‌رویه، به تشدید ناترازی گاز دامن می‌زند و منابع عمومی کشور را هدر می‌دهد.
جامع با اشاره به اقدام مثبت وزارت نفت در کاهش یارانه انرژی مشترکان پرمصرف گفت: در همین راستا، وزارت نفت اصلاح پلکانی تعرفه گاز خانگی از مهرماه آغاز کرده است. براساس طرح جدید، مشترکان بسیار پرمصرف گاز، تعرفه‌ای معادل ۷۵ درصد قیمت صادراتی گاز پرداخت خواهند کرد. هرچند هنوز فاصله تا واقعی‌سازی کامل قیمت‌ها وجود دارد، اما این سیاست می‌تواند نقطه عطفی در کنترل مصرف باشد. در این سازوکار، خانواده‌هایی که در چارچوب الگوی مصرف حرکت می‌کنند، همچنان از یارانه انرژی بهره‌مند می‌شوند، اما هر میزان مصرف خارج از الگو، با نرخ تصاعدی و نزدیک به قیمت صادراتی محاسبه خواهد شد.
وی گفت: تجربه کشور‌های موفق در مدیریت انرژی، نشان داده که ترکیب سیاست قیمتی، اصلاح ساختار یارانه و ارتقای بهره‌وری انرژی می‌تواند در مدت کوتاهی تعادل را به شبکه گاز بازگرداند. در کشور ما نیز با اجرای نظام تعرفه‌گذاری جدید برای گاز، شاهد کاهش ۱۰ درصدی در مصرف خانگی معادل آزادسازی حدود ۸۰ میلیون مترمکعب گاز برای بخش صنعت و نیروگاه‌ها خواهیم بود. این میزان گاز می‌تواند مانع از خاموشی‌های زمستانی، توقف تولید و زیان‌های ارزی ناشی از تعطیلی صنایع شود.