حراج در تاریکی

در نسخه‌ اصلی بلک فرایدی که ریشه در آمریکا دارد، تخفیف‌ها بخشی از سنت خرید پس از روز شکرگزاری ‌است، زمانی که فروشگاه‌ها برای جبران رکود پاییز، کالاهای انبارشده را با قیمتی واقعی‌تر و ارزانتر عرضه می‌کنند. 
برندها در این روزبرای حفظ اعتبار خود ناچارند شفاف ورقابتی رفتار کنند،زیرامشتریان هم با تسلط بر سیستم قیمت‌گذاری و ابزارهای مقایسه، بلافاصله هرگونه افزایش یا صوری‌سازی تخفیف را تشخیص می‌دهند. در نتیجه، آنچه در غرب رخ می‌دهد، نوعی «جشن خرید» همراه با بازی دوطرفه اعتماد و شفافیت است. اما در ایران، ماجرا شکل دیگری دارد. در بسیاری از موارد، قیمت کالاها در روزهای منتهی به رویداد عملا افزایش می‌یابد تا در روز موعود با برچسب تخفیف نمایشی، همان عدد اولیه به‌عنوان «قیمت ویژه» معرفی شود. بلک فرایدی در دنیا معمولا یک یا نهایتا دو روز است اما در ایران برخی فروشگاه‌ها بازه ۱۰روزه را اعلام کرده‌اند. این موضوع و شائبه‌هایی درخصوص افزایش قیمت‌ها پیش از تخفیف‌ها، انتقادهایی رابه دنبال داشته است.بررسی‌های میدانی نشان می‌دهدبیش از۹۰درصد تخفیف‌هایی که در بلک‌فرایدی ایرانی روی کالاها می‌زنند رسما غیر واقعی است و همان کالاها را قبل از بلک فرایدی می‌توان با قیمتی ارزانتر یا نهایتا همان قیمت خرید. 
در خوشبینانه‌ترین حالت می‌توان گفت، تخفیفات بلک فرایدی ایرانی‌ها نهایتا به ۱۰ درصد برسد آن هم به شرطی که قبل از آن قیمت‌ها را بالا نبرده باشند. نگاهی به مستنداتی از قیمت‌های قبلی برخی از فروشگاه‌های معروف اینترنتی نشان می‌دهد، این فروشگاه‌ها قیمت اجناس خود را در ایام جمعه سیاه نسبت به قبل بالا برده‌اند وصرفا با درج تخفیف ۲۰-۳۰ درصدی سعی می‌کنند مخاطب را فریب دهند که روی اجناس‌شان تخفیف گذاشته‌اند و الان وقت خرید مقرون به صرفه است. گاهی تخفیف‌ها از اساس روی کالاهایی اعمال می‌شود که یا موجودی کمی دارند، یا تقاضای واقعی برای آنها پایین است. 
در پلتفرم‌های بزرگ نیز برخی فروشندگان جزئی با استفاده از الگوریتم‌های قیمت‌سازی، تصویر تخفیف‌های سنگین (بعضا ۷۰ تا ۸۰ درصد) را می‌سازند، در حالی که بازار حقیقی تفاوت چندانی حس نمی‌کند. در ظاهر فضا رقابتی است اما در عمل بیشتر نوعی بازارگرمی دیجیتال محسوب می‌شود.  نبود نظارت مؤثر بر نظام قیمت‌گذاری اینترنتی، یکی از عوامل اصلی این وضعیت است. در کشورهای توسعه‌یافته، نهادهای تنظیم‌گر و بازرسی‌های مداوم اجازه برچسب تخفیف زدن روی کالا را فقط در صورتی می‌دهند که آن کالا در بازه‌ای مشخص و واقعا با قیمت بالاتر فروخته شده باشد. 
   
خارج‌کردن کالا‌های کم‌تقاضا از انبار
مجید گودرزی، کارشناس اقتصادی می‌گوید: متأسفانه در ایران بسیاری از فروشگاه‌ها از عناوینی مثل بلک‌فرایدی، فروش فوق‌‌العاده یا حراج استفاده می‌کنند اما قیمت‌های درج‌شده واقعی نیست. برخی ابتدا قیمت کالا را بالا می‌برند و بعد با درصد‌های غیرواقعی، همان قیمت اولیه را به‌عنوان تخفیف اعلام می‌کنند که این رفتار مصداق فریب مصرف‌کننده است. این کارشناس اقتصادی ادامه داد: بخش مهمی از این مشکل به نظام توزیع ناکارآمد مربوط است و تعداد بالای فروشگاه‌ها باعث شده توزیع‌کنندگان نتوانند هزینه‌های خود را مدیریت کنند و در نهایت این هزینه‌ها را به مصرف‌کننده منتقل کنند. وی بیان کرد: نبود سازوکار‌های نظارتی جدی باعث شده تخلفاتی مانند استفاده از الفاظ فریبنده، درج قیمت‌های ساختگی و ارائه تخفیف‌های غیرواقعی رواج پیدا کند. 
به گفته گودرزی، در دنیا اگر فروشگاهی با این روش‌ها مردم را گول بزند با جرایم سنگین مواجه می‌شود اما در کشور ما این برخورد‌ها کمتر دیده می‌شود.با این حال بد نیست بدانیم در ایران اما چنین الزامی وجود ندارد و مسئولیت اخلاقی فروشنده عملا جایگزین چارچوب قانونی شده است. با این حال بد نیست بدانیم این امر در زمان بازاری را خواهد ساخت که اعتماد مصرف‌کننده را به مرور فرسوده می‌کند و تخفیف واقعی را از تخفیف ساختگی نمی‌توان تشخیص داد. 
با این حال این حقه بسیاری از پلتفرم‌های اینترنتی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای را نباید به همه آنها تعمیم داد به طوری که هر چند تعداد آنها کم است اما می‌توان برخی فروشگاه‌های معتبر ایرانی را دید که در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا با شفاف‌سازی لیست قیمت و اعمال تخفیف واقعی بر موجودی انبار، مفهوم درست بلک فرایدی را به منصه ظهور برسانند. 
با این حال ذکر این نکته خالی از لطف نیست که این اقدامات معمولا در میان حجم بالای تبلیغات بسیاری از فروشگاه‌ها و قیمت‌های تخفیفی بی‌اساس آنها گم می‌شود.مردم و کاربران شبکه‌های اجتماعی هر سال روایت‌های مشابهی از تفاوت عجیب میان «قیمت قبل از تخفیف» و «قیمت چند روز بعد» منتشر می‌کنند و حتی بعضی برندها مجبور به عقب‌نشینی از تبلیغات پر سر و صدا می‌شوند. 
این پیام‌ها حکایت از غیر واقعی بودن تخفیف‌ها دارد. برخی می‌گویند برخی سایت‌ها چند روز قبل از جمعه سیاه قیمت کالا را بالا می‌برند و سپس با درج تخفیف ۵۰ درصد، آن را همان قیمت قبلی می‌فروشند.  برخی دیگر عنوان می‌کنند از هفته گذشته چندین بار پیامک یا کد تخفیف دریافت کرده‌ام اما هنگام پرداخت، این کدها عملا بی‌اثرند. 
   
​​​​​​​طرح اتاق اصناف
نیروی انتظامی و سازمان اصناف اعلام کردند که با بازرسی‌های صورت گرفته هر ساله با این امر برخورد می‌شود به طوری که در این شرایط، اتاق اصناف ایران برای جلوگیری از اجرای تخفیف‌های صوری در کوران بلک فرایدی طرح نظارتی ویژه‌ای را اجرا کرده که امید است به نتیجه برسد. 
بهنام نیک‌منش، معاون بازرسی و نظارت اتاق اصناف ایران درباره طرح نظارتی ویژه بلک‌فرایدی اظهار می‌کند: با توجه به نزدیک شدن ایام فروش فوق‌‌العاده موسوم به جمعه سیاه در کشور، تقاضای عمومی برای کالاهایی مانند پوشاک، کیف و کفش، لوازم آرایشی و بهداشتی و مانند آن افزایش می‌یابد. لذا برای مقابله با تخفیف‌های غیرواقعی و نامتعارف، طرح نظارتی به رؤسای اصناف سراسر کشور و اتحادیه‌های صنفی ابلاغ شده است تا بازرسان بتوانند رصد و پایش لازم را انجام دهند و در صورت مشاهده تخفیف نامتعارف یا تبلیغ غیرواقعی، برخورد کنند. 
وی می‌افزاید: در سراسر کشور، واحدهای صنفی در مناسبت‌های مختلف با هدف مشارکت اجتماعی و تحریک فروش، تخفیف ویژه و فروش فوق‌‌العاده ارائه می‌دهند‌ اما گاهی این تخفیف‌ها واقعی نیست. به‌عنوان مثال، تخفیف‌های ۸۰ تا ۹۰ درصدی معمولا واقعی نیست. تخفیف‌ها باید واقعی باشند تا تبلیغ نیز معتبر باشد. به همین دلیل به مردم توصیه می‌شود حتما فاکتور خرید را از واحدهای صنفی دریافت کنند، زیرا در فاکتور میزان تخفیف واقعی قید می‌شود. 
در نهایت جمعه‌ سیاه ایران نه کاملا سیاه است و نه الزاما سفید. واقعیت آن چیزی میان این دو رنگ قرار دارد: بازاری با عطش دیده‌شدن اما زیر سایه بی‌اعتمادی مزمن. در واقع نوعی حراج در تاریکی که وضعیت را مشخص نمی‌کند. تا زمانی که نظارت دقیق‌تر، شفافیت داده‌های قیمتی و احترام به مشتری جایگزین هیجان تبلیغاتی نشود، این رویداد در کشور بیشتر یادآور نمایش تجاری خواهد بود تا جشن واقعی خرید. 

فریب مصرف‌کننده
مشتریانی که برای رفع نیازهای خود با هزینه کمتر در حراج «جمعه سیاه یا بلک فرایدی» شرکت می‌کنند و تخفیفی که باعث ترغیب مشتریان و خالی شدن انبار فروشگاه‌ها با حاشیه سودی کمتر می‌شود، به نوعی فریب مصرف‌کننده است. به طوری که در این روز بزرگ‌ترین روز حراج در دنیاست. تمام مردم می‌توانند در این روز به خرید رفته و از تخفیف‌های مختلفی که روی اجناس متفاوت گذاشته شده، استفاده کنند. بررسی خبرنگار جام‌جم نشان می‌دهد در کشورمان برخی فروشگاه‌ها از این ماجرا برای فریب مشتریان خود استفاده می‌کنند‌؛ مثلا یکی فروشگاه‌های آنلاین کشور قیمت یک مدل پاوربانک را یک میلیون و ۵۰ هزار تومان اعلام کرده اما با توجه به جمعه سیاه آن را با تخفیفی حدودا ۵۰ درصدی با نرخ ۶۰۰ هزار تومان برای فروش گذاشته است در حالی که قیمت اصلی این کالا حدود ۸۰۰هزار تومان بود و در انبار تکانی خود آن را با تخفیف ۲۰ درصدی عرضه کرده است نه تخفیف ۵۰ درصدی.  فروشگاه دیگری قیمت برخی اجناس مورد نظر خود برای بلک فرایدی را ۴۰ درصد بالا برده بود و قیمت جدید را با ۵۰ درصد تخفیف درج کرده بود‌؛ در اصل تخفیف اعمال شده ۱۰درصد بود و نه ۵۰ درصد.  به صراحت گفت که شکایت‌های زیادی درباره دریافت کالاهای بی‌کیفیت، تقلبی یا کاملا متفاوت با تصویر تبلیغ‌شده ثبت شده است. در برخی موارد نیز فروشنده پس از فروش انبوه در جمعه سیاه، فروشگاه را غیرفعال کرده و پشتیبانی را تعطیل می‌کند.