شترداری؛ سرمایه رها شده در کویر

به گفته برخی کارشناسان، می‌توان شتر را به خرما در بخش کشاورزی تعبیر کرد؛ چراکه این حیوان به دلیل شرایط خاص فیزیکی توانایی زندگی در شرایط سخت را دارد.

این حیوان با کمترین هزینه ممکن برای نگهداری، به دلیل دستگاه خاص گوارشی منحصر به‌فرد خود، بی‌ارزش‌ترین گیاهان را از لحاظ تغذیه‌ای تبدیل به سلولز و انرژی می‌کند و در شرایط کم‌آبی نیز تا مدت‌ها هیچ نیازی به آب ندارد.

از سوی دیگر بیمارهای شایعی که هم‌اکنون بین دام‌های سبک و سنگین وجود دارد، در این حیوان رایج نیست و کمترین نیاز را به نهاده‌های تولید دارد. وجود هزینه‌های کم‌تولید و پرورش از یک سو و فواید بسیار همچون استفاده از پوست، گوشت، شیر و کوهان شتر، این حیوان را به سرمایه‌ای سرگردان در کویر تبدیل کرده است که متاسفانه اکنون آن‌گونه که باید به آن توجه نمی‌شود.

این در حالی است که به عقیده کارشناسان، با توجه به شرایط بحرانی خشکسالی در کشور بویژه استان‌های کویری، مدیریت مصرف آب و اقتصاد فقط تغییر الگوی کشت در کشاورزی یا صرفه‌جویی در مصرف آب و اجرای طرح‌های مکانیزه آب نیست، بلکه با یک مدیریت برنامه‌محور می‌توان از چنین شرایطی نیز استفاده کرد و با ارائه و اجرای طرح صنعتی پرورش شتر در نهایت موجب تقویت اقتصاد روستاها به‌عنوان پایه اقتصاد جامعه شد.

اکنون در کشور یک میلیون و 600 شتر وجود دارد که این آمار ایران را در رده هفتمین تولیدکننده آسیا قرار داده است.

در این میان استان کرمان جزو 13 استان کشور در زمینه پرورش شتر قرار دارد و شهرستان‌های زرند، راور، رودبار، ریگان و فهرج از قطب‌های پرورش شتر در استان کرمان محسوب می‌شود، اما این قطب‌ها کاملا سنتی و بر پایه عادت مردم در پرورش این دام شکل گرفته و برنامه منسجم و دقیقی برای توسعه این صنعت در این شهرستان‌ها وجود ندارد.

معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی استان کرمان در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: اکنون توجه به پرورش شتر در دستور کار این سازمان قرار گرفته است، اما تا رسیدن به مرحله تولید صنعتی و صادرات راه زیادی باقی مانده است.

محمد علی اسماعیلی با بیان این‌که تا به تولید کافی در داخل کشور نرسیم، نمی‌توان سخنی از صادرات به میان آورد، تصریح می‌کند: ابتدا باید درباره استفاده از گوشت و شیر این دام در میان ایرانی‌ها فرهنگ‌سازی شود تا پس از احساس نیاز و تمایل مردم به استفاده از این نوع گوشت،‌ تولید داخلی افزایش یافته و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی نیز برای امر صادرات و پرورش صنعتی به میدان وارد شوند.

تسهیلات به پرورش‌دهندگان شتر

این مسئول با بیان این‌که به متقاضیان پرورش شتر تسهیلات ویژه پرداخت می‌شود، می‌افزاید: رسیدن به مرحله تولید صنعتی و بحث صادرات، ‌نیاز به بسترسازی دارد که ایجاد این بستر خود به یک دوره چند ساله نیازمند است، همان‌طور که تولید صنعتی شتر مرغ پس از گذشت ده سال میسر شد و بوقلمون نیز حدود چهار سال، با این حال از آنجا که شتر فواید بی‌شماری دارد و از ادرار تا گوشت آن مفید است، این زمان حداقل خواهد بود.

در همین حال محمد سلیمی، کارشناس دامپروری خاطرنشان می‌کند: شهرستان‌های شرقی استان، راور و زرند و همچنین جنوب کرمان بویژه رودبار و کهنوج عرصه‌های مهم پرورش شتر است که از لحاظ اقلیمی بهترین شرایط را برای پرورش شتر دارد، این در حالی است که هیچ واحد صنعتی پرورش شتر شناخته شده‌ای در استان کرمان وجود ندارد و معدود دامی نیز که در استان پرورش داده می‌شود به صورت کاملا سنتی و در بیابان‌ها رها شده است، زیرا در عمل این حیوان برای رشد و نمو نیاز به مراقبت چندانی نیز ندارد.

وی با بیان این‌که کشورهای حاشیه خلیج فارس علاقه بسیار زیادی به گوشت و محصولات لبنی این حیوان دارند و حتی در بحث ورزشی و برگزاری مسابقات زیبایی شتر این حیوان مورد توجه قرار دارد، می‌افزاید: سرمایه‌گذاری در این بخش بسیار سودآور است، اما با توجه به بازار فرامنطقه‌ای باید حمایت‌های ویژه از سوی دستگاه‌های اقتصادی و بازرگانی از پرورش‌دهندگان صورت گیرد و زمینه دسترسی آنها به بازارهای هدف باید فراهم شود.

توانمندی بالا، استفاده کم

خراسان جنوبی هم اکنون 24 هزار نفر شتر را در بیابان‌های خشک و بی‌آب و علفش جای داده و سومین استان برخوردار از این سرمایه طبیعی است. به عقیده کارشناسان، توسعه صنعت پرورش شتر و شترداری و استفاده از قابلیت‌های این صنعت افزون بر فواید متعدد اقتصادی، یکی از کارآمدترین ابزارهای جذب گردشگر در مناطق کویرنشین این استان است، این در حالی است که این مهم مورد غفلت مسئولان است و اکنون پرورش شتر به صورت سنتی در بیابان‌های استان رواج دارد و از صنایع تبدیلی شیر، گوشت و دوغ شتر به دور مانده است.

یکی از عشایر مرزی شهرستان زیرکوه دراین‌باره می‌گوید: شترداری در منطقه مرزی روستای بارنجگان به صورت سنتی رواج دارد و مورد حمایت قرار نمی‌گیرد.

علی عباسی با بیان این‌که سرمایه‌های عشایر این منطقه به دست دلالان با قیمت‌های پایین خریداری می‌شود، خواستار حمایت دستگاه‌های دولتی برای خرید فرآورده‌های این محصول دامی عشایر شد. در همین حال رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی از وجود 14 واحد پرورش شتر دارای پروانه بهره‌‌برداری در استان خبر می‌دهد و به مهر می‌گوید: این واحدها دارای ظرفیت 551 نفر شتر هستند.

صادرات 20 درصدی به خارج از استان

هادرباری در خصوص صادرات شتر و گوشت شتر از استان نیز می‌گوید: هم اکنون مازاد گوشت شتر استان حدود 20درصد تولید استان پس از اقدامات بهداشتی و صدور مجوزهای لازم به صورت زنده یا لاشه به خارج از استان و استان‌های تهران، اصفهان، کرمان، یزد، خراسان رضوی، سمنان و قم صادر می‌شود.

وی به مشکلات شترداران استان نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: پرورش سنتی شتر و درآمد ناچیز شترداران از مهم‌ترین مشکلات این حوزه است که در این راستا فرهنگ‌سازی برای مصرف آن در بین مردم مورد نیاز است.

رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی نیاز به کار اصلاح نژادی در شترداری را از دیگر مشکلات و نیازهای صنعت شترداری در استان ذکر می‌کند و می‌گوید: این صنعت اکنون به طور مستقیم برای 250 نفر اشتغالزایی کرده است، ضمن این‌که 500 نفر هم به صورت غیرمستقیم در این کار مشغول هستند.

فاطمه مرادزاده - گروه ایران