دشواری‌های بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور

آنها بوضوح متوجه می‌شوند برای این‌که بتوانند از تسهیلات بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور استفاده کنند باید کفش آهنی به پا کنند و گاه هفته‌ها و ماه‌ها وقت بگذارند تا شاید موفق شوند؛ هفت خوانی از انواع ماده‌ها و تبصره‌ها که بسیاری از بیمه‌شدگان شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور را برای استفاده از تسهیلات بازنشستگی سرخورده و ناامید می‌کند، به‌طوری که گاه خیلی‌هایشان ترجیح می‌دهند عطای بازنشستگی را به لقایش بخشیده و کار را نیمه راه رها کنند.

این وضع بسیاری از بیمه‌شدگانی است که سال‌ها در مشاغل سخت و زیان‌آور مشغول به کار بوده اند و حالا به بازنشستگی با تسهیلات ویژه این مشاغل چشم دوخته‌اند؛ آنها می‌گویند قانون بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور مانند حلوایی است که فقط با اسمش دهان شیرین می‌شود.

پراکنده بودن سوابق بیمه‌ای، منظم واریز نشدن لیست حق بیمه‌ها از سوی کارفرمایان، تعاریف متفاوت از مشاغل سخت و زیان‌آور و... از مشکلات بیمه‌شدگان شاغلی است که وقتی به امید استفاده از تسهیلات بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور راهی شعب تامین اجتماعی می‌شوند تازه آنجاست که متوجه می‌شوند برای این‌که بتوانند براساس این قانون بازنشسته شوند باید هفت‌خوانی از ماده‌ها و تبصره‌های ریز‌و‌درشت را پشت‌سر‌بگذارند.

خبرنگاری یکی از همین مشاغل است و خبرنگاران برای این‌که بتوانند براساس قانون بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور خود را بازنشسته کنند گاه در شعب بیمه ماه‌ها سرگردان و بلاتکلیف در رفت و آمدند.

کم نیستند خبرنگارانی که گرچه روی کاغذ شامل قانون بازنشستگی با 20 سال سابقه می‌شوند، اما وقتی تصمیم می‌گیرند برای بازنشسته شدن اقدام کنند و کارشان به اداره بیمه تامین اجتماعی می‌افتد آن‌قدر به بهانه تبصره و آیین‌نامه‌های مختلف پیش پایشان سنگ انداخته می‌شود که سرخورده می‌شوند و چاره‌ای برایشان نمی‌ماند جز این‌که قید بازنشستگی با 20 سال سابقه را بزنند.

آنها گاه باید برای اثبات هویت شغلی شان که بیش از دو دهه در آن مشغول به کار بوده‌اند درگیر کاغذ بازی‌های اداری بین محل کار و اداره بیمه شوند، ماه‌ها وقت بگذارند، کلی کلافگی و اعصاب خردشدن را تحمل کنند و حتی کارشان به شکایت به مراجع بالا بکشد تا دست آخر شانس بیاورند و بتوانند از قانون بازنشستگی مشاغل زیان‌آور بهره‌مند شوند.

یکی از خبرنگارانی که بیش از شش ماه است برای استفاده از تسهیلات بازنشستگی با 20 سال سابقه دوندگی می‌کند، می‌گوید: یکی از مشکلات اصلی ما خبرنگاران این است که تا قبل از تصویب قانون بازنشستگی خبرنگاران با 20 سال سابقه تمام لیست حق بیمه‌های ما به مدت بیش از ده سال از طرف روزنامه یا خبرگزاری‌ها با عنوان کارمند رد می‌شده، در حالی که وقتی برای پیگیری کارهای بازنشستگی مان به اداره بیمه مراجعه می‌کنیم آنها این موضوع را قبول ندارند و می‌گویند عنوان کارمند یعنی شما خبرنگار نیستید و بنابراین شامل این‌قانون‌نمی‌شوید.

هرچند این خبرنگار توانسته با اعلام شکایت به دیوان عدالت اداری و ارائه مدارک و مستندات مربوط حکم تائید بازنشستگی خود با 20 سال سابقه را بگیرد، اما از خرداد امسال تاکنون که این رای صادر شده سازمان تامین اجتماعی همچنان برای بازنشسته کردن او وقت کشی می‌کند.

وقتی قانون، کاغذ پاره می‌شود

کمتر پرستاری در بخش دولتی است که برای بازنشسته شدن با 25 سال سابقه کار با مشکل مواجه نشود ؛ در واقع مشکل اصلی اینجاست که قانون استفاده پرستاران از بازنشستگی با 25 سال سابقه را مشروط به موافقت کارفرما کرده است و این موضوع موجب شده که چون هنگام بازنشستگی باید علاوه بر حقوق بازنشستگی که ماهانه اداره بیمه به پرستار می‌پردازد، کارفرما نیز سنوات بپردازد و این کار هزینه بر است، معمولا بخش دولتی حاضر نیست با بازنشستگی با 25 سال سابقه موافقت کند.

این مشکلات را محمد شریفی‌مقدم، دبیرکل خانه پرستار نیز قبول دارد و می‌گوید: پرستاران بخش خصوصی می‌توانند با 20 سال سابقه و 10 سال بخشودگی با 30 روز حقوق بازنشسته شوند، اما متاسفانه پرستاران بخش دولتی برای استفاده از همین قانون با مشکلی که در بالا به آن اشاره کردیم مواجه هستند.

چون قانون به جای مکلف کردن کارفرما او را برای پذیرفتن درخواست بازنشستگی پرستاران مختار کرده است بسیاری از پرستاران نمی‌توانند با 25 سال سابقه بازنشسته شوند و به این ترتیب به گفته شریفی‌مقدم، قانون بازنشستگی پرستاران در بخش دولتی شبیه کاغذ پاره‌ای شده که عملا استفاده‌ای برای این قشر ندارد.

قانونی برای حمایت از مشاغل زیان‌آور

ماه مهر سال 80 قانونی به تصویب رسید که به موضوع ماده 76 قانون بیمه تامین اجتماعی، یعنی مشاغل سخت و زیان‌آور اختصاص داشت.

براین اساس مشاغلی که با اشتغال به آنها فرد دچار آسیب جسمی و روحی می‌شود به‌عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور شناخته شد البته این قانون در سال 70 نیز به نوع دیگری اجرا می‌شود و حدود 30 ، 40 شغل به‌عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور در جدول این مشاغل تعیین شده بود، اما در آیین نامه سال 80 تشخیص این نوع مشاغل و یک‌سری تکالیف دیگر با شروط خاصی همراه شد. به این معنی که هرکس مدعی است کارش جزو مشاغل سخت و زیان‌آور است، می‌تواند ادعایش را به کمیته استانی که در ادارات کار و رفاه هر استان مستقر است، بدهد تا در آنجا بررسی شود. البته ماده 15 این آیین‌نامه تاکید می‌کند، این کمیته لزوما این‌که شغلی در یک کارگاه ممکن است جزو مشاغل سخت و زیان‌آور شناخته شود، همان شغل را در یک کارگاه دیگر به دلیل برخورداری از شرایط بهتر محیطی و امکانات کاری، ممکن است جزو مشاغل سخت محسوب نکند.

این قانون به مرور با پیشنهادهایی که داده شد، تغییراتی پیدا کرد، منصور آتشی، مدیرکل امور مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی به جام‌جم می‌گوید: هم‌اکنون علاوه بر مواردی که در کمیته استانی بررسی می‌شود، سه دسته شغل جزو مشاغل سخت و زیان‌آور است که برای تائید آنها نیازی به بررسی و رای کمیته استانی نیست.

این سه گروه شامل: 1ـ مشاغلی که در زندان‌ها و در ارتباط مستقیم با زندانی‌هاست. 2ـ مشاغلی که در مراکز روان درمانی و ارتباط با بیماران روانی هستند و گروه آخر خبرنگاران یعنی کسانی که صرفا کارشان تهیه خبر است. البته در مورد گروه آخر آتشی تاکید می‌کند دیگر مصادیق خبرنگاری مانند صفحه‌بندها، هیات تحریریه، عکاس و... باید درخواست‌شان در کمیته‌ای که در بالا به آن اشاره شد، بررسی شود.

کارفرما، مسئول مغایرت‌های شغلی

آتشی، درباره مغایرت عنوان شغلی که برای بسیاری از متقاضیان بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور مشکل‌ساز شده، تاکید می‌کند: این مشکل فقط مختص خبرنگاران نیست و ممکن است گروه‌های دیگری که در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور هستند نیز با چنین وضعی مواجه باشند.

مدیرکل امور مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی توضیح می‌دهد: به‌عنوان مثال ممکن است در مورد یک فرد جوشکار تا قبل از سال 80 کارفرما لیست حق بیمه او را با عنوان کارگر رد می‌کرده، اما از سال 82 به بعد با عنوان جوشکار رد شده است، با وجود این حتی قبل از تصویب قانون مشاغل سخت و زیان‌آور عنوان سمت و نوع شغل در لیست بیمه تعیین شده و از کارفرمایان نیز خواسته شده که عنوان شغلی افراد زیر پوشش بیمه‌ای‌شان را به‌طور دقیق اعلام کنند تا چنین مشکلاتی پیش نیاید که این موضوع شامل خبرنگاران نیز می‌شود.

وی در حالی که به صراحت تاکید می‌کند لیست بیمه‌ای که از سوی کارفرما (روزنامه و خبرگزاری‌ها) به اداره بیمه ارسال می‌شود ملاک است، توضیح می‌دهد: اگر کارفرمایان نسبت به این موضوع بی‌توجهی نشان داده‌اند سازمان تامین اجتماعی مقصر نیست و اگر بخواهد در این زمینه کوتاه بیاید از این به بعد باید دائم با ماده و تبصره‌های مختلف اصل قانون را تغییر دهد.

با این حال آتشی با تاکید براین‌که سازمان تامین اجتماعی تلاش خود را می‌کند که حقی از افراد دارای مشاغل سخت از‌جمله خبرنگاران ضایع نشود، تصریح می‌کند: ما نیز از وجود چنین مشکلاتی مطلع هستیم که برخی کارفرمایان در این سال‌ها ممکن است عنوان شغلی را درست اجرا نکرده باشند بنابراین به واحدهای بیمه‌ای در سراسر کشور ابلاغ شده که اگر در لیست اطلاعات بیمه‌ای به چنین مغایرتی برخوردند، در صورت درخواست فرد متقاضی استفاده از تسهیلات بازنشستگی با مراجعه به محل کارگاه و بررسی احکام کارگزینی و لیست سنوات بیمه‌ای درباره صحت ادعای مطرح شده تصمیم‌گیری کنند.

در صورتی که فرد متقاضی بازنشستگی مدارک و مستندات خود را از محل کار فعلی یا قبلی خود بیاورد که برای تامین اجتماعی قانع‌کننده باشد، مشکلی در این زمینه وجود نخواهد داشت.

به گفته او، با استناد به لیست بیمه‌های رد شده در سنوات گذشته بررسی می‌کنیم که آیا مشکل عنوان فقط برای این خبرنگار بوده یا آن روزنامه و خبرگزاری مورد نظر لیست بیمه همه خبرنگارانش را در آن سال‌ها تحت عنوان کارمند رد می‌کرده است؟ اگر این موضوع تائید شود قطعا صحت ادعای خبرنگار تائید می‌شود و مشکلی برای بازنشستگی وی وجود نخواهد داشت.

هرچند این مقام مسئول در سازمان تامین اجتماعی می‌گوید اگر تمام مدارک و مستندات مبنی بر خبرنگار بودن شخص وجود داشته باشد بدون اتلاف وقت کارهای بازنشستگی وی انجام می‌شود، اما بسیاری از خبرنگارانی که پیگیر کار بازنشستگی‌شان بوده‌اند چندان این گفته را قبول ندارند و از پروسه طولانی آن و مانع‌تراشی‌های ادارات بیمه گلایه دارند.

آتشی درباره این‌که برخی کارفرمایان با وجود کسر حق بیمه از حقوق، لیست بیمه افراد زیر مجموعه خود را به‌طور منظم رد نمی‌کنند که این موضوع هنگام درخواست بازنشستگی مشکل‌ساز می‌شود، می‌گوید: این یک صندوق بیمه‌ای است و قانون استثنا ندارد، در این گونه موارد نیز از نظر قانون بیمه غیبت غیرموجه تلقی می‌شود و این کوتاهی کارفرما نیز ارتباطی به تامین اجتماعی ندارد.

مدیرکل امور مستمری‌های تامین اجتماعی، در پاسخ به مشکل بازنشستگی پرستاران، آنها را به مسئول دیگری در سازمان تامین اجتماعی واگذار می‌کند که متاسفانه امکان گفت‌وگوی ما با این مقام مسئول فراهم نشد.

ماجرای 20 سال و 25 سال

براساس قانون، افرادی که در مشاغل سخت و زیان‌آور 20‌سال متوالی یا 25 سال متناوب کار کرده باشند به شرط پرداخت حق بیمه بدون شرط سنی، هر یک سال آنها 1.5 سال محاسبه شده و می‌توانند بازنشسته شوند.

در ماده پنج این قانون آمده است نحوه تشخیص این‌که شغلی جزو مشاغل سخت و زیان‌آور است یا نه و همچنین نحوه احراز توالی و تناوب به موجب آیین‌نامه‌ای است که در این کمیته تصویب می‌شود.

اما چه وقت شرایط بیمه شده برای بازنشستگی از توالی به تناوب تغییر می‌کند؟

براساس ماده 12، مرخصی بیمه‌شدگان دو دسته می‌شود، اول: برخی ایام هست که اگر در فواصل قرار بگیرد جزو ایام سخت و زیان‌آور است مانند این‌که برخی کارمندان پنجشنبه و جمعه تعطیل هستند، یا مرخصی استحقاقی، یا فوت بستگان که تا سه روز مرخصی می‌گیرند، یا مرخصی استعلاجی که غرامت دستمزد پرداخت می‌شود.

اما برخی ایام اگر در فاصله خدمت قرار گیرد سخت و زیان‌آور محسوب نمی‌شود، ولی توالی را به هم نمی‌زند، مانند خدمت سربازی مشروط به این‌که دو ماه بعد از پایان خدمت به کار خودش بازگردد همچنین اگر شخص به دلیلی توقیف می‌شود و بعد حکم برائت برای وی صادر شود، این هم توالی را به هم نمی‌زند. ماده دیگر می‌گوید غیبت غیرموجه حداکثر ده روز در سال اشکالی ندارد، یعنی این وضع هم شرایط بیمه شده را از توالی به تناوب تغییر نمی‌دهد، اما اگر به 11 روز برسد وضع فرد از توالی به تناوب تغییر می‌کند.

همچنین استفاده از مرخصی بدون حقوق بیش از دو ماه تحت هر عنوان توالی را بر هم می‌زند. اخراج، استعفا، انفصال و بازخریدی مشروط به این‌که حداکثر تا دو ماه بین فواصل بیمه‌ای فاصله نیفتد توالی را به هم نمی‌زند.

پوران محمدی - گروه جامعه