نقش حیاتی پاکستان در مناقشات افغانستان

جنگ داخلی طولانی مدت در افغانستان می‌تواند پاکستان را بیشتر از قدرت‌های منطقه درگیر این مناقشه خطرناک کند.

ظهور یک رژیم افراط‌گرا به رهبری طالبان در تمام یا بخشی از افغانستان ـ آن‌گونه که درگذشته پاکستان از آن استقبال می‌کرد ـ می‌تواند به قدرت گرفتن شبه نظامیان افراط‌گرا در داخل خود پاکستان منجر شود.

تشدید جنگ پناهندگان دیگری را روانه مرز پاکستان می‌کند و این در حالی است که این کشور نه آمادگی و نه علاقه‌ای به جذب آنها دارد.

دورنمای موافقت‌نامه‌های سیاسی که تا پیش از این بر سر آنها توافق حاصل شده بود می‌تواند بسرعت به نتایج عکس منجر و تضعیف شود. با این همه پاکستان گزینه‌های سیاسی دیگری دارد که می‌تواند سناریویی مطلوب‌تر را برای خود و همسایه اش رقم بزند.

در واقع این فرصت در طول 12 سال گذشته هم در دسترس اسلام‌آباد بود، اما چنین مهمی نیازمند ارزیابی دوباره منافع ملی استراتژیک بلند مدت و تشخیص این نکته بود که یک افغانستان با ثبات، آرام، شکوفا و مستقل به نفع منافع پاکستان خواهد بود.

پاکستان به‌طور رسمی این نگرش را مورد تاکید قرار می‌دهد اما سیاست‌هایش به‌طور متناوب این دستاوردها را بویژه با پناه دادن و تغذیه شورشیان افغان تضعیف می‌کند.

پاکستان باید از دورنمایی که مبتنی بر تلاش برای ظهور میانه‌روها، بهبود اوضاع اقتصادی و دولتی مسئولیت‌پذیر در کابل باشد استقبال و آن را به‌طور کامل پذیرا شود.

اسلام‌آباد به جای تمرکز بر تضمین یک رژیم دوست در کابل می‌تواند در پی جلب دوستی دولت و ملت افغانستان باشد. البته متقاعد کردن افغان‌ها نسبت به حسن نیت پاکستان ساده نخواهد بود.

افغان‌ها با توجه به سرشت سیاسی‌شان همواره پاکستان را کشوری سلطه‌جو، طماع و مقصر بسیاری از مشکلات خود می‌دانند.

از آن گذشته روند اعتمادسازی پروسه‌ای آرام و زمان بر خواهد بود، با این همه پاکستان تدابیر لازم برای رفع سوءظن و تردید افغان‌ها را در اختیاردارد.

شکی نیست که پاکستان از نظر اقتصادی نمی‌تواند مشارکتی نظیر ژاپن یا غرب یا حتی هند در افغانستان داشته باشد اما از نظر جغرافیایی، پوشش فرهنگی، قرابت‌های قومی و برقراری روابط اقتصادی بر این کشورها اولویت دارد.

پاکستان برای شروع می‌تواند اقدام به گشایش راه‌های ارتباطی که تجارت هند و افغانستان را با مشکل مواجه کرده کند.

اسلام‌آباد می‌تواند اتکای شدید افغانستان به گذرگاه‌های ارتباطی به بندر کراچی را تضمین و موانع و مشکلات مرزی را برطرف کند و نیز برنامه‌های آموزشی برای کارمندان افغانی در داخل پاکستان را گسترش دهد.

افغان‌ها بر این باورند که پاکستان در روند تعامل آنها با طالبان کارشکنی می‌کند. از این رو پاکستان باید در عمل نشان دهد که در پی طرح‌های تجزیه و تقسیم قلمرو افغانستان و تفرقه قومی در این کشور نیست.

پاکستان همچنین می‌تواند انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری افغانستان طی سال‌های 2014 و 2015 را ازطریق استفاده از نفوذ فوق‌العاده‌اش بر طالبان در محدود کردن دخالت آنها در انتخابات تضمین کند.

پاکستان همچنین می‌تواند همانند سال‌های 2004 و 2005 با استقرار نیرو در مرز مانع رخنه و نفوذ افراط‌گراها به داخل افغانستان شود اما مهم‌تر از تمامی این اقدامات اراده اسلام‌آباد درعدم پشتیبانی از طالبان است که از اولویت بیشتری بر خوردار است.

پاکستان حتی اگر در پی بازداشت و دستگیری رهبران و جنگجویان طالبان نیست باید حداقل مانع فعالیت آنها در خاک خود شود.

به یقین این اقدام بسیار دشوار خواهد بود و خطراتی فقط از جانب طالبان افغانستان بلکه از سوی متحدان پاکستانی آنها در داخل را در پی خواهد داشت و افغان‌ها را با شورشیان پاکستانی و دیگر افراط‌گراها علیه دولت اسلام آباد متحد می‌کند. اما این نبردی است که پاکستان دیر یا زود به‌آن تن خواهد داد.

اسلام‌آباد نباید بیش از این میان شبه نظامیان بد و خوب تفاوت گذاشته وهمزمان انتظار پایان خشونت‌ها در کشور را داشته باشد. هرگونه تاخیر در انجام این اقدامات کار را دشوارتر خواهد کرد.

با یک محاسبه ساده پاکستان می‌تواند دریابد که برچیدن بساط طالبان دشواری کمتری به نسبت حذف تمامی گروه‌های شبه نظامی دارد که آینده دولت پاکستان را به چالش خواهند کشید. پاکستان در صورت ارزیابی مجدد استراتژی خود می‌تواند به جهات وسیع‌تری بهره‌مند شود.

اسلام‌آباد علاوه بر پرهیز از یک جنگ داخلی محتمل و عواقب وخیم آن می‌تواند انتظار داشته باشد که افغانستان نیز از تلاش‌های این کشور برای طرد طالبان پاکستان در مرز دو کشور که اکنون فضای بازی برای اقداماتشان دارند حمایت کند.

از سوی دیگر پاکستان می‌تواند اطمینان یابد که کابل از شورش بلوچستان حمایت نمی‌کند و هند نیز دلیلی برای نفوذ به داخل افغانستان پس از خروج نیروهای ناتو ندارد.

با یک افغانستان با ثبات و ایمن، دهلی‌نو ضرورتی برای ایجاد موازنه قدرت با پاکستان نمی‌بیند و اسلام‌آباد نیز نیازی به حفظ یک ارتش بزرگ نخواهد داشت. اعتمادسازی میان دو کشور می‌تواند مناقشه طولانی مدت بر سر خط مرزی دوراند را مهار کند.

با بهبود اوضاع امنیتی افغانستان، جان تازه‌ای به طرح‌ها برای احداث خط لوله گاز از ترکمنستان دمیده می‌شود و رشد اقتصاد افغانستان بازارهای جدیدی را برای کالاها و خدمات پاکستان ایجاد و فرصت‌های سرمایه‌گذاری نوینی را پدید می‌آورد و رویای پاکستان دراستفاده از افغانستان به‌عنوان پل ارتباطی به آسیای مرکزی به منظور گسترش تجارت و نفوذ سیاسی بالاخره به واقعیت بدل خواهد شد.

اقدامات پاکستان بیشتر از هر قدرت خارجی دیگر برای غلبه دولت افغانستان برمشکلاتش تعیین‌ کننده و اساسی است.

منبع: فارین پالیسی
مترجم: ایرج جودت