نسخه‌های تکراری برای آلودگی هوا

معاون وزارت بهداشت به‌تازگی آماری را رسانه‌ای کرده که نگرانی شهروندان را دوچندان کرده است. آن‌طور که او توضیح داده در سال گذشته‌ ۵۸ هزار و ۹۷۵ مورد مرگ در کشور منتسب به مواجهه با ذرات معلق کمتر از ۵/۲ میکرون بوده که معادل ۱۶۱مرگ در روز وحدود هفت مرگ درهرساعت است. در چنین شرایطی شهروندان انتظار دارند کارگروه اضطرار آلودگی هوا دست‌کم تصمیمات به‌موقع و تاثیرگذار‌ بگیرد.
‌
آلودگی هوا و تشکیل کارگروه اضطرار
 استمرار آلودگی هوا در تهران، باعث شد اولین جلسه کارگروه اضطرار آلودگی هوا‌ یکشنبه گذشته تشکیل شود و مصوباتی داشته باشد. طبق این مصوبه مقررشد تمام فعالیت‌های ورزشی مدارس شهرستان‌های اسلامشهر، ری، بهارستان، رباط کریم، پاکدشت، شهریار، قرچک، پیشوا، دماوند و ورامین در فضای به مدت ۴۸ ساعت ممنوع شود. همچنین کارمندانی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای، تنفسی، قلبی و بانوان دارای کودک خردسال هستند، می‌توانند با ارائه مستندات و هماهنگی مدیر مربوطه در شهرستان‌های اسلامشهر، ری، بهارستان، رباط کریم، پاکدشت، شهریار، قرچک، پیشوا، دماوند و ورامین از دورکاری استفاده کنند. همچنین صدور مجوزهای روزانه طرح ترافیک توسط شهرداری تهران به مدت ۴۸ ساعت ممنوع می‌شود. اگرچه کارگروه اضطرار تشکیل شد اما بسیاری از کارشناسان معتقدند تصمیماتی که در آن گرفته می‌شود، صرفا همانند مسکنی موقت عمل می‌کند و نمی‌تواند مشکلی را حل کند.  یوسف رشیدی، مدیرعامل پیشین شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران و عضو هیأت علمی دانشگاه بهشتی در این‌باره به جام‌جم ‌می‌گوید: «اقدامات اضطراری مانند تعطیلی مدارس و مهد کودک‌ها یا توقف فعالیت‌های کارمندان دولت عموما ماهیتی کوتاه‌مدت دارند و درنهایت به تعطیلی محدود می‌شوند. این اقدامات کارآمدی چندانی در حل ریشه‌ای معضل آلودگی هوا ندارند. زیرا آلودگی نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت برای کاهش تولید انواع آلاینده‌هاست.» به گفته رشیدی، کشورهایی که در کاهش آلودگی هوا موفق بوده‌اند، حمل و نقل عمومی را ستون فقرات اصلی اقدامات خود قرار داده‌اند.
 
متهمان آلودگی هوا در تهران؟
براساس تازه‌ترین بررسی‌ها ۸۳ درصد آلودگی گازی در هوای تهران مربوط به منابع متحرک (موتورسیکلت، خودروی سواری، خودروهای عمومی و وسایل نقلیه دیزلی) است. در عین حال این منابع متحرک سهمی ۶۰ درصدی در تولید ذرات معلق دارند. در چنین شرایطی کارشناسان تاکید دارند اولویت مسئولان باید بر طرف کردن این مشکلات باشد نه این‌که در کارگروه‌‌هایی که صرفا جنبه تشریفاتی دارد از کنار این وضعیت عبور کنند. شهروندان نیز گلایه دارند که در کارگروه اضطرار به‌جز اعلام دیرهنگام تعطیلی مدارس و دستگاه‌های اداری راهکار دیگری ارائه نمی‌شود.  مدیرعامل پیشین شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران ادامه می‌دهد: «براساس دستورالعمل‌های درنظر گرفته‌شده نمایندگان ارگان‌های مختلف در زمان افزایش شاخص آلودگی هوا گرد هم آمده و محدودیت‌ها و اقداماتی را براساس سطح آلودگی اعمال ‌می‌کنند اما تعریف این دستورالعمل به گونه‌ای نبوده که این کمیته‌ها به صورت روتین و مکرر تشکیل شوند بلکه مقصود، مواقع اضطراری است که احتمالا سالی یک یا دو بار رخ دهد، نه این‌که هر چند ماه یک بار این کمیته تشکیل شود.» آن‌طور که او توضیح می‌دهد، نکته کلیدی، لزوم تدوین برنامه‌ریزی بلندمدت است؛ هرچند در کشور ما، ‌برنامه‌ریزی بلندمدت اغلب به معنای برنامه‌ای است که اجرا نمی‌شود. با این‌حال، همان‌طور که برای کاهش کربن در هوای تهران و شهرهای دیگر برنامه‌ریزی شد، قطعا می‌توان برای کاهش ذرات معلق و سایر آلاینده‌ها نیز برنامه داشت و آنها را به حد استاندارد رساند.‌ به گفته این عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، برای این‌که کارگروه مذکور براساس مشخصی تصمیم‌گیری کند، لازم است شرح وظایف دقیق دستگاه‌های مختلف، از جمله متن مصوبه و وظایف کنترل کیفیت هوا، مشخص و ارائه شود تا مبنای تصمیم‌گیری شفاف باشد.
منابع اصلی آلودگی هوا (با حذف عوامل طبیعی مانند گرد و غبار) به دو دسته منابع ثابت و متحرک تقسیم می‌شوند و باید برای هر دو دسته برنامه عملیاتی داشت. اصل اساسی این است که میزان تولید آلودگی باید سال به سال کاهش یابد.  بیشتر کارشناسان بر این باورند که هیچ سند و مدرکی مبنی بر میزان دقیق کاهش یا افزایش سالانه تولید آلایندگی در دست نیست. اگر نتوانیم میزان تولید را کاهش دهیم و مقایسه سال به سال نداشته باشیم، مسیر درستی را طی نخواهیم کرد. رشیدی ادامه می‌دهد: «موضوع سنجش تولید آلودگی با ایستگاه‌های سنجش متفاوت است. زیرا داده‌های ایستگاه‌ها تلفیقی از میزان تولید آلودگی و شرایط جوی (باد، باران و...) است. در نتیجه، هدف‌گذاری اصلی در سطح جهان بر کاهش انتشار آلاینده‌ها از منابع ثابت (کارخانجات، اصناف و تجاری) و منابع متحرک (خودروها) استوار است. در تهران، سهم آلودگی ناشی از خودروها معمولا بیشتر از منابع ثابت است. بنابراین هدف‌گذاری باید بر کاهش انتشار آلایندگی خودروها متمرکز شود. در حوزه خودروها، باید اقداماتی صورت گیرد تا تردد کاهش یابد. زیرا آلودگی تنها از اگزوز خودروها نیست بلکه آلودگی ناشی از سایش لاستیک و لنت ترمز نیز اهمیت دارد.» 
بنابر گفته رشیدی افزایش ظرفیت حمل و نقل عمومی و جلوگیری از تردد خودروها می‌تواند نقش عمده‌ای در کاهش آلودگی هوای کلانشهر تهران داشته باشد: «برای کاهش تردد، باید حمل و نقل عمومی تقویت و استفاده از دولت الکترونیک برای انجام امور شهری ترویج شود. پس از این موارد، توجه به استانداردسازی خودروها، استفاده از سوخت مناسب و اجرای دقیق برنامه معاینه فنی برای کنترل تجهیزات کاهش آلودگی ضروری است که متأسفانه در حال حاضر به صورت دقیق اجرا نمی‌شود. در بخش منابع ثابت نیز اگرچه ترغیب منازل به صرفه‌جویی در مصرف سیستم‌های گرمایشی و تنظیم دما در سطح توصیه باقی می‌ماند، در واحدهای مهمی مانند پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها، باید استفاده از سوخت‌های سنگین مانند گازوئیل و مازوت محدود شود. همچنین، تجهیزات کنترل آلودگی مانند حذف اکسیدهای گوگرد و ذرات معلق باید در برنامه واحدهای صنعتی لحاظ شود؛  بدین معنی که صنایع ملزم به نصب تجهیزات کنترل آلایندگی باشند. برای دستیابی به شرایط مطلوب، نیازی به اختراعات جدید نیست بلکه باید از تجربیات موفق جهانی در این زمینه استفاده کرد.»