درس‌هایی که باید از سانجر آموخت

این خبر فقط یک نام را به یاد می‌آورد و آن فردریک سانجر (Frederick sanger) فردی بود که دستاوردهایش در کشف ساختمان DNA سبب تحولی عظیم در دنیای ژنتیک شد. او دو بار موفق به دریافت جایزه نوبل شیمی شد. نخستین بار سال 1958 جایزه نوبل را به خاطر کارهایش روی ساختار پروتئین‌ها بخصوص انسولین دریافت کرد و بعد سال 1980 به خاطر تعیین توالی اسیدهای نوکلئیک جایزه دوم را از آن خود کرد.

وی سال 1918 در دهکده‌ای کوچک در انگلستان در خانواده‌ای که پدر پزشک عمومی و مادر، دختر کارخانه‌دار ثروتمند بود و برادری بزرگ‌تر و بعد یک خواهر کوچک‌تر همبازی‌هایش را تشکیل می‌دادند. علاقه زیاد سانجر به زیست‌شناسی و شیمی باعث شد او تحصیلاتش را در رشته شیمی در کالج کمبریج آغاز کند. در همان دو سال اول تحصیل شاهد حادثه‌ ناگوار فوت پدر و مادرش بر اثر سرطان بود، اما سرانجام سال 1943، دکتری تخصصی خود را دریافت کرد.

او چه خدمتی کرد؟

​توالی‌یابی DNA (ماده وراثتی) به روش پایان زنجیره یا chain Termination که توسط او ابداع شد، پایه دستگاه یا اسکنر ژنی سلول( sequncer) است. توالی‌یابی دی.ان.ای، فرآیند تشخیص ترتیب نوکلئوتیدهای یک قطعه از DNA (ماده وراثتی) است. این توالی‌یابی دانشمندان را قادر ساخت ژنوم انسان را تحت پروژه بزرگ ژنوم انسانی، تعیین توالی کنند و ​ سال 2003 بیش از 3 میلیارد کد ژنتیکی را رمزگشایی کردند که بر حوزه پزشکی و دارویی اثر فراوانی گذاشت. ازجمله این‌که دانشمندان امروزه براساس این یافته‌ها می‌توانند ژن‌هایی که مسئول بیماری‌های مختلف هستند، شناسایی کنند. ازجمله کاربردهای این توالی‌یابی می‌توان در حوزه‌های پزشکی قانونی برای شناسایی مجرمان یا تعیین ابوت، در حوزه پزشکی‌ شناسایی ژن‌ها و بحث ژن‌درمانی و کاربرد سلول‌های بنیادی برای درمان بیماری‌های سخت، در حوزه کشاورزی با موضوع افزایش برداشت و بهینه‌سازی محصولات و مقاومت آنها در مقابل میکروارگانیسم‌ها و در حوزه دارویی تولید بسیاری از داروهای بیوتکنولوژی که هر روز شما مشاهده‌ می‌کنید، اعم از واکسن‌ها و داروهای ضد سرطان اشاره کرد. در حقیقت روش توالی‌یابی DNA سانجر به ما امکان داد زبان زندگی را بخوانیم و تعبیر کنیم و از اطلاعات به دست آمده در جهت ارتقای سلامت جامعه بهره جوییم. همه این خدمات باعث شده از پروفسور سانجر به‌عنوان فردی الهام‌بخش و قهرمان ماندگار یاد ‌شود. بی‌شک در زندگی این آدم نکات آموزنده فراوانی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.

این‌که پدرش پزشک موفق و مشهوری بود، وی برحسب علاقه، رشته تحصیلی و کار آینده خود را شیمی برگزید و همین انگیزه و علاقه به کسب دستاوردهای عظیم منجر شد. وی با این‌که بزرگ‌ترین جایزه بین‌المللی علمی جهان (نوبل شیمی) را در چهل سالگی، دریافت کرد، اما هیچ وقت مغرور نشد و در شرایط سخت جنگ جهانی دوم دست از تلاش نکشید و به دریافت جایزه دوم نوبل وی در شصت و دو سالگی منجر شد.

افق دید وی، آنجا مثال‌زدنی است که به ابداع تکنیکی منجر شد. که در حوزه ژنتیک، مهندسی ژنتیک انقلابی پایدار ایجاد می‌کند که نه‌تنها ثمرات آن مشخص شد، بلکه به‌عنوان علمی پویا، محصولات کارگشای آن بعد از فوت وی نیز در حال رونمایی است. وی همچنین بعد از بازنشستگی و پایان ظاهری دوران کاری، تجربیات خود را به صورت یک موسسه دانش‌بنیان برای انتقال به تجربیات نسل جوان ارائه کرد.

او مردی بی‌حاشیه و آرام بود که با امتناع از فعالیت‌های تبلیغاتی و مصاحبه‌های پی در پی، بیشتر اوقات خود را به راهنمایی دانش‌آموزان در مدارس و کمک به دانشجویان علاقه‌مند در آزمایشگاه‌های علمی می‌کرد، خود هیچ‌گاه حاضر نشد وی را شوالیه یا سِر (sir) لقب دهند و از پذیرش این مقامات خودداری کرد و خود را نخبه ننامید و در پایان وی در همه ‌جا عنوان می‌کرد ​ که همه پیشرفت‌هایش را مدیون همسرش است که با فراهم کردن یک خانه امن مملو از آرامش و شادی امکان رشد را برای وی فراهم آورده است.

دکتر سیدحمید جمال‌الدینی / متخصص ژنتیک