توجه به ریشه‌های درختی که بار نمی‌دهد

از طرف دیگر نمی‌توان از نمایشنامه‌نویسان ایرانی توقع این را داشت که ره صد‌ساله را یک‌شبه بپیمایند و بی‌هیچ پشتیبانی و برنامه‌ریزی دقیقی شاهکار خلق کنند. چندی پیش بنیاد ملی نمایشنامه‌نویسی، فعالیت خود را آغاز کرد تا بتواند با همفکری و برنامه‌ریزی نویسندگان این عرصه، راه را برای رشد و پیشرفت نمایشنامه‌های ایرانی فراهم کند.

این بنیاد ‌اکنون نخستین جشنواره ملی نمایشنامه‌نویسی را هم برگزار می‌کند تا نمایشنامه‌نویسان با ارسال آثار خود به این جشنواره و بررسی آنها راهی را برای حل مشکل نداشتن نمایشنامه ایرانی و بومی برای اجرا در کشورمان حل کنند.

صرف‌نظر از برگزاری جشنواره هم اگر نگاهی به شکل‌گیری و راه‌اندازی این بنیاد بیندازیم، می‌بینیم این حرکت به‌خودی‌خود می‌تواند گامی موثر در پیشرفت نمایشنامه‌نویسی باشد.

سیدحسین فدایی‌حسین، نویسنده و پژوهشگر تئا‌تر در این باره به جام‌جم می‌گوید: همیشه درباره اهمیت نمایشنامه در جریان تصمیم‌گیری صحبت شده و هیچ زمان آن‌طور که باید و شاید به شکل عملی اقدامی انجام نشده است و خوشحالم وعده‌ای که مدام از آن صحبت می‌شد به تحقق رسیده است. بنیاد ادبیات نمایشی همان ارگان و سازمانی است که قرار است به توسعه نمایشنامه در ایران کمک کند و به شکل عملی و اجرایی روی این مسأله مهم کار تخصصی انجام دهد.

جشنواره‌ها تاثیرگذاری مقطعی دارند

فدایی‌حسین که سفارش نمایشنامه از سوی این بنیاد را بسیار موثرتر از برگزاری جشنواره‌ها می‌داند، تاکید می‌کند: برگزاری جشنواره برای مقطع خاصی ایجاد تشویق می‌کند و حمایت از تولید نمایشنامه اگر در قالب جشنواره باشد گامی بزرگ اما کوتاه‌مدت است، اگر بنیاد ادبیات نمایشی ایران سفارش تولید نمایشنامه را به طور دائم در دستور کار خود داشته باشد، موفقیت بهتری کسب خواهد کرد.

نویسنده نمایشنامه «توفان» با بیان این مطلب که بنیاد باید از تولید نمایشنامه‌ غافل نشده و از آن حمایت کند، می‌گوید: بدون شک باید اشاره کنم، اجرای هر نمایشی از یک نویسنده در نگارش نمایش بعدی وی تأثیرگذار خواهد بود و این یک روند تکاملی در نمایشنامه ‏نویسی است. نمایشنامه هرچند به تعبیر بسیاری یک اثر مستقل ادبی است، اما با اجرا به کمال خود می‏رسد و گذشته از آن، نویسنده می‏ تواند ضعف‏ها و قوت‏های نگارشی خود را در اجرا بیابد و آنها را در اثر بعدی‏اش لحاظ کند.

او ادامه می‌دهد: باید فضایی ایجاد شود که نمایشنامه‌نویسان هر زمان قصد نوشتن داشتند بدانند جایی هست که به آنها کمک می‌کند و این مهم‌تر از هر چیز است.

این نمایشنامه‌نویس، به کمبود اطلاعات برخی نویسندگان به عنوان یکی از ضعف‌هایی که امروزه در عرصه نمایشنامه‌نویسی داریم اشاره کرده و می‌افزاید: بنیاد ادبیات نمایشی می‌تواند یک بانک اطلاعاتی بزرگ را ایجاد کند تا به لحاظ آماری مشخص شود چه تعداد اثر وجود دارد و چه تعداد نویسنده در هر حوزه یا ژانر خاص فعالیت می‌کنند. این بانک می‌تواند ما را با حجم زیادی از اطلاعات مواجه کند. کسانی که می‌خواهند کار نمایشنامه‌نویسی را دنبال کنند، باید گام‌های استوارتری را بردارند و به عقیده من بهتر است با انواع نمایش و نمایشنامه‌نویسی آشنا شوند.

فدایی‌حسین در پایان سخنانش می‌گوید: به عقیده من تولید نمایشنامه باید گام اول و انتشار نمایشنامه گام دوم این بنیاد باشد.

منوچهر اکبرلو، دیگر پژوهشگر موفق عرصه تئاتر، وجود نهادی را که صرفا روی نمایشنامه‌نویسی متمرکز باشد، نیازی مورد غفلت واقع شده دانسته و می‌گوید: اگر معتقد باشیم که تئاتر مساله‌ای جدی است و باید با آن جدی و اصولی برخورد کرد، بنابراین باید بپذیریم که برای بخش‌های مختلف آن نیازمند انجام فعالیت‌های زیربنایی هستیم و این نیاز به وجود یک نهاد که صرفا روی نمایشنامه‌نویسی تمرکز کند، ضروری است که تا به امروز مورد غفلت هم واقع شده است.

او می‌افزاید: توجه به تولید نمایشنامه‌های ماندگار و الگو، حمایت نمایشنامه‌نویسان، گسترش آموزش و در یک کلام احیای اهمیت نمایشنامه از جمله کارهایی است که بنیاد ادبیات نمایشی ایران می‌تواند آن را به سرانجام برساند. طبیعی است که فعالیت‌های این بنیاد باید کاملا جدا از فعالیت‌های جاری اداره کل هنرهای نمایشی و جشنواره‌های رایج در تئاتر باشد و باید بنیاد ادبیات نمایشی که با این محوریت تشکیل شده حمایت شود و لازم است نهادهای فرهنگی مرتبط با تئاتر نیز در رساندن این بنیاد به اهداف مورد نظر خود همکاری لازم را داشته باشند.

اکبرلو با توجه به تشکیل بانک اطلاعاتی نمایشنامه‌نویسان و جمع‌آوری نمایشنامه‌ها در بنیاد ادبیات نمایشی تاکید می‌کند: فقدان اطلاعات در زمینه‌های مختلف هنری و فرهنگی همواره آسیب بزرگی را متوجه این عرصه کرده است و بدون بانک اطلاعاتی ما نمی‌دانیم تا به اینجا چه مسیری را پیموده‌ایم و نمی‌دانیم موجودی ما در این عرصه از لحاظ کیفی و کمی چیست و بدون چنین مجموعه‌ای نمی‌توانیم ارزیابی صحیحی از گذشته و حال خود داشته باشیم تا بتوانیم بر اساس آن برای آینده تحلیل صحیح و برنامه‌ریزی مناسب ارائه کنیم.

اکبرلو می‌گوید: این مجموعه بخش مهمی از تاریخ تئاتر ما را تشکیل خواهد داد و بدیهی است تشکیل این مجموعه از جمله نیازهای اساسی و بزرگی است که هر چه دیرتر انجام می‌شد زیان بیشتری داشت. بنابراین تشکیل بانک‌های اطلاعاتی موجود در بنیاد ادبیات نمایشی ایران فرصتی انکارناپذیر است.

او در پایان تاکید می‌کند: موفقیت بنیاد ادبیات نمایشی ایران به رونق نمایشنامه‌نویسی کمک می‌کند و رونق نمایشنامه‌نویسی نیز به ارتقای تمامیت تئاتر خواهد انجامید و در نتیجه تئاتر را در نهادهای دیگر نیز رونق داده و کیفیت آن را افزایش خواهد داد و صد البته نتیجه نهایی مناسب و مثبت این جریان در روند رو به رشد مسائل فرهنگی و اجتماعی کمک خواهد کرد.

حسن باستانی، عضو کانون نمایشنامه‌نویسان خانه تئاتر تهیه بانک اطلاعاتی نمایشنامه‌نویسان را توسط بنیاد ادبیات نمایشی، اقدامی ضروری می‌داند و می‌گوید: پیش از این بنیاد سینمایی فارابی بانک اطلاعاتی فیلمنامه‌نویسان را تشکیل داده بود و در حوزه تئاتر نیز کانون نمایشنامه‌نویسان خانه تئاتر در ابعادی کوچک‌تر به جمع‌آوری این اطلاعات پرداخت و امیدوارم بنیاد ادبیات نمایشی در ابعادی وسیع به تهیه این بانک اطلاعات همت گمارد.

او می‌افزاید: اولین چیزی که باید به آن بها بدهیم نمایشنامه است و تا زمانی که نمایشنامه‌ای خوب تولید نشود نمی‌توان انتظار خلق اثری ماندگار را داشت. پس باید برای این مهم هزینه کنیم تا این ریشه و اصل جان بگیرد و درخت نمایش بزرگ شود.

علیرضا حنیفی اما نگاهی متفاوت به نمایشنامه‌نویسان ایرانی دارد. او جامعه نمایشنامه‌نویسان ایران را جامعه‌ای ناامید از حمایت مسئولان دانسته و می‌گوید: اگر بنیاد ادبیات نمایشی بتواند اولین امید را در نویسندگان زنده کند و برای آنها این اطمینان را حاصل کند که بنیاد محلی برای بقای اندیشه و تداوم آنهاست مطمئنا انگیزه‌ها دوباره جان می‌گیرد و تبادل اندیشه صورت می‌گیرد.

او با ابراز تاسف از اجرای نمایشنامه‌های خارجی در دانشگاه‌های ایران گفت: متاسفانه هرگاه علت را جویا می‌شویم به نداشتن ساختار جهانی و نداشتن اندیشه و فکر جهانی آثار ایرانی اشاره شده و این مطلب درست نیست.

این هنرمند با تاکید بر این‌که که بنیاد ادبیات نمایشی می‌تواند حیات نمایشنامه‌نویسی در ایران را تداوم بخشد می‌گوید: جای چتر حمایتی برای نمایشنامه‌نویس بسیار خالی بود و امیدوارم بنیاد ادبیات نمایشی، نویسندگان را مورد حمایت قرار دهد و علاوه بر نمایشنامه، پژوهش‌های نمایشنامه‌نویسی را دسته‌بندی و صورت‌بندی کند.

زینب مرتضایی‌فرد ‌-‌ گروه فرهنگ و هنر