یک فنجان طنز قندپهلو/ نگاهی به برنامه «قندپهلو» از شبکه آموزش سیما

تاکنون برنامه‌های طنز مختلفی در قالب سریال و برنامه‌های ترکیبی از تلویزیون روی آنتن رفته که با نگاهی گذرا به محتوای آنها به این نتیجه می‌رسیم که رویکرد و هدف اصلی‌شان بر خنداندن مخاطب قرار داشته است.

برنامه ادبی «قندپهلو» از جمله برنامه هایی با همین هدف است که در ماه مهمانی خدا و ماه لبخند از شبکه آموزش سیما به پخش می رسد. در این برنامه سعی شده است به حوزه طنز نگاهی متفاوت صورت گیرد؛ نگاهی که تا به حال در برنامه های تلویزیونی کمتر رواج داشته است. می توان گفت تاکنون در شبکه های مختلف تلویزیونی شاهد پخش برنامه های متنوع با ساختار طنز بوده ایم؛ اما غالب این برنامه ها جنبه فکاهی داشته و کمتر از زاویه دیدی نقادانه مسائل اجتماعی را رصد می کرده اند. در این نوع برنامه ها عمدتا چهره های فرهنگی و سیاسی از جنبه های مختلفی همچون نوع پوشش، لباس، بیان، تکیه کلام و ویژگی های رفتاری مورد قضاوت قرار گرفته یا این که برخی برنامه های شبکه های داخلی یا خارجی به عنوان سوژه های برنامه مورد استفاده قرار می گرفته است.

اما طنزی که مورد نظر برنامه قندپهلوست، طنز فاخر فارسی است و در این برنامه شخصیت ها مورد نظر نیستند، بلکه مسائل و مشکلات روز اجتماعی با زبانی شیرین و لحنی نقادانه مطرح می شود. دردها و نکته هایی که به چشم دیگران نمی آید و ممکن است از کنار آنها ساده عبور کنند، ولی بیان آنها با زبان طنز و به گونه ای که مخاطب را به تفکر وادارد، خالی از لطف نیست و در مواردی هم ضروری به نظر می رسد، چرا که طنز در صورت کاربرد بجا، درست و اصولی می تواند در آسیب شناسی مشکلات اجتماعی موفق عمل کند و راهی کم خطر برای مقابله با معضلات کنونی جامعه باشد. طنز با فرهنگ و ادبیات ایرانی هم پیوند و رابطه ای دیرینه دارد و بر اساس آن می توان برنامه های گوناگونی تولید کرد. در واقع می توان از جریان فاخر طنزی که به حفظ حرمت ها هم پایبند است، استفاده کرد.

سیری در ادبیات فارسی کهن و معاصر نشان می دهد آثار نظم و نثر بسیاری در حوزه طنز پیش از این نگاشته شده است که در آنها موضوعات روز اجتماعی همواره به عنوان بهانه هایی برای انتقاد و ارائه راهکار بوده است؛ چراکه طنز شیوه و روشی برای بیان مفاهیم انتقادی آمیخته با شوخی و خنده است و همچون دارویی تلخ به کار درمان دردهای اجتماعی، سیاسی و اخلاقی می آید. طنز همچون تیغی بران و تیز می تواند لایه های زیرین کالبد جامعه را بکاود و این کاوش هم بر مبنای خنده و شوخی صورت می گیرد؛ خنده ای که تلخ و تامل برانگیز و هدف از آن اصلاح است نه مردم آزاری. در این حالت قلم طنزپرداز چاقوی جراحی برای درمان است، نه ابزاری برای آسیب رسانی.

به تعبیری دیگر، طنز بیانی شیرین از یک معضل یا واقعیت تلخ است و به همین دلیل است که طنز را آینه حقیقت نیز می دانند. در طنز، خنده وسیله ای می شود برای هدایت مخاطب به سمت هدف؛ هدفی که می تواند با انتقاد، استهزا و گاهی طعنه همراه باشد. از شاخه های طنز می توان به هجو و هزل اشاره کرد که به معنی سرزنش کردن، سخن بیهوده گفتن و عیب کسی را برشمردن است.

نقطه عطف برنامه قند پهلو در قیاس با دیگر برنامه های طنز این است که طنز مطبوعاتی و ژورنالیستی را با رسانه پیوند داده است و طراحان این برنامه نیز امیدوارند از طریق این برنامه، استعدادهای ناشناخته در حیطه طنز فاخر نیز کشف شود.

همچنین طراحان برنامه با شناختی که از طنزپردازان معاصر کشور دارند، 20 نفر از افراد این حوزه را از اقصی نقاط ایران گرد هم جمع کرده و بین آنها مسابقه ای برگزار می کنند که این طنزپردازان علاوه بر سروده های خود، از اشعار دیگر شاعران در قالب طنز هم استفاده می کنند. در بخشی از مسابقه قندپهلو شرکت کنندگان در مسابقه به بداهه گویی می پردازند و همین بداهه گویی و نزدیک بودن آنها به مسائل روز جامعه بر جذابیت برنامه افزوده است.

برنامه قندپهلو که در ایام ماه مبارک رمضان امسال هر شب ساعت 21 و 45 دقیقه پخش می شود، با استقبال خوبی از سوی مخاطبان تلویزیون مواجه شده و سازندگان آن از تولید و ادامه پخش آن با تغییراتی در فرم کار در آینده ای نزدیک خبر داده اند. هرچند این برنامه همچون دیگر برنامه ها دارای نقاط قوت و ضعف است، ولی تیم برنامه ساز قندپهلو اذعان داشته در سری جدید می کوشد نقاط ضعف را به حداقل برساند.

عوامل و دست اندرکاران این برنامه همچنین در نشست خبری قندپهلو که هفته گذشته برگزار شد، به طعنه گفتند جوایز این برنامه در مرحله خیلی نهایی (فینال) که در روزهای پایانی ماه رمضان برگزار می شود، کله قند طلایی و نقره ای است. حال باید دید این کله قندها چند گرمی یا چند کیلویی است و چه عیاری دارد.

شاید هم کاغذی که دور کله قندها پیچیده می شود طلایی و نقره ای رنگ است! همچنین بخش هایی از پشت صحنه برنامه قندپهلو در روز عید سعید فطر از شبکه آموزش سیما پخش می شود.

سیما پویا/ قاب کوچک