باغ‌ها دوام می‌آورند؟

باغداری، یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشاورزی ایران، درتأمین امنیت غذایی،ایجاد اشتغال وصادرات غیرنفتی نقشی محوری دارد. بر پایه آمار مرکز آمار ایران، بخش کشاورزی (زراعت و باغداری) ۱۷.۶درصد نیروی کار کشور را جذب کرده و ۶‌درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد که ۷۱‌درصد آن به کشت و باغداری اختصاص دارد.با وجود بارش سالانه متوسط ۲۳۵ میلی‌متر در سال ۱۴۰۳، ایران به‌عنوان کشوری نیمه‌خشک با چالش‌هایی چون کمبود آب، تغییرات اقلیمی و روش‌های سنتی آبیاری دست‌وپنجه نرم می‌کند. مساحت کل باغات کشور حدود سه میلیون هکتار است که عمدتا در استان‌های شمالی و شمال‌غربی متمرکز شده؛ ۴۵ درصد تولید محصولات باغی به مازندران، آذربایجان غربی و شرقی تعلق دارد. این تمرکز ناشی از مهاجرت باغداری از مناطق مرکزی به شمال به‌دلیل بحران آبی است اما فشار بر منابع آبی شمال‌غرب ــ مانند دریاچه ارومیه ــ را به‌شدت افزایش داده است.باغداری و کشاورزی به‌طور کلی، ۹۰-۸۵ درصد منابع آب تجدیدپذیر ایران (حدود ۱۳۷.۵کیلومترمکعب سالانه) را مصرف می‌کنند، که از حد استاندارد جهانی (۴۰‌درصد) دو برابر بیشتر است.مصرف کل آب کشاورزی از ۷۶.۳میلیارد مترمکعب در ۱۳۷۳ به ۸۲میلیاردمترمکعب در۱۳۹۹ رسیده و پیش‌بینی می‌شود تا ۲۰۴۱ به ۹۷ میلیارد برسد، در حالی که منابع تجدیدپذیر تنها ۸۷.۶۸میلیارد است. درباغداری، محصولات آب‌بر مانند نیشکر، سبزیجات و جالیز (مانند هندوانه با۴۷۰۰ مترمکعب در هکتار) بیشترین سهم را دارند، در حالی که کلزاوجو کم‌مصرف‌تر هستند.برآورد خالص مصرف آب باغی حدود ۴۲.۴۳میلیارد مترمکعب سالانه است، که ۹۱ درصد برداشت آبی (۵۸.۸ میلیارد ازچاه‌هاوقنات‌ها) را شامل می‌شود. هدررفت ۳۰‌درصدی محصولات به‌دلیل ضایعات پس از برداشت (مانند ۳۰ میلیون تن از۱۱۷میلیون تن کل تولید)، معادل هدر ۲۵‌‌میلیارد مترمکعب آب است. مطالعات نشان می‌دهد ایران در تولید چغندرقند ۳.۵برابر متوسط جهانی (۴۴۶ مترمکعب درتن)آب مصرف می‌کند. برای مقابله، تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم‌آب‌بر (مانند پسته و زعفران) و آبیاری هوشمند ضروری است.