وابستگی دارویی

معنای عام وابستگی دارویی این است که یک بیمار نتواند دارو را قطع کند و بر اثر قطع آن دچار علائم و عوارضی شود که او را مجبور به مصرف دوباره دارو کند.

با این تعریف ممکن است یک بیمار دچار آسم به اسپری سالبوتامول یا یک بیمار دچار دیابت وابسته به انسولین شود، اما در هردوی این مثال‌ها بیمار با مصرف دارو بیماری را کنترل می‌کند و همیشه با میزان مشخصی از دارو کنترل می‌شود؛ در حالی که وابستگی و اعتیاد به انواع داروها تصاعدی و افزایش یابنده بوده و فرد مبتلا هر روز واکنش شدیدتری برای یافتن و مصرف دارو از خود نشان می‌دهد.

از خصوصیات مهم این نوع داروها این است که اثرات تسکینی یا نشاط‌آور دارد و فرد بعد از قطع آنها به دلیل ایجاد علائم عصبی و روحی مجبور به ادامه مصرفشان است. از طرفی بعد از مدتی از مصرفشان، فرد مجبور به اضافه‌کردن مقدار مصرف دارو است و هر چه می‌گذرد، مقدار خاصی از دارو جوابگو نیست و مرتب باید به میزان مصرفی افزود.

رفتارهای فرد معتاد به موازات بیشتر شدن وابستگی شدت می‌گیرد. او ابتدا با روش‌های معقول درصدد یافتن دارو یا ماده‌ای که به آن وابسته است، می‌شود. با زیاد شدن شدت وابستگی و ایجاد علائم شدید جسمی و روحی بر‌اثر نرسیدن دارو، فرد معتاد با روش‌های غیر معقول و گاه بی‌شرمانه مجبور به یافتن و استفاده از دارو می‌شود.

مصرف مورفین و مشتقات آن در بیماران دچار درد بعد از جراحی یا تصادفات موضوعی است که همیشه ذهن بیماران را در مورد خطر اعتیاد مشغول کرده است. در اینجا مواردی که می‌تواند مانع اعتیاد شود، توضیح داده می‌شود:

1‌ـ‌ تزریق مورفین و مشتقات آن باید فقط در مواردی که درد خیلی شدید است، صورت گیرد و تا وقتی بیمار می‌تواند درد را تحمل کند، باید تزریق بعدی را به تاخیر انداخت.

2‌ـ‌ به محض کم‌شدن درد باید ضد دردهای غیر مخدر را جایگزین کرد.

3‌ـ‌ کدئین نیز از مشتقات مورفین است و مصرف بی‌رویه آن توصیه نمی‌شود.

از دیگر داروهای اعتیاد‌آور ترامادول است که گرچه مصرف موقت آن برای کنترل درد خیلی مفید است، ولی مصرف طولانی آن باعث وابستگی و اعتیاد به همان ترتیب که توضیح داده شد، می‌شود و بیمار به طور روز افزون به آن وابسته می‌شود.

در ضمن ترامادول خاصیتی دارد که می‌تواند تشنج ایجاد کند. نکته جالب و تاسفبار در مورد اعتیاد این است که در روزهای اول بیمار با اختیار و اشتیاق دنبال مصرف است و در روزهای بعد و بعدتر با اجبار، نگرانی و استرس فراوان محکوم به مصرف است.

دکتر رضا کریمی - فوق تخصص بیماری‌های غدد