بحران ‌در دوران‌ سرکشی‌

نیازهای اساسی‌

استقلال یکی از مسائل بلوغ و به طور کلی دوره نوجوانی است. مرزهای این استقلال در حوزه‌‌های رفتاری، عاطفی و مالی باید کاملا مشخص باشد و آزادی‌های متناسبی برای نوجوانان ایجاد کند. او می‌‌خواهد از قید و بندهای کودکی رها شود و احساس‌ها و موقعیت‌های جدید را شخصا تجربه کند؛ چرا که توانایی‌های جدیدش که از بلوغ فکری، عاطفی و جسمی ناشی می‌شود وی را به این کار تشویق می‌کند.

جلوگیری از این آزادی‌های ذاتی که نوجوان معنای آن را دریافته و بوضوح احساس می‌کند نتیجه منفی بر جای خواهد گذاشت؛ روان‌شناسان توصیه می‌کنند آزادی‌ها متناسب با سن نوجوانی به وی اعطا شود به گونه‌ای که نه به مهارگسیختگی بینجامد و نه احساس کند زیر سلطه است و دیگران برایش تصمیم‌گیری می‌کنند.

دکتر ابهری در این باره معتقد است: نظارت و کنترل بر آزادی‌ها یک ضرورت است؛ اما باید به صورت غیر مستقیم و حتی‌الامکان نامحسوس باشد. سختگیری والدین و انضباط خشک و کنترل کسالت‌آور و سختی‌های دوران بلوغ را دوچندان می‌کند. تجربه و پژوهش ثابت می‌کند کنترل غیرمستقیم و دوستانه که نوعی همراهی و حمایت را برای نوجوان ایجاد می‌کند و بیان نکات نامفهوم برای وی بویژه درباره رابطه با جنس مخالف، احساسات جنسی و کنجکاوی‌های ویژه این مقطع‌ گذار از مرحله بلوغ را برای نوجوان تسهیل می‌کند و تکامل شخصیتی وی را رقم می‌زند. پرخاشگری و عصبانیت در دوره بلوغ غالبا نتیجه ضعف والدین و اطرافیان در نوع کنترل و مخدوش شدن رابطه‌هاست.

به طور کلی می‌‌توان گفت دوره بلوغ نیازهایی برای نوجوان ایجاد می‌کند که باید به آنها پاسخ داد. استقلال و آزادی‌های مشروع و متناسب تنها یکی از این نیازهاست و والدین باید درباره تغذیه، پوشاک، استحمام، نظافت فردی، ورزش، گردش و روابط خانوادگی و دوستانه وی نیز توجه کافی داشته باشند. رفع نشدن یک یا چند نیاز خاص یا ارضا و اقناع نشدن نوجوان از آنها پایه‌ای برای پرخاشگری، عصیان، مهار گسیختگی و عقده‌های روانی یا به صورت معکوس انزوا و افسردگی وی می‌شود.

شوون رفتاری جدید

بلوغ به تناسب سن نیازها و رفتارهای جدید برای نوجوان می‌آفریند که بخشی از آنها به اختصار به این شرح است:

تمایل به عضویت در گروه‌های دوستی: گروه دوستی همسالان امکاناتی برای مشاوره، یادگیری مهارت‌های جمعی،‌کسب آگاهی، تمرین استقلال، در میان گذاشتن مشکلات و احساسات بلوغ، کنترل رفتار و روابط عاطفی گسترده‌تر در اختیار نوجوان قرار می‌دهد. گروه‌های دوستی به بهبود روابط عاطفی و اجتماعی و سازگاری وی کمک می‌کند و نوجوان را در معرض تعامل انسانی و دلخواه قرار می‌دهد. افراد در سن بلوغ دوستانی را ترجیح می‌‌دهند که هوش، شکل ظاهری، استعدادهای ویژه و توانایی جلب جنس مخالف را داشته و انعطاف‌پذیر و مهربان و مشتاق باشند.

یک دوست چه الگو باشد و چه نیاز به کمکی داشته باشد یا حتی حس‌همذات پنداری ایجاد کند، برای نوجوان محترم است. نوجوان در دوره بلوغ نسبت به گروه دوستانش تعصب دارد و بدون قضاوت آنها را افرادی شایسته و لایق می‌پندارد.

تحرک: نوجوان سرشار از انرژی است. بخشی از این انرژی که از سوخت‌ و ساز ویژه بدن وی ناشی می‌شود در راه انگیزش جنسی صرف می‌شود و بخش دیگر به صورت مبارزه طلبی، پرخاشگری، حادثه‌جویی، سرکشی، عصیان و حرافی تجلی می‌یابد. در این باره ورزش بهترین روش تخلیه انرژی محسوب می‌شود که سلامت جسم و روح وی را به ارمغان می‌آورد.

نداشتن تعادل رفتاری: تغییرات پر دامنه و سریع‌ بلوغ موجب می‌شود نوجوان تقدم و تاخر کارهایش را از دست بدهد. او نمی‌تواند برای روزمرگی‌اش اولویت خاصی را برگزیند و از این رو ممکن است در امور درسی‌اش به افت و بی‌انگیزگی دچار شود. یا برای مثال، تعادلی منطقی میان ساعات بازی و خوابش برقرار کند. ممکن است انرژی زیادی برای یکی از فعالیت‌های روزمره صرف کند و از کارهای دیگر باز ماند. کمک و مشاوره والدین در این باره ضروری است.

بدبینی و شک:‌ ارزش قائل شدن بیش از اندازه و مطلق برای هنجارهای اخلاقی و احتمالا نیافتن آنها در رفتار و کردار والدین و اطرافیان احساسات نوجوان را برمی‌‌انگیزد و او را به شک و تردید دچار می‌کند. این تردید و بدبینی پس از‌ آن ممکن است به رذایل اخلاقی نظیر استعمال دخانیات و مواد مخدر، مصرف مشروبات الکلی، رفتارهای پر خطر جنسی یا حتی اعتیاد به مصرف قرص‌های آرامبخش منجر شود. هدایت نوجوان، بازآفرینی ارزش‌ها و کمک به وی برای درونی کردن آنها در این باره شیوه‌ای کارآمد است.

توجه بیش از اندازه به اندام و ظاهر: توجه به ظاهر در دوران بلوغ تا حدی طبیعی است و اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد، اما فراموش نکنیم افراط در آن که از بیکاری نوجوان و احتمالا ایجاد انگیزه‌های کاذب از سوی دیگران ناشی می‌شود، ممکن است به بیماری‌های روحی و روانی، توهم و تلقیات نادرست درباره اندام و ظاهر منجر شود.

عقاید نادرست و رفتارهای نامناسب: تازه‌بالغان بیشتر در میان جمع رفتار مناسبی ندارند یا سخنان نسنجیده به زبان می‌آورند. حتی ممکن است بیش از اندازه منزوی و گوشه‌گیر باشند و به افکار و عقایدی در تایید آن دست یابند.

 صحبت و مشاوره با نوجوانان و شرکت دادن آنها در مناسبات و اجتماعات فامیلی می‌تواند از طریق تقویت مهارت‌های ارتباطی تاثیری مثبت بر عقاید و رفتار آنان ایجاد کند.

نداشتن انگیزه و ترسیم نکردن آینده‌ای روشن: طبق تحقیقات انجام شده میان یاس از آینده در دوران نوجوانی و تکامل شخصیت با بزهکاری اجتماعی رابطه‌ای معنادار وجود دارد. معضلات اجتماعی اصلی‌ترین متهم این یاس شخصیتی است و از آنجا که حل این معضلات وسیع به راحتی امکان‌پذیر نیست تنها روش موجود برای جلوگیری از افسردگی و بدبینی به آینده در نوجوان، جانبداری از او در برابر مشکلات فراگیر جامعه و همزمان انگیزش منطقی وی برای غلبه بر آنهاست. باید به نوجوان کمک کرد تا دنیا را به اندازه نیاز بشناسد، خویشتن را دوست بدارد و جایگاهی منطقی و عقلانی برای خویش در جامعه پیرامون تصویر کند.

الگوسازی‌

بخشی از رفتارهای نوجوانان در سن بلوغ از شرایط دنیای معاصر نشات می‌گیرد. گسترش ارتباطات و اطلاعات، مدرنیته، مصرف‌گرایی، مدگرایی و ماشینیسم عواملی هستند که نوجوان در سن بلوغ از آنها الهام می‌گیرد و در رفتارهایش بروز می‌دهد. نوجوانان امروزی لباس ساده نمی‌پوشند، اتاق و وسایل شخصی می‌خواهند، به فناوری‌های جدید دلبسته‌اند و آزادی و استقلال شخصی و خصوصی طلب می‌کنند.

 آنها فرمانبردار مطلق والدین نیستند و حتی ممکن است در بسیاری از مسائل روان‌شناسی، رفتاری و اجتماعی صلاحیت والدین برای دخالت، مشاوره یا اظهارنظر را قبول نداشته باشند. به هر حال، شرایط گذران مراحل بلوغ بسیار متفاوت و خاص شده است و مانند گذشته از مسیرهای هموار و معین نمی‌گذرد. نوجوان در میان این گسترش، پیچیدگی و هجوم اطلاعاتی بیش از هر چیز به دنبال یک الگو می‌گردد. الگوها در حقیقت به نوجوان کمک می‌کنند تا حس قهرمان‌پرستی، مطلق‌گرایی و آرمان‌جویی خود را به تصویر بکشند و مصداقی بیرونی برایش پیدا کنند.

امین رحیمی