​​​​​​​خلق ارزش‌های جدید با فناوری‌های نوظهور

راه‌اندازی «مرکز راهبری فناوری اطلاعات و هوشمندسازی»، نه یک تغییر سازمانی ساده بلکه اعلام آغاز یک دوران جدید در مدیریت منابع و زیرساخت‌های فناوری اطلاعات است. هدف اصلی، پیاده‌سازی یک معماری یکپارچه و هوشمند است تا تمام فرآیندهای سازمانی، تولیدمحور و مخاطب‌محور بتوانند با بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی، از ارزش‌های جدید بهره‌مند شوند.
این مرکز قرار است نقش مغز متفکر حوزه فناوری اطلاعات سازمان را ایفا کند؛ از تعیین سیاست‌ها، راهبردها و استانداردهای فناوری اطلاعات گرفته تا نظارت بر اجرای طرح‌های کلان هوشمندسازی، مانند انواع اتوماسیون، ارتقای سامانه‌های مخاطب‌محور و بهره‌گیری از هوش مصنوعی برای انواع کاربری‌های رسانه‌ای.
پیش ‌از این، مدیریت فناوری اطلاعات ممکن بود به‌صورت جزیره‌ای و واکنشی عمل کند اما اکنون، با ایجاد یک مرکز راهبری متمرکز، فناوری اطلاعات در صداوسیما از یک بخش فنی صرف به یک شریک راهبردی کسب‌وکار تبدیل می‌شود. این تمرکز راهبری تضمین می‌کند که تمام سرمایه‌گذاری‌های فناوری اطلاعات، همسو با مأموریت‌های اصلی سازمان و چشم‌انداز کلان آن باشند. نتیجه این تحول، افزایش بهره‌وری، کاهش ریسک‌ها و تهدیدات، سرعت‌بخشی به عرضه محصولات رسانه‌ای جدید و مهم‌تر از همه خلق ارزش‌های جدید، ایجاد مزیت رقابتی و ارائه تجربه‌ای به‌مراتب غنی‌تر و هدفمندتر به میلیون‌ها مخاطب رسانه‌ملی خواهد بود. این مرکز، در حقیقت، نقشه راه صداوسیما برای ورود قدرتمند به عصر رسانه‌های داده‌محور و تعاملی است.
     
گامی در جهت تحول رسانه‌ملی 
در روزهای پایانی سال گذشته طی حکمی از سوی رئیس رسانه‌ملی، فرشید بهجت‌محمدی به ریاست این مرکز تازه‌تأسیس منصوب شد. این مرکز در جهت تحول بنیادین در عرصه فناوری اطلاعات سازمان و به‌‏کارگیری فناوری‌‏های نوین اطلاعاتی و ارتباطی مبتنی‌بر زیرساخت‌های یکپارچه، هوشمند و امن، تحقق حکمرانی پیشرو و افزایش بهره‌وری مبتنی‌بر سند تحول رسانه‏‌ملی تعریف و مکلف شد تا با برنامه‌‏ریزی دقیق و مشارکت تمام ارکان و همکاران زیست‌بوم فناوری اطلاعات سازمان، ضمن تشکیل منظم شورای‌‏عالی فناوری اطلاعات‏، اهداف و مأموریت‌‏های محوله در حکم را مجدانه پیگیری و با قید اولویت محقق کند.
بهجت‌محمدی که خود از مدیران و متخصصان ارشد حوزه فناوری و هوشمندسازی صداوسیماست، پیش ‌از این قائم‌مقامی معاونت توسعه و فناوری را برعهده داشته و در کارنامه وی مدیریت اداره‌کل فناوری رسانه‌های نوین و سال‌ها فعالیت در اداره‌کل تحقیقات و جهاد خودکفایی به چشم می‌خورد. وی پیگیری و تأکید ویژه‌ای روی یکپارچه‌سازی سامانه‌ها و داده‌محور کردن تصمیم‌گیری‌ها در رسانه‌ملی دارد. 
او درخصوص ضرورت شکل‌گیری مرکز راهبری فناوری اطلاعات و هوشمندسازی در صداوسیما، می‌گوید: با توجه به پیچیدگی‌های صنعت فناوری اطلاعات از منظر تعدد ذی‌نفعان و زیست‌بوم و همچنین پویایی این فناوری به‌ویژه در موضوعاتی نظیر هوش مصنوعی و امنیت سایبری، هم در عرصه بین‌الملل و هم در کشور تلاش شده تمرکزی در بعد حکمرانی و راهبری فناوری اطلاعات ایجاد شود تا بتوان این پیچیدگی و تعاملات ذی‌نفعان را به‌نحو بهینه مدیریت کرد. از منظر قانونی نیز براساس تبصره بند ب قانون ۱۰۷ برنامه هفتم توسعه، بر تشکیل مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات ذیل بالاترین مقام سازمان برای یکپارچه‌سازی منابع و داده‌ها، هوشمندسازی، استقرار نظام حکمرانی داده‌مبنا و خلق ارزش‌های جدید با کمک فناوری اطلاعات و به‌صورت همسو با اهداف سازمان تأکید شده است. بر این اساس و مبتنی‌بر استانداردهای موجود دنیا در این زمینه نظیر ISO ۳۸۵۰۰‌، ساختاری به این صورت تدوین شد که شورای‌عالی فناوری اطلاعات به ریاست رئیس سازمان و حضور اعضای حقیقی و حقوقی مرتبط و ذیل آن، مرکز راهبری فناوری اطلاعات برای سیاست‌گذاری، راهبری و نظارت بر برنامه‌ها، طرح‌ها و اقدامات حوزه فناوری اطلاعات سازمان شکل بگیرد.
به گفته بهجت محمدی براساس شرح وظایف تدوین‌شده برای مرکز راهبری فناوری اطلاعات و هوشمندسازی و حکم رئیس سازمان، نخستین هدف این مرکز تدوین راهبردهای کلان حوزه فناوری اطلاعات و هوشمندسازی سازمان با مشارکت تمام ذی‌نفعان زیست‌بوم فناوری اطلاعات و هوشمندسازی سازمان است. وی دراین‌خصوص می‌گوید: این راهبردها را باید به شورای‌عالی فناوری اطلاعات با رویکرد خلق ارزش و دستیابی به اهداف کلان سازمانی نیز پیشنهاد دهیم. دومین مسئولیت ما نظارت راهبردی بر کار‌های حوزه فناوری اطلاعات و هوشمندسازی؛ اطمینان از عملکرد صحیح و همسویی اقدامات و طرح‌ها با اهداف مصوب اولیه به‌منظور حذف همپوشانی‌های وظیفه‌ای است.
     
ورود به حوزه سیاست‌گذاری
بهجت محمدی درخصوص وظایف این مرکز در حوزه سیاست‌گذاری نیز می‌گوید: تدوین سیاست‌ها و مقررات مرتبط با هدف ایجاد همگرایی و هم‌افزایی برنامه‌ها و سامانه‌های تحت مدیریت نمایندگی‌های مرکز نیز بر عهده این مرکز است که باید سیاست‌های هوشمندسازی و استقرار نظام حکمرانی فناوری اطلاعات را در سازمان پیاده کند. ضمن این‌که راهبری و سازماندهی سرمایه انسانی در حوزه فناوری اطلاعات و هدایت نیروی انسانی متخصص در قالب کمیته‌های تخصصی مرتبط هم برای ما اهمیت دارد.
به گفته رئیس مرکز  راهبری  فناوری  اطلاعات  و هوشمندسازی، این مرکز علاوه‌بر این موارد، ساماندهی نرم‌افزار و سامانه‌های سازمانی و استفاده از ظرفیت‌های ملی در زمینه تحقق اهداف و راهبردهای کلان مصوب را هم برعهده دارد و زمینه‌سازی برای استفاده کارآمد و روزآمد از ابزارهای فناوری اطلاعات به‌ویژه هوش مصنوعی، زیرساخت‌های ذخیره‌سازی و پردازشی متمرکز و ابزارهای خودکارسازی و هوشمندسازی فرآیندها را نیز در دستور کارش می‌بیند.
در این میان باید  توجه کرد که این مرکز چه سازوکاری برای ارتباط با بخش‌های دیگر سازمان دارد. وی در این‌باره می‌گوید: ما با ارزیابی و تحلیل نیازها و ضرورت‌های فناوری اطلاعات و هوشمندسازی در کنار ذی‌نفعان (اعم از نمایندگی‌ها و حوزه‌های پیام) و مدیران ارشد سازمانی هستیم و با حضور فعال و مؤثر و ایفای وظیفه در شوراها و کارگروه‌های درون و برون‌سازمانی به آنها کمک می‌کنیم. هم‌اکنون این مرکز متشکل از دو اداره‌کل راهبری و بهره‌برداری سامانه‌ها و راهبری داده و هوشمندسازی است که براساس تقسیم سامانه‌ها و داده‌های سازمانی، سامانه‌ها و داده‌های تولیدمحور و سامانه‌ها و داده‌های مخاطب‌محور، مدیریت‌های تخصصی در ذیل هر یک از این ادارات کل تشکیل‌ شده است. مدیریت‌های برنامه‌ریزی، نظارت، تحقیق و توسعه نیز ذیل رئیس مرکز تشکیل شده‌اند.
وی در ادامه می‌گوید: این مرکز با شش نمایندگی در سایر بخش‌های سازمان حضور دارد که عبارتند از: ادارات کل زیرساخت و مراکز داده، فناوری اطلاعات، مدیریت امنیت فناوری اطلاعات و عملیات، فنی فضای مجازی، مدیریت فناوری اطلاعات اداره‌کل برنامه‌ریزی معاونت مالی و اداره‌کل فنی و سایبری مرکز صیانت که همگی بازوهای مدیریتی این مرکز برای عملیات فناوری اطلاعات سازمان صداوسیما محسوب می‌شوند. در حقیقت براساس الگوی ارائه‌شده توسط ISO ۳۸۵۰۰T، چهار مأموریت تعامل با ذی‌نفعان، ارزیابی، نظارت و هدایت برعهده این شش نمایندگی است.
     
هوشمندسازی در رسانه‌ملی 
از بهجت محمدی درباره اهمیت هوشمندسازی و ضرورت آن در رسانه‌ملی می‌پرسیم و این‌که چه نیازی بود که مرکزی برای این موضوع در نظر گرفته شود. او در پاسخ می‌گوید: ابزارهای هوش مصنوعی در همه صنایع ورود جدی پیدا کرده‌اند و هوش مصنوعی یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های انقلاب صنعتی چهارم یا عصر چهارم صنعت (Industry ۴.۰) خود را بر بسیاری از صنایع تحمیل کرده است. صنعت رسانه نیز از این فناوری متأثر شده که نمونه‌ تولیدات آن را امروزه در برنامه‌های مختلف صدا و سیما ملاحظه می‌کنید. در حقیقت ما برای کاربری هوش مصنوعی در سازمان صداوسیما، سه ساحت پیش‌بینی کرده‌ایم؛ یک ساحت خودکارسازی فرآیندهایی است که اگر قرار باشد توسط انسان انجام شود، بسیار زمان‌بر و هزینه‌بر است. کاربردهایی مانند تبدیل گفتار به متن، تبدیل متن به گفتار، شناسایی چهره و تبدیل‌ کیفیت از SD به HD مثال‌هایی ازاین‌دست به شمار می‌روند. ساحت دوم، تحلیل داده‌ها و کلان داده‌ها (به‌ویژه داده‌های مخاطب است) و ارزش‌آفرینی‌های جدید از این داده‌هاست که هم بینش‌های جدید برای مدیران ارشد ایجاد می‌کند و هم می‌تواند ابزار بسیار کارآمدی برای رصد زیست‌بوم رسانه باشد. همچنین کاربست‌های مهمی نظیر تشخیص اخبار جعلی و تشخیص روند رسانه‌های اجتماعی در این دسته می‌گنجد. ساحت سوم، تولید محتوای صوتی و تصویری با استفاده از هوش مصنوعی است که امروزه حتی در بین عموم مردم نیز رواج پیداکرده است. این ساحت نیازمند توجه جدی در تدوین آیین‌نامه‌های مربوطه، سازوکارهای مرتبط با رعایت اخلاق و حقوق مؤلفان و مصنفان و همچنین هنرمندان و صاحبان اثر درگذشته است که این مرکز با کمک مرکز طرح، برنامه‌وبودجه آیین‌نامه مربوطه را با مشارکت همکاران صاحب‌نظر معاونت‌های صف و مدیریت پیام تدوین خواهد کرد. تغییرات ایجادشده در فرآیندهای تولید و نشر محتوا به علت ورود جدی ابزارهای هوش مصنوعی به عرصه تولید بسیار جدی و نیازمند رصد مستمر است.
اما صداوسیما گنجینه‌ای از داده‌های صوتی، تصویری و متنی در اختیار دارد که این داده‌ها می‌تواند در اختیار دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان قرار گیرد تا زمینه توسعه فناوری بومی هوش مصنوعی فراهم آید. بهجت محمدی در این‌خصوص می‌گوید: با همکاری معاونت توسعه و فناوری رسانه، سامانه‌ای برای مدیریت داده‌های صوتی، تصویری و متنی سازمان باهدف آموزش ابزارهای هوش مصنوعی در نظر گرفته شده و در صورت تأمین بودجه موردنیاز و عملیاتی شدن این سامانه، داده‌ها به‌صورت مدیریت‌شده در اختیار دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان قرار خواهد گرفت.
او در پاسخ به سؤال درباره زیرساخت‌های پردازشی و مهندسی در رسانه‌ملی، با بیان این‌که هزینه‌های ایجاد زیرساخت‌های پردازشی و ذخیره‌سازی مرتبط با هوش مصنوعی در دنیا بسیار زیاد است، ادامه می‌دهد: اغلب دولت‌ها در دنیا نیز برای توسعه این زیرساخت‌ها ورود کرده‌اند؛ البته سهم بخش خصوصی در کشورهای توسعه‌یافته به علت درآمدزایی از این زیرساخت‌ها، از دولت‌ها بیشتر است اما در کشورهای درحال‌توسعه یا کمتر توسعه‌یافته، دولت‌ها در ایجاد این زیرساخت‌ها به‌صورت جدی فعالیت دارند و طبیعتا سازمان نیز براساس نوع نیاز خود از سه ساحت هوش مصنوعی که ذکر شد، از این زیرساخت‌ها برای توسعه سامانه‌های موردنیاز خود استفاده خواهد کرد اما پس از توسعه راهکارهای مرتبط، به علت حساسیت داده‌های سازمانی، با کمک معاونت توسعه و فناوری رسانه زیرساخت‌های ذخیره‌سازی و پردازشی برای بهره‌گیری سازمان از کاربردهای هوش مصنوعی در خود سازمان در حال راه‌اندازی است تا داده‌ها در ابرها و سکوهای عمومی ‌گردش نکنند.
موضوعاتی نظیر هوشمندسازی و مشاهده آثار آن، بعد از ساماندهی به کاربری‌ها و سامانه‌های سازمانی، ایجاد زیرساخت‌های حکمرانی داده و همچنین مرتب‌سازی سازمان از منظر زیرساخت‌های پردازشی و امنیت سایبری مقدور است اما به سبب سرعت تغییرات و نیازمندی‌هایی که در این بخش وجود دارد، این مرکز به‌موازات ساماندهی و بالا بردن بهره‌وری، پیگیری‌های مربوط به توسعه کاربردهای هوشمندسازی را نیز انجام می‌دهد تا با مرتب شدن جایگاه‌ها، نیازمندی‌ها و زیرساخت‌ها، این ابزارهای مبتنی‌بر هوش مصنوعی، بتوانند به‌خوبی نقش خود را در بالا بردن ظرفیت‌های سازمانی و بهره‌وری و خلق ارزش‌های جدید ایفا کنند.
     
چشم‌انداز پیش رو 
مدیر مرکز راهبری فناوری اطلاعات و هوشمندسازی درخصوص همکاری با شرکت‌های فناوری و دانش‌بنیان بیرون از سازمان نیز می‌گوید: اغلب سامانه‌های دارای کارکردهای سازمانی، تولیدمحور و مخاطب‌محور و همچنین کاربست‌های هوش مصنوعی با کمک شرکت‌های فناورانه و دانش‌بنیان توسعه ‌یافته‌اند و نمایندگی‌های مدیریتی که ذکر شد، با این شرکت‌ها قراردادهای مستمری دارند و برخی از نیازمندی‌ها نیز براساس توان همکاران عزیز ما در حوزه فناوری اطلاعات توسعه داده می‌شود.
او همچنین درباره همکاری با نهادهایی مانند وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و معاونت علمی ریاست‌جمهوری نیز می‌گوید: با توجه به نوپا بودن مرکز، ارتباط ما با نهادهای مختلف نظیر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری معاونت علمی ریاست‌جمهوری، مجلس شورای اسلامی و سایر بخش‌ها و نهادها براساس کارسپاری رئیس سازمان و همچنین شکل‌گیری به‌عنوان مرکز حکمرانی فناوری اطلاعات در حال برقراری است و به تعاملات مؤثر برای حل مسائل سازمانی در زمینه‌های تخصصی و استفاده بهینه کشور از داده‌های سازمانی منجر خواهد شد.‌
به گفته وی، مهم‌ترین چشم‌انداز پیش روی مرکز، استفاده از فناوری اطلاعات در جهت تحقق اهداف کلان سازمانی و خلق ارزش‌های جدید با بهره‌گیری از فناوری‌های نوظهوری مانند هوش مصنوعی در زمینه ارتقای بهره‌وری، امنیت و هوشمندسازی فرآیندهای سازمانی است.