افزایش ۱۲۱ درصدی و کاهش میانگین سنی زنان سرپرست خانوار

موسوی چلک در مصاحبه خود با جام جم آنلاین جدیدترین آمار‌های مربوط به زنان سرپرست خانوار را که به تازگی از سوی سازمان بهزیستی تهیه و تدوین شده را تجزیه و تحلیل می‌کند. 

زنان سرپرست خانوار در ایران چه سهمی از کل سرپرستان خانوار‌ها دارند؟ 
بر اساس نتایج سال ۱۴۰۴، زنان سرپرست خانوار ۲۲٫۵ درصد از کل خانوار‌های کشور را تشکیل می‌دهند؛ یعنی تقریباً یک خانوار از هر ۴٫۵ خانوار. مقایسه با سال ۱۳۹۵ نشان‌دهنده افزایش ۱۲۱ درصدی در تعداد زنان سرپرست خانوار است. از آنجا که پس از سال ۱۳۹۵ سرشماری عمومی نفوس و مسکن برگزار نشده آمار سال ۱۴۰۴ از سامانه رفاه ایرانیان استخراج شده که ممکن است برخی افراد ثبت‌شده صرفاً به‌عنوان یارانه‌بگیر خانوار شناسایی شده باشند و لزوماً سرپرست واقعی خانوار نباشند.
بر این اساس میانگین نرخ رشد برای دوره ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۵ بر پایه نتایج سرشماری‌های رسمی محاسبه شده و رشد مطلق برابر با حدود چهار هزار ۵۰۰ تا چهار هزار و ۸۰۰ نفر برآورد می‌شود. این برآورد با منطق تغییرات جمعیتی و روند‌های مرتبط با طلاق و امید به زندگی در ایران سازگار است. در این حالت سهم این گروه از کل خانوار‌ها حدود ۱۵٫۹ درصد خواهد بود که معادل تقریباً یک خانوار از هر ۶٫۳ خانوار است.

پوشش حمایتی از این زنان سرپرست خانوار به چه صورت است؟ 
در سال ۱۴۰۴ تنها حدود ۲۳٫۴ درصد از زنان سرپرست خانوار تحت پوشش نهاد‌های حمایتی قرار دارند. نرخ پوشش در مناطق شهری حدود ۱۸٫۵ درصد و در مناطق روستایی حدود ۳۹٫۳ درصد است. هرچند اکثریت زنان سرپرست خانوار در شهر‌ها ساکن هستند، اما پوشش حمایتی نسبتاً به نفع مناطق روستایی است. پوشش بالاتر روستایی نشان‌دهنده تمرکز برنامه‌های حمایتی بر گروه‌های کم‌درآمدتر و دسترس‌ناپذیرتر است.

موضوع دیگر درباره زنان سرپرست خانوار میزان درآمد‌های آنها از دهک است. آمار‌های مربوط به سازمان بهزیستی چه چیزی را دراین باره به ما می‌گوید؟ 
میانگین دهک درآمدی خانوار‌های زن‌سرپرست ۳٫۹ است، در حالی که این شاخص برای خانوار‌های مردسرپرست ۵٫۷ است. این شکاف در مناطق روستایی شدیدتر است (زن‌سرپرست ۲٫۷ در برابر مردسرپرست ۴٫۷) و در شهر‌ها نیز قابل توجه است (زن‌سرپرست ۴٫۳ در برابر مردسرپرست ۶). این الگو نشان‌دهنده تمرکز فقر و آسیب‌پذیری اقتصادی در میان زنان سرپرست خانوار به ویژه در مناطق روستایی است و ضرورت مداخلات حمایتی و توانمندسازی هدفمند و فوری را برجسته می‌سازد.

اصولا چه زنان سرپرست خانواری مورد حمایت سازمان بهزیستی قرار می‌گیرند؟ 
بیش از ۵۰ درصد زنان پذیرش‌شده در بازه زمانی ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴ در دهک‌های درآمدی اول و دوم قرار داشته‌اند. همچنین میانه دهکی پذیرش‌شدگان از دهک سوم به دهک دوم کاهش یافته است.

در رابطه با سن و سال زنان سرپرست خانوار عدد مشخصی وجود دارد؟ 
میانگین سن پذیرش زنان سرپرست خانوار در سازمان بهزیستی از ۴۲ سال در سال ۱۴۰۰ به حدود ۴۰ سال در سال ۱۴۰۴ کاهش یافته است. این در حالی است که میانگین سنی زنان سرپرست خانوار در کشور بر اساس تفکیک جغرافیایی حدود ۴۷٫۴ سال در مناطق شهری و ۴۸ سال در مناطق روستایی است. افزایش نسبت زنان جوان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان لزوم تمرکز فوری بر برنامه‌های اشتغال و توانمندسازی ویژه گروه‌های سنی پایین‌تر را نشان می‌دهد.

بیشترین زنان سرپرست خانوار در کدام استان‌ها هستند؟ 
بیشترین تعداد زنان سرپرست خانوار به ترتیب در استان‌های تهران، خراسان رضوی، خوزستان، فارس، اصفهان و سیستان و بلوچستان قرار دارند. پوشش سازمان بهزیستی با توزیع جمعیتی این گروه کاملاً هم‌خوان نیست به‌طوری که استان‌های تهران و اصفهان در مقایسه با اندازه مسئله پوشش کمتری دارند در حالی که استان‌های آذربایجان شرقی و مازندران با رتبه جمعیتی پایین‌تر سهم بالاتری از پوشش بهزیستی را به خود اختصاص داده‌اند. ترکیب پوشش کمیته امداد با توزیع کشوری هماهنگ‌تر است هرچند تغییرات رتبه‌ای مشاهده می‌شود که نشان‌دهنده تمرکز نیاز‌های درآمدی ویژه در استان‌های محروم است.

چه معیار‌هایی را برای پوشش حمایتی زنان سرپرست خانوار معیار قرار می‌دهید؟ 
بر اساس مقایسه دلایل پذیرش زنان سرپرست خانوار در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، سهم موارد ناشی از «فوت همسر» کاهش قابل توجهی داشته و از ۲۸٫۹ درصد به ۲۴٫۵ درصد رسیده است. همچنین سهم زنانی که همسر آنان از کارافتاده بوده کاهش یافته و از ۲۳٫۷ درصد به ۲۰٫۴ درصد تنزل کرده است.
در مقابل سهم «زنان مطلقه» رشد چشمگیری داشته و از ۳۰٫۸ درصد به ۳۷٫۹ درصد افزایش یافته است که این امر ضرورت اولویت بخشی به بسته‌های اشتغال، حمایت‌های اقتصادی و خدمات حقوقی را برجسته می‌کند. موارد مربوط به «همسران معتاد» و «دختران خودسرپرست» نیز به‌طور خفیف افزایش یافته‌اند (به‌ترتیب از ۳٫۳ به ۴٫۳ درصد و از ۲٫۸ به ۳٫۰ درصد) که تقویت مداخلات میان‌بخشی و خدمات حمایتی هدفمند را می‌طلبد.