آنها فقط به تخریب می​اندیشند

اینها همان وندال‌هایی هستند که سایه وار اموال عمومی را تخریب می‌کنند و اگر از آنها بپرسید چه انگیزه‌ای از این کار دارند، نمی‌توانند علت منطقی برای کارشان بیاورند.

گفته می‌شود علائم این ناهنجاری اجتماعی از نوجوانی آغاز می‌شود که وندال‌ها در مدرسه به جان میز و نیمکت می‌افتند یا با چسباندن آدامس روی دیوار، نوشتن روی دیوار و خط خطی‌کردن روی نیمکت، خودشان را نشان می‌دهند.

جالب است کسانی که براحتی دست به تخریب می‌زنند، جامعه را عامل همه ناکامی‌ها و بدبختی‌هایشان می‌دانند. نوع خطرناک‌تر وندالیسم، تخریب آثار فرهنگی است که فرد وندال با رنگ زدن یا کشیدن چوب و تیغ این آثار را تخریب و از این راه خشم خود را تخلیه می‌کند.

برای پیدا کردن وندال‌ها نیاز نیست زیاد بگردید، کافی است کمی با دقت به اطرافتان نگاه کنید، شاید همین بغل‌دستی شما که در اتوبوس با گوشی همراهش حرف می‌زند و با ناخن روی صندلی می‌کشد، هم وندال است.

جوانانی که وسایل بوستان‌ها یا زمین‌های بازی را تخریب می‌کنند و علائم و نشانه‌های جاده‌ها، درخت‌ها و فواره‌ها را از بین می‌برند تا آنجا پیش می‌روند که گاهی ابزار و وسایل مورد نیاز عمومی مانند باجه‌های تلفن و توالت‌های عمومی را تخریب کرده و غیرقابل استفاده می‌کنند آنها که اتومبیل گرانقیمت دارند، مدام شکایت می‌کنند که بدنه خودروی آنها صدمه می‌بیند یا لاستیک چرخ‌هایشان پنچر ‌شده و گاهی شیشه‌ها و آینه‌های اتومبیل شکسته می‌شود.

کلمه وندال مربوط به قرن پنجم میلادی است که گروهی از ژرمن‌ها با وحشیگری به سرزمین‌های اطراف حمله و آنچه را امکان بردنش نبود، تخریب می‌کردند.

اما چرا وندالیسم شکل می‌گیرد؟ در این باره دکتر مصطفی فروتن، روان‌شناس علوم رفتاری معتقد است وقتی امکان بیان هیجان و احساس نبوده و جایی نباشد که فرد بتواند هیجان‌های خود را تخلیه کند، از راه آسیب رسانی به اموال عمومی این هیجان را ابراز می‌کند، البته گاهی هم این تخریب به علت عقده و کینه است و برای ابراز خشونت. مانند زمانی که تماشاگران فوتبال اتوبوس‌ها و صندلی‌های ورزشگاه را خراب می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: این گروه که از دیدگاه جامعه‌شناختی به عنوان وندال شناخته می‌شوند، اغلب بزهکار هستند و با رویکرد عمدی نسبت به تخریب رساندن اموال عمومی اقدام می‌کنند، چون با تمام نمادهای زیبا و کاربردی مشکل دارند.

وندال‌ها چه کسانی هستند؟

براساس پژو‌هش‌های انجام شده کودکان، نوجوانان و جوانان بین سنین ده تا 25 سال بیش از دیگر گروه‌های سنی به وندالیسم روی می‌آورند و از آنجا که به علت شرایط فرهنگی و اجتماعی، مردان آسان‌تر می‌توانند خشم خود را با تخریب اموال عمومی ابراز کنند، وندالیسم در مردان بیشتر دیده می‌شود.

همچنین موارد وندالیسم در مناطق شهری به مراتب بیش از مناطق روستایی است. در شهرها به علت تراکم جمعیتی، وجود پاره فرهنگ‌های مختلف، کاهش ارزش‌ها، رقابت‌های فردگرایی، بیگانگی و جداافتادگی فرد از جامعه و هنجارهای اجتماعی بیش از مناطق روستایی مشهود است.

از سوی دیگر بیشتر وندال‌ها، مجرد و از نظر تحصیلی ناموفق هستند، بیشتر آنها با سرخوردگی‌ها، شکست‌ها و ناکامی‌ها در زمینه‌های مختلف تحصیلی، حرفه‌ای، مالی و اجتماعی و خانوادگی مواجه هستند و دارای شخصیتی پرخاشگر، بی‌ثبات، ضدجامعه، نامطمئن، کینه‌جو، ناآرام، انتقامجو و در عین حال مایوس هستند.

آنان متعلق به خانواده‌های از هم پاشیده و دارای مناسبات و روابط خانوادگی نامطلوب با تجارب ناموفق از فرآیند جامعه‌پذیری فرهنگ پذیری‌اند.

همچنین به گفته فروتن، این افراد به قانون دلبستگی ندارند و احساس مسئولیت نمی‌کنند. فقط در پی ارضای فوری خواسته‌های خویش هستند، هر مانع آنان را به سرعت تحریک و پرخاشگر می‌کند، بسادگی به خشونت دست می‌زنند، قدرت صبر کردن و تعویق خواسته هایشان را ندارند و به علت کینه‌ای که نسبت به جامعه دارند، مظاهر زندگی اجتماعی را تخریب می‌کنند. او تاکید می‌کند پیدا کردن سرمشقی برای رفتارهای شایسته در محیط خانواده نخستین گام در پیشگیری از وندالیسم است.

علل رفتار وندالیستی

علل مختلفی برای بروز رفتار وندالی وجود دارد که فروتن در توضیح آن می‌گوید: تجارب نخستین دوران کودکی، طلاق وجدایی والدین، تنبیه بدنی توسط والدین و داشتن والدین مجرم و بی‌بندوبار، عوامل ژنتیک و وراثتی یعنی عقب‌افتادگی ذهنی یا داشتن شخصیت ضداجتماعی و انتقامجو در این مورد بسیار موثر است، اما بتازگی باید عوامل اقتصادی را هم به آن اضافه کرد.

وندال‌ها و آسیب‌های اجتماعی

در پژوهشی که در دانشگاه تهران انجام شد و خبرگزاری ایسنا هم آن را منتشر کرد، بیشترین تخریبی که وندال‌ها در جامعه شهری تهران داشتند، بر کیوسک‌های تلفن بوده است. فروتن می‌گوید: وندالیسم یک آسیب اجتماعی است که مصادیق آن در دل جامعه است و آسیب‌های پنهان دارد که بسیار عمیق است. به نظر او، وندال‌ها در حقیقت قصد انتقامگیری دارند.

البته وندال‌ها معمولا گروهی و آن گونه که فروتن می‌گوید بدون هدف و نیت خاصی اقدام به تخریب می‌کنند و البته میزان تخریب به قوای روانی و تحصیلات فردی بستگی دارد. از دیدگاه روان‌شناسی، وندال‌ها خشمی پنهان دارند و این خشم سرکوب شده را با تخریب اشیا نشان می‌دهند. فروتن یادآور می‌شود پرخاش نسبت به افراد «سادیسم» است، اما پرخاشی که نسبت به اشیا باشد، «وندالیسم» نامیده می‌شود.

مجازات برای وندال‌ها

به نظر می‌رسد کسانی که روی دیوارها نقاشی می‌کنند یا اموال عمومی را صدمه می‌زنند، براحتی این کار را انجام می‌دهند چون هیچ قانونی برای مجازات آنها وجود ندارد اما در هر جامعه با توجه به قوانین موجود در آنجا و به تناسب نوع خرابکاری‌های وندال‌ها مجازاتی برای انجام این قبیل اقدامات مخرب تعیین شده است.

در ایران هم براساس ماده 558 قانون تعزیرات، هر فرد که به ابنیه و مجموعه‌های فرهنگی و تاریخی با اشیای منصوبه در آنها خرابی وارد کند، علاوه بر الزام جبران خسارت وارده، به حبس از یک تا ده سال محکوم می‌شود.

همچنین براساس ماده 678 قانون تعزیرات، هرکس در تأسیسات مورد استفاده عموم از قبیل شبکه‌های آب، برق، تلگراف، تلفن و علائم راهنمایی رانندگی مرتکب تخریب یا از کار افتادن شود، بدون آن‌که قصد اصلی‌اش اختلال در نظم هم باشد، مستحق سه تا 10 سال حبس است اما همین ماده قانونی نیز اجرا نمی‌شود چرا که نه متخلفان و نه نیروهای امنیتی، این عمل را جرم واقعی تلقی نمی‌کنند.

این روان‌شناس علوم رفتاری می‌گوید: با وجود همه این قوانین و مجازات‌هایی که برای پدیدآورندگان وندالیسم در نظر گرفته شده است، تنها راه‌حل برای این پدیده مخرب اجتماعی، تخلیه ناهنجاری‌ها در زمان و مکان مناسب از سوی افراد و آموزش‌های لازم به آنها از سوی خانواده و جامعه است؛ زیرا واقعیت این است که برخوردهای جبری و آمرانه هیچ وقت موجب ریشه‌کنی وندالیسم در جوامع بشری نشده و حتی در مواردی نیز به تشدید این رفتارهای ناهنجار منجر شده است.

او تاکید می‌کند: نباید وندال‌ها را پس از آزادی از بیمارستان رها کرد، چون آنها خشم پنهان دارند که بسیار خطرناک است.

درمان وندال

آن گونه که عنوان می‌شود علائم وندالیسم تا بیست و پنج سالگی است و بعد از آن ادامه پیدا نمی‌کند، اما آیا بعد از آن، این بیماران به خودی خود درمان می‌شوند؟ در این خصوص فروتن می‌گوید: وندالیسم درمان ندارد و پس از بیست و پنج سالگی هم به شکل دیگری خود را نشان می‌دهد، اما ما باید این نابهنجاری‌ها را از درون جامعه ریشه‌یابی کنیم.

ایجاد بستری که فرد بتواند خود را اثبات کند و کمبودهایش پاسخ داده شود، می‌تواند از بروز اعمال خشونت‌بار و مخرب جلوگیری کند؛ برای مثال مکان‌های مناسب برای ایجاد خلاقیت و بروز استعدادهای نهفته شخصی برای نوجوانان و جوانان می‌تواند عامل مهمی برای جلوگیری از بروز چنین خلاف‌هایی باشد.

همچنین برای درمان وندالیسم باید هم در خانواده و هم در اجتماع، زمان‌ها، مکان‌ها و فرصت‌هایی فراهم آید تا افراد بتوانند به نحو درست و صحیحی هیجان‌های طبیعی و مثبت خود را تخلیه کنند.

در این باره فروتن توضیح می‌دهد: در خانواده، والدین می‌توانند زمینه‌هایی فراهم آورند تا کودکان فعالیت‌ها و رفتارهایی را که می‌خواهند، انجام دهند. همان گونه که والدین برای بازی کودکان خود اسباب‌بازی تهیه می‌کنند، باید فرصت‌هایی را هم فراهم آورند تا هیجان آنها تخلیه شود.

به گفته این روان‌شناس، در بسیاری از کشورهای دنیا دولت به طور غیرمستقیم در این گونه موارد دخالت می‌کند و تا حدودی جنبه‌های قانونی به آن می‌بخشد. به‌طور مثال در هند، روزی از سال جشن رنگ است که در آن روز افراد مجازند با رنگ‌های گیاهی، دیگران را به هررنگی که می‌خواهند، درآورند و از این طریق هیجان‌شان را تخلیه کنند.

در کشور ما نیز جشن‌هایی وجود دارد که با برنامه‌ریزی درست برای آنها، می‌توان آن جشن‌ها را به بهانه‌ای برای تخلیه این هیجان‌ها تبدیل کرد. وقتی این مورد به صورت قانونی در آن روز سال وجود دارد، نوجوانان و جوانان و دیگر اقشار جامعه نیز که قصد انجام دادن چنین کاری را دارند، تحمل می‌کنند تا در فضای مناسب به خواسته‌های خود بپردازند.

برای نمونه در کشور اسپانیا در جشن روز گوجه‌فرنگی به همدیگر گوجه پرتاب کنند تا از این طریق به شادی و تفریح بپردازند؛ به همین علت دولت برای فراهم کردن شرایط مناسب تخلیه هیجان در این جشن، روز پیش از جشن مقدار زیادی گوجه تهیه می‌کند ودراختیارمردم قرارمی دهد تا بهتر بتوانند مراسم را برگزار کنند.

فروتن آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها، بازبینی قوانین مدنی، تشدید نظارت منطقی و افزایش رفاه اجتماعی را موثر می‌داند.

زهرا تالانی - جام‌جم