فاضلاب چالش ناتمام آب‌های جنوب

وضعیت کنونی آلودگی خلیج‌فارس در هرمزگان، حاصل تضادی آشکار بین گزارش‌های رسمی امیدوارکننده و واقعیت‌های میدانی نگران‌کننده است. تا زمانی که طرح ساماندهی به طور کامل به بهره‌برداری نرسد و نظارت مستقل بر کیفیت پساب اعمال نشود، اکوسیستم منحصر به فرد خلیج‌فارس، معیشت صیادان و سلامت عمومی جامعه در معرض تهدیدی جدی و فزآینده باقی خواهد ماند. حل این بحران نیازمند عزمی ملی، شفافیت، تخصیص بودجه کافی و نظارت دقیق و بی‌طرفانه‌است.
براساس اظهارات رسمی، پروژه ساماندهی فاضلاب بندرعباس در حال پیگیری است و مسئولان ادعا می‌کنند که آب‌های ورودی به دریا به لحاظ بهداشتی استاندارد است.
آذر ۱۴۰۳ بود که استاندار هرمزگان اعلام کرد، فاضلاب ورودی به خلیج‌فارس از نظر شاخص‌های آلایندگی در سطح استاندارد قرار دارد و زمان تکمیل طرح شیرین‌سازی و انتقال پساب به صنایع غرب بندرعباس تا پایان سال ۱۴۰۴ اعلام شد. البته پیش از آن هم در آذر ۱۴۰۱، رئیس آبفای هرمزگان بر ورود «پساب بهداشتی» به دریا تاکید کرده بود.
آن‌طور که گزارش‌ها نشان می‌دهد و مسئولان هم اعلام کرده‌اند، اقدامات زیرساختی به‌خوبی پیش رفته و ۳۵۰۰ میلیارد تومان به این پروژه تزریق شده است. همچنین عقد قرارداد با صنایع برای خرید پساب، انگیزه اقتصادی برای تکمیل طرح را بالا‌برده‌است.
 
پساب‌ها بهداشتی هستند
در بسیاری از کشورهای اروپایی که به خاطر بارش‌های مداوم منابع آبی زیادی دارند، معمولا فاضلاب تصفیه‌شده را برای مصارف شهری مانند فضای سبز استفاده نمی‌کنند و با رعایت استانداردها، آن را به دریا هدایت می‌کنند، موضوعی که به گفته مسئولان، در استان هرمزگان هم در حال انجام بوده و در بندرعباس آنچه اکنون وارد دریا می‌شود، پساب بهداشتی و دارای استانداردهای زیست‌محیطی به‌روز است.
طی سال‌های اخیر مسئولان در هرمزگان همواره عنوان کرده‌اند فاضلابی که وارد خلیج‌فارس می‌شود، کاملا بهداشتی است.
موضوعی که رئیس شرکت آب و فاضلاب هرمزگان هم در گفت‌وگو با «جام‌جم» روی آن تاکید داشته و از به‌روزرسانی گسترده تأسیسات تصفیه‌خانه و رعایت کامل استانداردهای زیست‌محیطی در پساب ورودی به دریا خبر می‌دهد. او اظهار امیدواری می‌کند در یک سال آینده، تمام مراحل ارتقا و نوسازی این طرح تکمیل شود.
عبدالحمید حمزه‌پور با اشاره به دغدغه‌ها درباره ورود فاضلاب به سواحل بندرعباس می‌گوید: «بخشی از خطوط انتقال موجود، قدیمی هستند و به‌دلیل بالا بودن سطح آب زیرزمینی، مقدار کمی از آب‌های سطحی وارد شبکه می‌شود. برای همین، در حال تجهیز برای اجرای عملیات اصلاح و نوسازی این خطوط هستیم تا شرایط کاملا پایدار شود.»
وی با اشاره به برنامه نهایی آبفا، ادامه می‌دهد: «هدف این است که پساب نهایی پس از تکمیل فرآیندهای شیرین‌سازی، به صنایع مستقر در غرب بندرعباس منتقل شود و در بخش‌های فرآیندی مورد استفاده قرار گیرد. این طرح اکنون در حال پیگیری است.» رئیس شرکت آب و فاضلاب هرمزگان تصریح می‌کند: «شرکت زیرساخت با صنایع مربوطه قرارداد بسته و در هزینه‌های به‌روزرسانی تصفیه‌خانه مشارکت می‌کند که این همراهی نقش مهمی در سرعت گرفتن اجرای طرح دارد.» به گفته حمزه‌پور، همکاری بخش صنعتی با مجموعه آبفا باعث شده روند نوسازی تجهیزات و تکمیل مراحل با شتاب بیشتری دنبال شود و امید می‌رود این هم‌افزایی، زمان‌بندی پیش‌بینی‌شده برای بهره‌برداری نهایی را تثبیت کند.»
   
ورود فاضلاب به دریا
در مقابل گزارش‌های رسمی، گزارشات محلی و کارشناسی از رسانه‌ها و نهادهای پژوهشی، تصویر دیگری ارائه می‌کنند و گروهی از منتقدان معتقدند برخلاف ادعای استاندارد‌بودن، روزانه نزدیک به ۱۰۰هزار مترمکعب پساب و فاضلاب از بندرعباس وارد خلیج‌فارس می‌شود که بخش عمده این مشکل، ناشی از شبکه فرسوده و نقص سیستم است.
حدود ۴۰ درصد از بافت فرسوده شهر و برخی شهرک‌های جدید فاقد شبکه فاضلاب مناسب هستند و فاضلاب آنها به‌طور سنتی و غیربهداشتی وارد خورها و سپس دریا می‌شود. ضمن این‌که نشت آب شور دریا به لوله‌های فرسوده بتنی، فاضلاب را بسیار شور می‌کند و روند تصفیه بیولوژیکی را با مشکل مواجه می‌سازد. در همین راستا رئیس اداره مرکز سنجش سازمان محیط زیست هرمزگان هم اعلام کرده که آلودگی میکروبی پساب خروجی از تصفیه‌خانه بندرعباس در اکثر مواقع بیش از حد مجاز و گاهی تا سه برابر استاندارد است.
سواحل اطراف خور گورسوزان و خور هدیش به عنوان کانون‌های اصلی ورود فاضلاب‌های تصفیه‌نشده شناسایی شده‌اند و بار آلودگی در این مناطق به طور پیوسته بالا است.

مخرب برای اکوسیستم و سلامت انسان
ورود فاضلاب و دیگر آلاینده‌ها به خلیج‌فارس، زنجیره‌ای از تخریب محیط زیستی و تهدیدات سلامت را ایجاد کرده است.
دکتر کامیار ترابی، کارشناس حوزه شیلات با بیان این‌که ورود آلاینده‌ها، به‌ویژه در مناطق کم‌عمق، زاد و ولد و تولید مثل آبزیان را مختل کرده و به کاهش جدی جمعیت آنها منجر شده، به «جام‌جم» می‌گوید: «مطالعات پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی نشان می‌دهد غلظت فلزات سنگینی مانند آرسنیک، جیوه و نیکل در رسوبات و بافت آبزیان مناطق شمالی خلیج‌فارس فراتر از حد آستانه مجاز است. منشأ این آلودگی، فعالیت‌های صنعتی و ورودی رودخانه‌ها اعلام شده است.» او با تاکید بر این‌که خطر این آلودگی‌ها به دریا محدود نمی‌شود و سلامت ساحل‌نشینان و مصرف‌کنندگان محصولات دریایی را هم تهدید می‌کند، می‌گوید: «تماس با آب آلوده سواحل بندرعباس می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های پوستی و روده‌ای شود و مسئولان بهداشت محلی بارها در این مورد هشدار داده‌اند. تجمع فلزات سنگین و مواد سمی در بدن ماهیان، گوشت آنها را برای انسان خطرناک می‌کند. کارشناسان هشدار می‌دهند مصرف این ماهی‌ها می‌تواند خطر بروز سرطان و تولد نوزادان ناقص‌الخلقه را افزایش دهد. گزارش‌هایی حتی از طعم نفت در گوشت ماهی‌های صیدشده از مناطق صنعتی مانند ماهشهر حکایت دارد.» درگیری دریا با آلاینده‌ها و معضلاتی که گریبان این اکوسیستم حیاتی را چسبیده، فقط به فاضلاب خانگی ختم نمی‌شود. ترکیب فاضلاب شهری، صنعتی، کشاورزی و آلودگی‌های نفتی، وضعیت زیستی خلیج‌فارس را به یک چالش چندبعدی تبدیل کرده است. طرح فاضلاب بندرعباس که در سال ۱۳۶۵ تصویب و اجرای آن از سال ۱۳۷۳ آغاز شده، به دلیل مشکلات فنی، مالی و مدیریتی هنوز تکمیل نشده است. البته این معضل محدود به بندرعباس نیست و گزارش‌ها حاکی از ورود فاضلاب خام شهرهای ساحلی دیگر مانند خرمشهر، هندیجان، بوشهر و ماهشهر به خلیج‌فارس است. راه‌حل نهایی این بحران، طبق برنامه رسمی، انتقال و شیرین‌سازی کامل پساب و فروش آن به صنایع است. اما تاریخچه این پروژه مملو از تأخیر، وعده‌های عملی‌نشده و تغییر پیمانکاران بوده که حالا باید منتظر ماند و دید آیا این بار طرح به سرانجام می‌رسد یا خیر.