تلخی‌های بی‌پایان قند

فراکتوز در برابر گلوکز

نیمی از قند و شکر از گلوکز و نیمی دیگر از فراکتوز تشکیل می‌شود. گلوکز یک ماده ضروری است و به میزان بسیار زیادی در همه سلول‌های بدن می‌سوزد و به انرژی مورد نیاز بدن تبدیل می‌شود. اگر بدن ما گلوکز دریافت نکند، آن را از پروتئین‌ها و چربی‌ها خواهد ساخت. اما فراکتوز به هیچ وجه برای کارکرد و فعالیت‌های بدن ما ضروری نیست. تنها عضوی از بدن که می‌تواند فراکتوز را بسوزاند، کبد است. هنگامی که مقادیر زیادی فراکتوز وارد کبد می‌شود، اگر کبد پر از گلیکوژن باشد، بخش اعظم این فراکتوز به چربی تبدیل می‌شود. این فرآیند احتمالا یکی از مهم‌ترین علل شیوع گسترده بسیاری از بیماری‌های مزمن در کشورهای پیشرفته است. توجه به این نکته بسیار مهم است که این موضوع هرگز درباره میوه‌ها صدق نمی‌کند، زیرا میوه یک ماده غذایی واقعی دارای انواع ویتامین، مواد معدنی، فیبر و مقادیر زیادی آب است و نیز بندرت پیش می‌آید افراد در خوردن میوه افراط کنند.

فقر مواد غذایی ضروری

قند و شکر را باید کالری‌سازهای بی‌خاصیت به شمار آورد. به عبارت دیگر علم پزشکی هیچ شکی ندارد که قند و شکر صرفا کالری به بدن می‌رسانند بدون آن‌که هیچ نوع ویتامین یا مواد معدنی که بسیار ضروری‌اند داشته باشند. بیشتر غذاهای حاوی شکر فراوان مانند انواع شیرینی‌ها، نوشابه‌های گازدار و آب‌نبات‌ها به لحاظ مواد غذایی ضروری فقیر و گاهی به کلی خالی از این مواد هستند. افرادی که به جای خوراکی‌های مغذی این خوراکی‌ها را می‌خورند ممکن است در آینده دچار کمبود مواد غذایی بسیار مهمی شوند.

کبد چرب

وقتی فراکتوز می‌خورید به کبد می‌رود. اگر گلیکوژن کبد پایین باشد، مثلا پس از انجام فعالیت‌هایی مانند دویدن، فراکتوز جای خالی آن را پر خواهد کرد. در غیر این‌صورت، کبد فراکتوز را به چربی تبدیل می‌کند. بخشی از این چربی از کبد خارج می‌شود، اما بخش دیگری در آن می‌ماند. چربی مانده در کبد به مرور ممکن است انباشته شود و در نهایت به بروز بیماری کبد چرب غیرالکلی منجر شود.

زندگی بی‌کیفیت

اکثر چربی‌های تولید شده در کبد به صورت ذرات سرشار از تری‌گلیسیرید و کلسترول از آن خارج می‌شود. در یک پژوهش، به افراد شرکت‌کننده گفته شد طی مدت ده هفته 25 درصد از کالری مورد نیازشان را از نوشیدنی‌های شیرین حاوی گلوکز یا نوشیدنی‌های شیرین حاوی فراکتوز دریافت کنند. البته آنها اجازه داشتند در این مدت فقط یکی از این دو نوع نوشیدنی را در برنامه غذایی خود بگنجانند. در پایان گروهی که فراکتوز مصرف کرده بودند:

ـ تری‌گلیسیرید خونشان افزایش یافته بود.

ـ حساسیت به انسولین‌شان کاهش یافته بود.

ـ چربی ناحیه شکمشان افزایش یافته بود.

در مجموع نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد اساسا 25 درصد از کالری‌های حاصل از فراکتوز به میزان قابل توجهی چربی‌های خون را مورد آسیب قرار می‌دهند و سبب بروز مشخصات سندرم متابولیک می‌شوند، که نخستین گام اساسی به سوی چاقی، بیماری‌های قلبی، دیابت و زندگی (کوتاه) بی‌کیفیت است.

مقاومت در برابر انسولین

کار اصلی انسولین، راندن گلوکز از جریان خون به درون سلول‌هاست، اما وقتی ما از رژیم غذایی ناسالم پیروی می‌کنیم، سلول‌ها تمایل دارند در مقابل اثرات انسولین از خودشان مقاومت نشان دهند. وقتی چنین اتفاقی می‌افتد، لوزالمعده شروع به تولید انسولین بیشتری می‌کند تا گلوکز را از جریان خون حذف کند، زیرا گلوکز بالا در خون سبب مسمومیت خواهد شد. به همین دلیل است که مقاومت در برابر انسولین سبب بروز میزان بالای انسولین در خون می‌شود. اما انسولین یک کار مهم دیگر نیز انجام می‌دهد و به سلول‌های چربی می‌گوید چربی را از جریان خون بگیرند و در خود ذخیره کنند. به همین دلیل است که انسولین سبب چاقی نیز می‌شود.

وقتی بدن نسبت به انسولین مقاوم می‌شود، به مرور سلول‌های بتا در لوزالمعده آسیب می‌بینند و توانایی تولید انسولین کافی را از دست می‌دهند. به همین دلیل فرد به دیابت نوع 2 مبتلا می‌شود. اکنون حدود 300 میلیون نفر در سراسر جهان به آن گرفتارند. افزودن فراکتوز یک علت شناخته شده برای مقاومت در برابر انسولین و میزان بالای انسولین در خون است. به همین دلیل مصرف قند و شکر می‌تواند منجر به مقاومت در برابر انسولین و در واقع بروز چاقی و دیابت شود.

گرسنگی بی‌پایان

در مغز انسان ناحیه‌ای به نام هیپوتالاموس قرار دارد که میزان دریافت غذای ما را تنظیم می‌کند. در نتایج تحقیقی که در سال جاری میلادی (2013) منتشر شده است، دو گروه مورد آزمایش قرار گرفته‌اند گروهی که از نوشیدنی‌های شیرین حاوی گلوکز و گروه دیگری که از نوشیدنی‌های شیرین حاوی فراکتوز استفاده می‌کردند. جریان خون در هیپوتالاموس افرادی که نوشیدنی‌های گلوکزی نوشیده بودند کاهش یافته بود و احساس سیری می‌کردند، در حالی که جریان خون در هیپوتالاموس افرادی که نوشیدنی فراکتوزی نوشیده بودند افزایش یافته بود. به همین دلیل این افراد کمتر احساس سیری می‌کردند و هنوز میل به خوردن غذا داشتند. بررسی دیگری نشان داده توان فراکتوز در پایین آوردن میزان هورمون گرسنگی کمتر از توان گلوکز است و طبعا هرچه میزان این هورمون بیشتر باشد، فرد بیشتر احساس گرسنگی می‌کند. در مجموع مقایسه فراکتوز و گلوکز نشان می‌دهد فراکتوز نمی‌تواند به اندازه گلوکز که سبب جذب کالری بیشتر در بدن می‌شود، فرد را سیر کند.

اعتیاد

هنگامی که قند و شکر می‌خوریم، در مغزمان دوپامین آزاد می‌شود و به ما احساس سرخوشی دست می‌دهد. این درواقع همان کاری است که ماه‌ای مثل کوکائین در مغز ما ایجاد می‌کند. ساختمان مغز ما به گونه‌ای که از فعالیت‌هایی است که سبب آزاد شدن دوپامین می‌شوند، استقبال می‌کند. به همین دلیل فعالیت‌هایی که مقادیر زیادی دوپامین آزاد می‌کنند، بسیار مطلوب و خوشایند به نظر می‌رسند. در برخی افراد که مستعد اعتیاد هستند، این مکانیزم سبب سوءمصرف موادمخدر می‌شود. بررسی‌ها روی موش‌ها نشان می‌دهد بدن آنها واقعا ممکن است به شکر معتاد شود. اثبات این مساله در انسان سخت‌تر است، اما بسیاری از افراد شکر و مواد غذایی بی‌ارزش دیگر را مطابق الگوی مصرف مواد اعتیادآور مصرف می‌کنند.

مقاومت در برابر هورمونی به نام لپتین

لپتین هورمونی است که از سلول‌های چربی ما ترشح می‌شود. هرچه سلول‌های چربی در بدن ما بیشتر باشد، لپتین بیشتری ترشح خواهد شد. احتمالا ترشح این هورمون به مغز علامت می‌دهد که فرد سیر شده است و باید دست از خوردن بکشد. همچنین احتمالا سبب می‌شود انرژی بیشتری مصرف کنیم. افراد چاق درواقع میزان زیادی لپتین دارند، اما مساله اینجاست که این لپتین کار نمی‌کند. این مشکل، مقاومت در برابر لپتین نام دارد. به دلیل همین مقاومت است که افراد بیش از آن که کالری بسوزانند، دریافت می‌کنند و به همین علت چاق می‌شوند. فراکتوز یکی از علل شناخته شده برای بروز مقاومت در برابر لپتین است، هم به این دلیل که انسولین جلوی پیام‌رسانی لپتین را در مغز می‌گیرد و هم به این دلیل که فراکتوز سبب افزایش میزان تری‌گلیسیرید خون می‌شود که خود همین اتفاق هم مانع اثربخشی لپتین خواهد شد. به این ترتیب مغز ما تصور می‌کند سلول‌های چربی خالی‌اند و بدن همچنان به خوردن نیاز دارد. انسان در برابر پیام‌های گرسنگی ناشی از هورمون لپتین براحتی اختیار از کف می‌دهد و اراده چندانی ندارد. به همین دلیل است که افراد نمی‌توانند کمتر بخورند و بیشتر فعالیت کنند و زندگی شادتری داشته باشند. برای خلاص شدن از شر مقاومت در برابر لپتین و وادار کردن مغز به کم‌خوری باید شکر را دور ریخت.

بیماری‌های ملل ثروتمند

مصرف قند و شکر در بروز بسیاری از بیماری‌های رایج در کشورهای پردرآمد نقش دارد. درواقع شکر به تنهایی بزرگ‌ترین عامل بی‌کیفیتی زندگی در میان ملل ثروتمند است. هر زمان قند و شکر (و آرد سفید) وارد رژیم غذایی مردم شود، آنها را بیمار خواهد کرد. در بسیاری از کشورهای پیشرفته و پردرآمد، مصرف شکر سبب بروز و شیوع این بیماری‌ها شده است:

چاقی: قند و شکر سبب افزایش وزن از طریق مکانیزم‌های گوناگون شامل مقاومت در برابر لپتین و انسولین بالا می‌شود.

دیابت: قند و شکر می‌تواند علت اصلی بروز دیابت باشد.

بیماری‌های قلبی: قند و شکر، کلسترول بد و تری‌گلیسیرید را افزایش می‌دهد و سبب بروز مشکلات گوناگونی می‌شود که در نهایت ممکن است باعث ابتلا به بیماری‌های قلبی شوند.

بنابراین هرگز فراموش نکنیم که مصرف قند و شکر در بروز بسیاری از بیماری‌های خطرناک مانند چاقی، دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی و عروقی دخالت دارد.

ترجمه: مسعود ایثاری

منبع: PopularScience