همیشه حق با تماشاگر است

رشیدی فارغ‌التحصیل کنسرواترای ژنو در رشته کارگردانی و بازیگری تئاتر و لیسانس حقوق سیاسی از دانشگاه ژنو است.

او اولین بار زمانی که هفت ساله بود از سوی دکتر طوسی حائری به عبدالحسین نوشین معرفی و برای بازی در نمایش مردم انتخاب شد.

در سال ۱۳۴۳ به تهران آمد و در اداره تئاتر آن زمان وابسته به وزارت فرهنگ و هنر استخدام شد سپس گروه تئاتر امروز را پایه‌گذاری کرد که بازیگرانی همچون زنده‌یاد پرویز فنی‌زاده، داریوش فرهنگ، مهدی هاشمی، فهیمه راستکار، سیاوش طهمورث، مرحوم مرضیه برومند و سوسن تسلیمی به عضویت این گروه درآمدند.

در سال ۱۳۵۲ از اداره تئاتر به تلویزیون ملی ایران رفت و در سمت مدیر گروه نمایش‌ها و سرگرمی‌های آن سازمان شامل سریال‌ها، مسابقات و تئاترهای تلویزیونی مشغول به کار شد.

رشیدی در طول این سال‌ها در آثار سینمایی و تلویزیونی همچون مختارنامه ، هزاردستان ، امام علی (ع)، کمال‌الملک، گل‌های داوودی، تهران روزگار نو، تکیه بر باد، پرچم‌های قلعه کاوه و... بازی کرده است.

او را این روزها در سریال تلویزیونی کلاه پهلوی، ساخته ضیاء‌الدین دری در نقش یک کشیش با نام موسیو آلفونس می‌بینیم. با او درباره سال‌ها فعالیتش در عرصه هنر و این سریال به گفت‌وگو نشستیم.

شما در سریال تلویزیونی کلاه پهلوی نقش یک کشیش فرانسوی را بازی می‌کنید. فکر می‌کنم بازی در نقش یک اقلیت کار سختی است، چون که به غیر از مخاطبان ایرانی ممکن است بینندگان غیرایرانی هم نقش شما را ببینند. چطور شد که تصمیم گرفتید نقش کشیش آن هم در دهه30 را بازی کنید؟ برایتان دشوار نبود که مورد قضاوت قرار بگیرید؟

من یک بازیگر حرفه‌ای هستم و زندگی‌ام از این راه تامین می‌شود. نمی‌گویم هر نقشی را قبول می‌کنم اما نقش کشیش فرانسوی آنقدر برایم جذابیت داشت که آن را بپذیرم. از سوی دیگر آقای دری را می‌شناختم و کارهای قبلی او از جمله سریال تلویزیونی «کیف انگلیسی» را دیده بودم. بنابراین می‌دانستم سریال تلویزیونی کلاه پهلوی هم قرار است به عنوان یک کار ویژه برای تلویزیون تولید شود. مسلما تولید چنین اثری امکانات زیادی هم دارد. برای ساخت سریال‌های تاریخی الف ویژه، زمان و دقت زیادی صرف می‌شود که یک اثر شایسته و ماندگار تولید شود تا مورد توجه مردم قرار بگیرد. بعد از این‌که با دری درباره سریال و نقشم صحبت کردم، حس خوبی داشتم و احساس نزدیکی با او می‌کردم. او اشراف زیادی به کار داشت و می‌دانست چه کار می‌خواهد کند.

وقتی نقشی جای کار داشته باشد و از سوی دیگر عوامل سازنده اثر هم از بهترین‌ها باشد، حتما کار را قبول می‌کنم. من زندگی‌ام از این راه می‌گذرد و بقالی ندارم. بنابراین همیشه تلاش می‌کنم نقشی را بپذیریم که خصوصیات آن مورد علاقه‌ام باشد تا از کار کردن لذت ببرم.

من سال‌هاست در این حرفه کار می‌کنم. بنابراین وقتی با کارگردانی درباره اثری که می‌خواهد بسازد، صحبت کنم، متوجه می‌شوم که او به قول معروف چند مرده حلاج است.

یکی از ویژگی‌های سریال‌های فاخر ویژه این است که امکانات و زمان زیادی دارد و بازیگر می‌تواند برای ایفای نقش خود وقت بگذارد و تمرین کند. این طور نیست که سکانس‌ها را با عجله زیاد ضبط کنیم و زودتر برای پخش برسانیم. برای بازی در سریال کلاه پهلوی وقت کافی داشتم. کارگردان هم عجله‌ای نداشت. او نمی‌خواست کوچک‌ترین لطمه‌ای به کار وارد شود. طبق برنامه‌ریزی راحت تمرین می‌کردیم. این طور نبود روزی 20 دقیقه ضبط کنیم و مرتب نگران زمان باشیم. ضیاء‌الدین دری خودش هم در طول کار خیلی آرام بود و از آن کارگردانانی نبود که دائم سر کار داد و بیداد کند. او واقعا مردی دوست‌داشتنی است و سر فرصت کارش را انجام می‌داد. در مجموع بازیگر را برای ایفای نقشش نگران نمی‌کرد، بلکه سعی داشت با صبوری کار را جلو ببرد. تعامل او با بازیگران خیلی خوب بود و همین مساله باعث می‌شد کار برای من به‌عنوان بازیگر، دلپذیر باشد.

بله. اکنون مردم با سریال ارتباط برقرار کرده‌اند. در این اواخر انتقادی از سوی مردم و منتقدان در روزنامه ندیدم و نقدهایی که از این سریال می‌خوانم، مثبت است و این نشان می‌دهد که سریال توانسته جایگاه خودش را در میان مردم و منتقدان پیدا کند.

معتقدم وقتی برای سریالی تا این میزان هزینه شده و برای تک تک صحنه‌های آن زحمت کشیده شده است، باید بتواند با بیننده ارتباط برقرار کند و حرف‌هایش را بزند. در غیر این صورت همه هزینه‌ها و زحمات به هدر می‌رود.

باید قبول کرد وقتی سریالی از یک شبکه سراسری پخش می‌شود، یعنی عموم مردم با سطح تحصیلات مختلف پای این سریال می‌نشینند. بنابراین باید قصه رنگ و لعاب خاص خودش را داشته باشد تا هم بتواند پاسخگوی مخاطب خاص باشد و هم مخاطب عام.این نوع سریال‌ها را نمی‌توان با مجموعه‌های آپارتمانی مقایسه کرد. البته قیاس آن هم کار اشتباهی است. در مجموع وقتی کسی قرار است کارگردانی یک سریال تاریخی را بپذیرد، باید تن به مشکلات زیادی بدهد از صحبت با مدیران تلویزیون گرفته تا هدایت دو تا 3000 عوامل، کار سختی است. علاوه بر آن باید کارگردان تلاش کند در هزینه‌ها هم صرفه‌جویی کند تا سریال با مشکلات مالی روبه‌رو نشود. وقتی به همه این موارد نگاه کنید آن وقت است که متوجه می‌شوید کارگردانی سریال‌های تاریخی کار راحتی نیست.

نه، پشیمان نیستم. به هر حال آن هم تجربه‌ای برایم بود. در آن زمان ساخت تله‌تئاتر و سریال‌های شبکه‌ها دست من بود و بزرگان تئاتر و سینما با ما همکاری می‌کردند. لحظات خیلی خوبی با هم داشتیم و از این‌که در چنین موقعیتی قرار داشتم، برایم خوشایند بود و به من انرژی می‌داد. به دلیل همین انرژی مثبتی که می‌گرفتم، می‌توانستم آن واحد بزرگ را سرپرستی کنم. این گروه فقط شامل آثار نمایشی برای بزرگسالان نبود و گروه تئاتر کودکان هم در آن واحد نمایش مستقر بود. به یاد دارم در آن روزها با بچه‌های تئاتر از جمله بهرام شاه‌محمدلو، مرضیه برومند، راضیه برومند و... همکاری می‌کردیم و انصافا هم کارهای خوبی ساخته و با استقبال مخاطبان هم روبه‌رو می‌شد.

وقتی آدم‌ها کاری را با عشق و علاقه انجام بدهند، مسلما می‌توان شاهد یک اتفاق نو بود، چرا که طرح‌ها نو و بکر به گروه‌ها تزریق می‌شد. همه این موارد برایم خوشایند بود، اما دوست نداشتم مرتب در پست مدیریت باشم. دلم می‌خواست در صحنه بیشتر حضور داشته باشم و از نزدیک با مردم و بازتاب‌هایشان روبه‌رو شوم.

بله، درست است که ما از مشکلات با خبر هستیم، اما راستش نمی‌توانستم نسبت به صحنه بی‌تفاوت باشم و خودم را درگیر کار مدیریت کنم. به یاد دارم در آن سال‌ها که مدیریت واحد نمایش تلویزیون را به عهده داشتم چند کار بنیادی انجام دادیم.

در آن سال‌ها وزارت فرهنگ و هنر و تلویزیون با هم رقیب بودند و کار مشترک با هم انجام نمی‌دادند، زمانی که در واحد نمایش بودم و علی نصیریان رئیس اداره تئاتر بود، برای اولین بار این دو نهاد با هم دوست شدند و به جای رقابت با یکدیگر رفاقت کردند. در آن سال توانستیم جشنواره تئاتر شهرستان را به نحو مطلوب برگزار کنیم.

برگزاری این جشنواره خیلی به گروه‌های تئاتر شهرستان‌ها کمک کرد و باعث شد بین تئاتر‌های مختلف یک تعامل مناسب هم برقرار شود. کار مشترک این دو نهاد منجر به نتایج مثبت شد و خیلی هم موفق بودیم و باعث شد همه گروه‌های تئاتر از تمام شهرستان‌ها حضور فعال داشته باشند. این گروه‌ها در خواب هم نمی‌دیدند که بتوانند در تئاتر شهر کار کنند.

معتقدم یک بازیگر نباید به خودش حق بدهد که درباره نقش پیشنهاد بدهد. بازیگر می‌تواند به خودش حق بدهد که درباره نقشش با کارگردان گفت‌وگو کند و نظرش را به اطلاع او برساند؛ اما نباید در کار کارگردان دخالت کند در غیر این صورت کار از یکدستی خارج و نظم رعایت نمی‌شود.

حرف اول و آخر را کارگردان می‌زند و نگاه او اهمیت دارد. او باید تصمیم بگیرد که شخصیت‌ها چگونه باشند. به نظرم در طول کار باید یک نظریه واحد باشد، نه این‌که نظرات همه وارد عمل شود. از سوی دیگر کشیش سریال تلویزیونی کلاه پهلوی تافته جدا بافته نیست.

بگذارید برایتان مثالی بزنم. وقتی در فیلمنامه نوشته می‌شود یک پلیس خشن در این صحنه حضور دارد. نمی‌نویسد که او چگونه خشن است و این بازیگر است که باید او را به تصویر بکشد تا منظور نویسنده در اثر دیده شود. من هم سعی کردم نقش کشیش را به خوبی ایفا کنم تا مورد توجه مردم قرار بگیرد.

من نمی‌دانم پیشنهادی که می‌دهم، سازنده است یا نه؛ ولی نظراتم را می‌دادم. تصمیم نهایی با کارگردان است. در طول تصویربرداری این سریال، من مرتب با ضیاء‌الدین دری صحبت می‌کردم. نه تنها من، بلکه خیلی از بازیگران که در ارتباط با نقش‌شان حرفی داشتند با او صحبت می‌کردند. این تعامل خوب بود، چرا که کارگردان این فرصت را در اختیار ما می‌گذاشت تا بیشتر با نظرات او آشنا شویم و از سوی دیگر حرف‌هایمان را بزنیم. در مجموع رابطه خوبی میان بازیگران و عوامل در طول ساخت سریال تلویزیونی کلاه پهلوی برقرار بود؛ اما در برخی از آثار شاهد بازیگر سالاری هستیم و نظر بازیگران خیلی در طول کار اعمال می‌شود.

معتقدم وظیفه هر کس مشخص است. نباید در کار یکدیگر دخالت کنیم، چون کار از یکدستی خارج می‌شود و دو گانه خواهد شد. بازیگر حق ندارد نظریه‌اش را به کارگردان تحمیل کند و اگر هم نظری دارد باید خیلی محترمانه و در نهایت فروتنی به کارگردان بگوید. اگر نظریه‌اش هم از سوی کارگردان قبول نشد، نباید ناراحت شود. باید این خضوع در رفتارش دیده شود. عیبی ندارد او حرفش را زده است؛ اما حرف آخر را کارگردان می‌زند.

برای خلق هر نقشی باید وقت گذاشت و آن را تجزیه کرد. به قول معروف باید نقش را به بیمارستان ببریم و کاملا آنالیز کنیم. وقتی من به عنوان بازیگر درک درستی از نقش داشته باشم، مسلما بهتر می‌توانم آن را بازی کنم. از سوی دیگر باید با تمام لحظات نقش زندگی کرد. همراه او درد کشید، خندید، مشکلات را حل کرد و...

یکی از ویژگی‌های سریال تلویزیونی کلاه پهلوی انتخاب عوامل حرفه‌ای برای پشت صحنه است. تصویربردار، طراح صحنه و لباس، طراح گریم، تدوین و... همه درجه یک هستند. وقتی در کاری حرفه‌ای‌ها حضور داشته باشند کار برای من بازیگر راحت‌تر می‌شود.

به عنوان مثال وقتی در لباسی که برایم طراحی شده، راحت نیستم، سعی می‌کنم در این باره با طراح صحنه صحبت کنم. رابطه‌ها قشنگ‌تر می‌شود و بدون آن که سوءتفاهمی پیش بیاید به‌راحتی حرف‌ها گفته می‌شود.

مسلما کمک خیلی زیادی می‌کند. به عنوان مثال برای ضبط یک صحنه لازم است من سرم را به گونه‌ای تکان بدهم که سایه بومن در تصویر نباشد به همین دلیل صدابردار از من می‌‌خواهد این همکاری را داشته باشم و من هم این کار را انجام می‌دهم تا هم کار خودم بهتر باشد و هم این‌که دوستان با مشکلی روبه‌رو نشوند.

کار ما گروهی است. شاید در ظاهر بگویید یک دستیار دکور تا چه میزان می‌تواند حضورش در کار الزامی باشد. در حالی که همان فرد وقتی در صحنه باشد، حضورش کاربردی است یا در صحنه‌ای از دکوراتور می‌خواهید یک پله کوچک برایتان درست کند که در صحنه با مشکلی روبه‌رو نشوید.

در مجموع کوچک‌ترین اعضای گروه هم در بازی ما تاثیرگذار هستند. نباید به ظاهر یک کار نگاه کرد. واقعا تک تک عوامل برای تولید آثار مختلف زحمت می‌کشند. همه این عوامل دست به دست هم می‌دهند تا یک کار شکل می‌گیرد.

من خیلی دوست داشتم خودشان بیایند و با من صحبت کنند که البته این اتفاق برخی مواقع می‌افتد و دوستان بازیگر جوان نزد من می‌آمدند و صحبت می‌کردند. بعضی از آنها خیلی علاقه‌مند بودند درباره نقش، سریال و فرانسه صحبت کنند و اشتیاق نشان می‌دادند؛ اما برخی دیگر هم خیلی بی‌تفاوت عبور می‌کردند. در واقع آنها آمده بودند روزیشان را بگیرند و بعد بروند.

در میان بازیگران جوان امیرعلی دانایی خیلی وقت می‌گذاشت و خیلی وقت‌ها درباره نقش خود با من صحبت می‌کرد. او در طول کار خیلی مشتاق بود تا یاد بگیرد. در مجموع پسر دوست داشتنی است. برخی مواقع هم پیش می‌آمد که درباره تلفظ زبان فرانسه با هم کار می‌کردیم و برخی در این باره هیچ علاقه‌ای نشان نمی‌دادند.

فرانسوی‌ها در این مواقع می‌گویند «زمانی دیگر عادات دیگر» آن دوره این طور بود. از سوی دیگر این همه کار نبود و تعداد شبکه‌های تلویزیونی هم خیلی کم بود؛ بنابراین تولیدات نمایشی هم تا این میزان که الان ساخته می‌شود، نبود.

در آن سال‌ها سریال‌های ویژه را علی حاتمی کار می‌کرد، ولی زمانه فرق کرده و البته این امر طبیعی است که دغدغه‌هایی که ما در آن سال‌ها داشتیم ، جوانان امروز نداشته باشند.

نه، به این مساله فکر نمی‌کردم. سعی داشتم تمام تمرکزم به کارم منعطف شود. از سوی دیگر دلیلی نداشت که به این مسائل فکر کنم. اگر بازیگر تمرکزش را برای بازی بگذارد، مسلما مردم هم می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند. در آن سال‌ها این شانس را پیدا کردم تا با استاد نوشین همکاری کنم. به یاد دارم هنرپیشه‌های بزرگ آن زمان قبل از بازی روزهای متمادی تمرین می‌کردند و وقتی از من هم برای بازی در این صحنه‌ها دعوت شد، خیلی خوشحال شدم.

وقتی استاد ما را تشویق می‌کرد یا از بازی‌ام تعریف و تمجید می‌کرد، می‌دانستیم واقعی است، چون استاد بی جهت کسی را مورد تشویق قرار نمی‌دهد؛ اگر هم نظری داشت یا دعوا می‌کرد و عصبانی می‌شد به حق بود.