دیگر هیچ مجسمه‌ای به سرقت نمی‌رود

در خبرها می‌خوانیم مجسمه‌های معروف میدان‌های تهران هم قرار است به موزه منتقل شوند یا این‌که قرار است بیش از 300 نقاشی دیواری از سطح شهر پاک شود.

اینها چیزهایی است که شنیده می‌شود؛ اما آن چیزی که دیده می‌شود، میدان‌های گونی زده تهران است.

میدان انقلاب یک سال است دورش بسته شده. میدان ولی‌عصر(عج) هم اوضاعش بهتر نیست. میدان‌های راه‌آهن و منیریه هم مدت‌هاست بسته‌است. به همین دلیل درباره نماد میدان‌های تهران و همچنین نقاشی‌های دیواری‌ شهر، سراغ محمدجواد شوشتری، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران رفتیم و این مسائل را با او در میان گذاشتیم.

شوشتری می‌گوید: شهرداری مصرف‌کننده است، نه آموزش‌دهنده. با این حال کارگاه‌های زیادی برای دانشجویان برگزار می‌کند.

او همچنین می‌گوید دوست ندارد نماد‌های میدان‌های تهران مدام تغییر کند و دنبال طرحی است که هم به نفع بیت‌المال باشد و هم به زیبایی شهر کمک کند.

بیش از دو سال از سرقت سریالی مجسمه‌های تهران می‌گذرد. سرانجام سارقان را شناسایی کردید؟

این موضوعی است که ما خودمان در آن شاکی هستیم و موضوعی نیست که ما به آن پاسخ دهیم. مجموعه‌های انتظامی‌و امنیتی باید پاسخ دهند.

شما وقتی به‌عنوان شاکی به مراجع قضایی مراجعه می‌کنید چه جوابی می‌دهند؟

می‌گویند موضوع در دست بررسی است.

یعنی بعد از این همه مدت هنوز به کسی یا کسانی ظنین نشده‌اند؟

ما نمی‌دانیم، این را باید از آنها بپرسید.

هنوز هیچ کدام از آن مجسمه‌ها پیدا نشده است؟

نه، ولی ما جایگزین کرده‌ایم. ببینید مثل این می‌ماند که خانه تان را دزد بزند و من مدام از شما بپرسم چرا دزد خانه‌تان را نمی‌گیرید.

به هر حال این موضوعی است که برای رسانه‌ها مهم است.

خب هر روز به مراجع قضایی بروید تا دزدتان را بگیرید.

برآورد کردید با سرقت آن مجسمه‌ها چقدر ضرر کردید؟

چیزی حدود 12 اثر فرهنگی به سرقت رفت. بخشی هزینه‌های مادی بود که خیلی نمی‌شد؛ ولی هزینه‌های معنوی آن بیشتر بود بخصوص برخی سازندگان این آثار فوت کرده بودند.

خوشبختانه ما این مجسمه‌ها را قبل از سرقت قالب‌گیری کرده بودیم و بعد بدل آن را ساختیم و جایگزین کردیم. تقریبا می‌توانم بگویم تمام آن مجسمه‌ها را دوباره سر جایش نصب کردیم.

شما چه تمهیداتی اندیشیدید که باز هم چنین رخ ندهد؟

مردم هوشیار شده‌اند. شاید در سرقت‌های قبلی و از روی غفلت و ناآگاهی مردم و مسئولان پارک‌ها به سارق کمک هم کرده باشند. اما اکنون تا مجسمه ای بخواهد جابجا شود مردم فوری ما را خبر می‌کنند. در جانمایی مجسمه‌های جدید سعی کردیم طوری باشد که براحتی دزدیده نشود و همچنین دوربین‌هایی هم نصب شده که سرقت قابل ردگیری باشد. من فکر می‌کنم ان‌شاءالله دیگر از این اتفاقات نیفتد.

یکی از انتقادهایی که به سازمان زیباسازی وارد است، این که سرانجام شما می‌خواهید چه نمادی را در میدان‌های تهران کار کنید. ما شاهدیم نماد برخی میدان‌ها بارها تغییر می‌کند.

فقط میدان انقلاب است.

برخی دیگر از میدان‌ها هم سال‌هاست به بهانه طرح‌های مختلف دورش گونی کشیده شده است؟

عمدتا به خاطر متروست. ما سه میدان داریم که در آنها طرح مترو انجام می‌شود: میدان ولی‌عصر، منیریه و راه‌آهن. یک میدان هم داریم که نمادش در حال تغییر است؛ یعنی میدان انقلاب.

خب بیایید در مورد اینها به طور مشخص صحبت کنیم.

این سه میدانی که دست متروست، احتمالا کارش تابستان به پایان می‌رسد. هر کدام از این میدان‌ها ایستگاه‌هایش با هم متفاوت است. مثلا میدان ولی‌عصر 12 متر گودال باغچه است که دو خط مترو از آن عبور می‌کند.

میدان کلا حذف می‌شود؟

خیر.

نمادی برای آن در نظر گرفته شده است؟

بله، ما فراخوان دادیم و مسابقه برگزار کردیم.

نماد میدان‌های دیگر چه؟

برای میدان منیریه نمادی ندیدیم. برای میدان راه‌آهن نوع کار طوری است که امکان در نظر گرفتن نماد وجود ندارد. قبلا هم نبود.

ولی میدان راه‌آهن قبلا نماد داشت.

بله، لاله ای بود که خیلی هم کار شاخصی نبود.

نماد میدان انقلاب سرانجام چه شد؟

نماد میدان انقلاب نهایی شده است. مساله بر سر دایره بودن میدان و بیضی کردن میدان، کوچک شدن آن و بزرگ شدن پیاده‌روها و تغییر رفتار ترافیکی است. ما می‌توانیم راحت نمادش را نصب کنیم. میدان انقلاب یک طرح تفصیلی دارد. قطر میدان 20 متر است که دورش چمن‌کاری است. زیرش هم خالی است. دورش چون فضای سبز است، استحکامش خیلی نیست که بخواهد از روی آن ماشین عبور کند. پس باید دورش را تقویت کنیم و برای این کار باید از پایین تمهیدی بیندیشیم. اگر بخواهیم از پایین این کار را انجام دهیم، ناچاریم ایستگاه مترو را جابه‌جا کنیم. اینها همه مشکلاتی است که در حال بررسی هستیم.

چه دلیلی داشت نماد کنونی که به شکل گنبد است، کار شود که بعد بخواهید آن را تغییر دهید؟

آن زمان بحث طرح تفصیلی نهایی نشده بود. یک طرح موقت بود. اکنون مطالعات بسیار بهتر شده و می‌توانم بگویم درباره میدان انقلاب بیش از 30 جلسه بین بخش‌های مختلف شهرداری بحث شده است.

در نماد جدید همچنان گنبد هست یا حذف می‌شود؟

دو بحث است؛ یکی این‌که گنبد را حذف و یک ارتفاع نیم متری به عنوان سکو کار کنیم و نماد روی آن نصب شود. حالت دیگر این‌که گنبد به قوت خود باقی باشد. اکنون بررسی می‌کنند آیا می‌شود سر گنبد را زد. ارتفاع قطر وسط گنبد چهار متر است. اگر بخواهد نمادی روی آن قرار گیرد چیزی حدود 12 متر بالا می‌آید که البته زیاد نیست؛ اما چون میدان کوچک است، میدان خفه می‌شود.

این نماد مجسمه است؟

نقش اقشار مختلف کشور در پیروزی انقلاب اسلامی‌ را در این نماد طراحی کرده‌ایم.

به صورت حجم؟

بخشی دیوارنگاری و بخشی حجم.

قبول دارید برای مردم و عابرانی که از آنجا عبور می‌کنند، خوشایند نیست هر روز یک بلایی سر این میدان می‌آید؟ یک روز گنبد می‌گذارند، روز دیگر نماد قبلی را کنارش می‌گذارند و همین طور ماجرا ادامه داد.

قبول دارم خوشایند نیست؛ اما از ابتدا قرار بود نماد قبلی کنار این گنبد قرار بگیرد. حدود یک سال است که دور میدان انقلاب حفاظ کشیده شده است. علتش این است که نمی‌خواهیم کاری کنیم که شش ماه بعد دوباره نماد را تغییر دهیم. برای ما نماد اجرا کردن کاری ندارد؛ ولی می‌خواهیم تصمیمی‌بگیریم که به نفع بیت المال باشد.

برخی دیگر از میدان‌ها هم که نمادش نهایی شده، به مرور زمان تغییر کاربری داده است. مثلا نماد میدان جمهوری که نهایی شد، شامل یک حجم مکعبی بود که کنارش حوض و فواره قرار داشت؛ اما به مرور زمان میله‌های فلزی فواره‌ها به پایه‌ای برای بستن پرچم در مناسبت‌های مختلف تبدیل شد، در حالی که هنوز حدود یک سال است این نماد برای آنجا درنظر گرفته شده است.

زیر میدان جمهوری مترو عبور می‌کند. برای میدان جمهوری اشکالات فنی به وجود آمده است. بظاهر حوض آنجا نشتی داشته. برای شب عید، دوستان نشتی کار را می‌گیرند و امیدواریم فواره‌هایش دوباره راه بیفتد.

چرا در طراحی نماد برای میدان‌ها به جای این همه دردسر از یک مجسمه خیلی ساده استفاده نمی‌کنید؟

مگر ما در حال طراحی چند میدان هستیم؟

بگذارید یک سوال کلی‌تر بپرسم. آیا شما برای نصب مجسمه در میدان‌های شهر محدودیت دارید؟

محدودیت یعنی چی؟

مثلا یک زمانی به کار بردن واژه مجسمه هم مشکل آفرین بود.

نه،ما الان چهار سمپوزیوم بین‌المللی مجسمه‌سازی برگزار کردیم.

آثارش به سطح شهر هم راه یافته است؟

بله، بروید باغ موزه زندان قصر. آنجا کلی مجسمه می‌بینید یا بروید برج میلاد مجسمه هست.

پس محدودیتی ندارید؟

نه، الان در پارک جوانمردان 50 سردیس شهدا را می‌بینید. یا مجسمه ابوریحان یا...

چرا این مجسمه‌ها در ابعاد بزرگ در میادین قرار نمی‌گیرد؟ مثلا چرا میدان ونک باید تهی از مجسمه باشد؟

برای ونک طرح داریم. ممکن است این میدان به عنوان زیر گذر ماشین رو در نظر گرفته شود. نمادی برای نصب در میدان ونک محاسبه شده است. منتظریم ببینیم جواب آن طرح (زیر گذر ونک) چه می‌شود. اگر آن طرح نهایی شود، امکان استفاده از نماد نیست ولی اگر نهایی نشود، می‌توانیم نماد کار کنیم.

در خبرها داشتیم که قرار است اصل مجسمه میدان فردوسی به موزه منتقل و بدلش آنجا نصب شود. برخی می‌گویند ممکن است این اقدام به حذف کامل مجسمه از میدان فردوسی منجر شود.

بعضی‌ها خیلی فکر‌های دیگر می‌توانند بکنند.

شما تکذیب می‌کنید؟

همان مجسمه فردوسی که در برج میلاد است به میدان فردوسی منتقل می‌شود.

کار راه‌اندازی موزه مجسمه به کجا رسید؟

موزه مجسمه طرحی سنگین است. ما می‌توانیم مکانی در نظر بگیریم و دورش شیشه بکشیم. اما می‌خواهیم استانداردهای موزه را رعایت کنیم. وقتی می‌گوییم موزه مجسمه، کار عظیم‌تر می‌شود. نمی‌توانیم هم مدام مجسمه‌های عظیم را منتقل کنیم. همین خود باعث استهلاک مجسمه‌ها می‌شود.

الان چند مجسمه آماده انتقال به موزه مجسمه دارید؟

حدود 10، 15 مجسمه. یکی همان مجسمه میدان فردوسی است و مجسمه خیام که در پارک لاله است. احتمالا مجسمه‌های میدان حر و میدان رازی هم به موزه مجسمه منتقل شوند.

همه این مجسمه‌هایی که نام بردید، بدلش ساخته شده است؟

بله. همه در نگارخانه برگ موجود است.

یعنی بدل مجسمه حر ساخته شده است؟

حر در حال ساخته شدن است.

موزه مجسمه احتمالا در چه مکانی راه‌اندازی می‌شود؟

یا برج میلاد یا پارک ولایت. اینها فعلا گزینه هستند. البته با توجه به تعدد برنامه‌های ما فعلا راه‌اندازی موزه مجسمه در اولویت کارهای ما نیست.

بحث دیگر نقاشی‌های دیواری است. هر بزرگراهی که می‌خواهد ساخته شود، به مناطق مسکونی که می‌رسد به دیوارهای زمخت سیمانی آن رنگ و طرحی داده می‌شود و اسمش می‌شود نقاشی دیواری. این ظاهرا تعریف سازمان شما از نقاشی دیواری است. تعریف شما از نقاشی دیواری چیست و دنبال انتقال چه مفهومی‌از طریق آن هستید؟

نقاشی دیواری در هر صورت تابلوی زیبا کننده شهر است و خودش باید از یک شکوه هنری برخوردار باشد. نه این‌که هر دیوار کج و سیمانی را با نقاشی دیواری پر کنیم. این که شما می‌گویید در بزرگراه شهید صیادشیرازی را می‌پذیرم. چرا که نقاشی‌های دیواری آنجا مورد تائید ما نبود. اما اتفاقی که در انتهای بزرگراه یادگار امام(ره) افتاد، مورد تائید ما بود. قرار نیست نقاشی دیواری در همه بزرگراه‌هایی که ساخته می‌شود، صورت بگیرد. در بزرگراه یادگار امام قرار بود روایتی از انقلاب صورت بگیرد که رخ داد. ضمن این‌که ما اعتقاد داریم نقاشی‌های دیواری و مجسمه‌های شهری هم باید عوام فهم باشند و هم خواص پسند. الان از حدود 2000 نقاشی، نزدیک 300 نقاشی را داریم پاک می‌کنیم.

این همان دوباره کاری نیست؟

بله، نقاشی هفت سال پیش است. رنگش رفته یا جانمایی نامناسبی داشته است.

شما چه عمری را برای نقاشی دیواری در نظر می‌گیرید؟

اگر اکریلیک باشد پنج سال و اگر کاشی باشد، حدود 50 سال. مثل کاشیکاری‌ای که قرار است زیر پل حافظ صورت بگیرد.

به هر حال حرف من این است که به قول شما اگر نقاشی دیواری آن شکوه هنری را داشته باشد رویش دوباره رنگ می‌زنید، ولی آن را پاک نمی‌کنید.

بله.

پس معلوم است اینها کارهای خوبی نبوده که می‌خواهید پاک کنید.

یک بحث، کیفیت کارهاست و بحث دیگر، جانمایی آن است.

چه تضمینی وجود دارد که نقاشی‌های دیواری جدید را مدیر بعدی پاک نکند؟

اصلا دست من یا مدیر بعدی نیست. شورای هنری تصمیم می‌گیرد. یک خودروی ون در اختیار آنها می‌گذارند و بررسی می‌کنند. اینها استادان دانشگاه هستند. پس به سلیقه مدیران ربطی ندارد. ضمن این‌که برای سامان دادن بیشتر نقاشی‌های دیواری اردیبهشت سال آینده، دومین بی‌ینال نقاشی دیواری را برگزار می‌کنیم. در مورد مجسمه هم همین است. ما برای نوروز از مجسمه‌های ارائه شده در بی‌ینال، بیش از 70 کار سفارش دادیم که در دست ساخت است.

در ظاهر، امسال می‌خواهید از نقاشی‌های سه بعدی هم در سطح شهر استفاده کنید. برای اولین بار است این اتفاق می‌افتد؟

اولین بار نمایشگاه خدمات شهری در اردیبهشت دو سال گذشته بود. این کار چون کار جدیدی است خیلی آدم‌های این کاره ندارد. ما برای این‌که کار راه بیفتد از استیکر (نقاشی روی پوستر) استفاده می‌کنیم. در همین نقاشی دیواری شهری، بحث گرافیتی هم
مد نظر است.

اتفاقا سوال بعدی من درباره گرافیتی است. تاکنون گرافیتی در دیوارهای تهران کار شده است؟

کار شده، ولی بدون هماهنگی.

چه زمانی شاهد خواهیم بود با هماهنگی، گرافیتی روی دیوارهای تهران ‌برود؟

در بی‌ینال نقاشی دیواری. کارها داوری می‌شود و بعد روی دیوار می‌رود.

سجاد روشنی - گروه فرهنگ و هنر