باکیفیت‌ اما بدون نام!

زعفران ازجمله محصولاتی است که نسبت به کم‌آبی مقاوم بوده ومی‌تواند در شرایط سخت رشد کند. این گیاه پرسود جهانی برای مردمان خراسان‌جنوبی تنها یک محصول کشاورزی نیست، بلکه بخش جدایی‌ناپذیر از هویت، فرهنگ و زندگی آنان به شمار می‌رود. خراسان‌جنوبی با بیش از ۱۶هزار هکتار سطح زیر کشت، دومین تولیدکننده بزرگ زعفران ایران است، اما آنچه این استان را در جهان به شهرت رسانده، کیفیت بی‌نظیر و آوازه زعفران آن در بازارهای اروپا و آمریکاست.
با این‌که هر سال زعفران‌کاران از تنهایی‌ها و زحمت و سودی که به جیب دلال می‌رود می‌گویند، اما امسال و با کاهش منابع آبی، مزارع خسارات جدی دیدند و خشکسالی، میزان تولید را به شکل محسوسی کاهش داده است.
فعالان این عرصه می‌گویند هزینه‌ها لحظه‌به‌لحظه افزایش می‌یابد و کود و حمل‌ونقل و نیروی کار تمام سرمایه را می‌بلعد. در چنین شرایطی نبود حمایت‌های دولتی و نرخ پایین خرید زعفران، درد ثابت و بدون درمان است.
   
درد کم‌آبی در سرزمین کم‌آب‌ها
اقلیم ویژه خراسان‌جنوبی با شب‌های سرد و روزهای گرم، خاک شور و کم‌حاصل اما پرخاصیت و رطوبت اندک، شرایط منحصربه‌فردی برای پرورش زعفرانی با عطر، رنگ و طعم مثال‌زدنی فراهم آورده است. بااین‌حال، نبود برند ملی و بین‌المللی معتبر و ساختار منسجم در فرآوری و صادرات همچنان یکی از چالش‌های اساسی این حوزه به شمار می‌رود.
منوچهر لامردی، کارشناس کشاورزی با اشاره به محدودیت منابع آب در کل کشور به جام‌جم می‌گوید: «بحران آب و شور شدن منابع آبی اصلی‌ترین تهدید برای کشت پایدار زعفران است. ضمن این‌که کاشت، داشت و برداشت سنتی و عدم مکانیزاسیون هم باعث کاهش بهره‌وری می‌شود. به‌طور مثال، پاک‌کردن دستی گل‌ها بسیار وقت‌گیر و پرهزینه است.»
او فروش فله‌ای و حضور دلالان را هم یکی از معضلات بزرگ زعفران‌کاران می‌داند و توضیح می‌دهد: «مشکل قدیمی فروش فله‌ای محصول به‌خصوص در فصل برداشت باعث می‌شود سود اصلی به جیب دلالان و واسطه‌ها برود. علت هم نوسانات قیمت و عدم حمایت موثر از طرف دولت است. قیمت‌گذاری براساس عرضه و تقاضا و عدم اجرایی‌شدن وعده‌های خرید حمایتی، امنیت اقتصادی کشاورزان را از بین برده است.»
برخی گزارش‌ها مهر تایید بر خستگی و زحمتی است که همیشه در جان زعفران‌کاران می‌ماند. برآوردها حاکی از آن است که ماهانه حدود ۱۰تن زعفران قاچاق می‌شود که این رقم می‌تواند با صادرات رسمی رقابت کند.
وقتی زعفران قاچاق می‌شود، یعنی به‌صورت فله و خام‌فروش است. مسئولان هم اذعان کرده‌اند حدود ۸۵درصد صادرات زعفران ایران به‌صورت فله و فرآوری‌نشده انجام می‌شود.
در این میان نبود صنایع تبدیلی پیشرفته و عدم ثبت برند قدرتمند ملی و جغرافیایی ازجمله عللی است که موجب شده زعفران ایرانی با برند سایر کشورها مانند اسپانیا و با ارزش‌افزوده چندبرابری به فروش برسد.
هرچند همیشه دردها و چالش‌ها مطرح می‌شوند، اما راهکارهایی هم وجود دارد که اگر مسئولان و کارشناسان آنها را ارائه و زعفران‌کاران عملیاتی کنند، می‌توان به این شرایط سروسامان داد.
تغییر تمرکز از توسعه سطح زیر کشت به افزایش عملکرد در هکتار با استفاده از روش‌های نوین آبیاری و کشت قراردادی ازجمله این راهکارهاست.ضمن این‌که ارائه‌تسهیلات به‌واحدهای‌کوچک‌ومتوسط برای توسعه‌بسته‌بندی وفرآوری محصولات جانبی مانند دمنوش و فرآورده‌های دارویی، ‌با ارزش‌افزوده روی محصول، سود خوبی برای زعفران‌کاران دارد.
خراسان‌جنوبی با وجود کیفیت بی‌نظیر، نیازمند عزم ملی، سرمایه‌گذاری هدفمند و مدیریت یکپارچه برای گذار از وضعیت خام‌فروشی و تبدیل‌شدن به یک صنعت سودآور و پایدار است ودر این میان تدوین برنامه استراتژیک برای معرفی محصول به بازارهای هدف و ثبت برند جهانی هم ازجمله ضروریات است.