این زیبای پرنقش‌ و‌ نگار زیرپای ایرانی

بازار زیبای فرش دستباف

اگر بدانید این هزار نقشِ هزار تو چه راهی پیموده تا به دست من وشما برسد، شاید هرگز دلتان نیاید پا بر این هزار‌رنگ خوش نقش بگذارید. اما به هر حال این زیبای پر نقش و نگار که ما آن را «فرش» می‌نامیم در واقع فرش نیست، بلکه نام اصلی آن «قالی» است. در واقع به هر نوع زیر اندازی که با تار و پود بافته می‌شود فرش می‌گویند، اما هرچه این بافته‌ها پیشرفته‌تر شود گران‌تر بوده و به قالی نزدیک‌تر می‌شود. درواقع آنچه که امروز همه ما به عنوان فرش در خانه استفاده می‌کنیم و مصطلح است، قالی و قالیچه است. بافته‌ای از تار (چله)، پود و خامه. که بیشتر مواقع چله کار (بخصوص اگر دار عمودی باشد) از نخ‌‌های پنبه‌ای و بسیار محکم است. در برخی موارد هم که کار خاص و گرانبهاست از کرک، پشم یا ابریشم، اما همچنان سفید است و در قالی‌ها به طور معمول هیچ‌وقت نخ چله رنگی نیست. به هر حال در این ماه‌های پایانی سال اگر فکر تعویض فرش خانه خود را دارید، می‌توانید برای خرید فرش دستباف سری به بازار فرش تهران، بازار عباسی و شرکت سهامی فرش ایران بزنید. رنگ‌های زیبای این نوع فرش که گره‌ به گره آن با دست‌های بافنده ایرانی زده شده است حتما چشم‌های شما را نوازش خواهد داد. این روزها به دلیل متنوع شدن خواسته‌های خریداران در بازار، رنگ‌ها و طرح‌های فرش دستباف ایرانی نیز متنوع‌تر از قبل شده است. لذا این روزها راحت‌‌تر از گذشته می‌توانید فرش‌های دستباف را با دکوراسیون و رنگ مبل خانه هماهنگ کنید.

کاهش شتاب قیمت‌ها

یکی از کارشناسان حوزه فرش دستباف می‌گوید: قیمت فرش در سه سال اخیر مدام رو به افزایش بوده است. یعنی همسان با دیگر کالاها، متاثر از فضای بازار و نرخ ارز، قیمت فرش نیز بالا رفته است. البته برخی عوامل دیگر هم بر افزایش قیمت فرش موثر بوده‌ است. مانند کاسته شدن از تعداد قالیبافان و نیز هدفمندی یارانه‌ها که موجب شد تا بخشی از فرشبافان از گردونه تولید خارج شوند. اما در ماه‌های اخیر از شتاب بالارفتن قیمت فرش کاسته شده است.

حمید کارگر ادامه می‌دهد: هر بازاری فرشی را می‌پسندد و بسته به نوع کاربرد متفاوت است. مثلا در فرش‌های ابریشمی، شهرهای تبریز و قم و خوی و بعد اصفهان شهرت بیشتری دارند. در تابلوفرش، سردرود تبریز و بعد خراسان مشهورتر است. در فرش‌هایی که برای کف استفاده می‌شود و پرزهای بلندتری دارند تا در برابر پاخوردگی مقاوم باشد، فرش‌های مشهد معروف‌تر است. فرش‌های نایین، کاشان، بیرجند، کاشمر، هریس، سنه، بیجار، کرمان و... هر یک ویژگی‌ها و علاقه‌مندان خاص خود را دارد.

گرانی و غربت فرش‌های دستباف

یکی از فروشنده‌های فرش دستباف نیز به ما می‌گوید: این روزها نزدیک شدن به نوروز، بازار بسیاری از کالاها را داغ کرده که فرش دستباف نیز از آن مستثنا نیست اما هنوز بسیاری از مردم خرید فرش‌های ماشینی را به دلیل قیمت پایین‌تر ترجیح می‌دهند در حالی که از خواص فرش دستباف و فواید آن نسبت به فرش ماشینی بی‌اطلاع هستند.

وی ادامه می‌دهد: قیمت فرش‌ها متاثر از موارد مختلفی مثل جنس الیاف و رج شمار است و نمی‌توان عدد مشخصی در خصوص قیمت آنها ارائه داد، اما به طور متوسط فرش‌های پشمی از هر مترمربع 300 هزار تومان به بالا و فرش‌های ابریشمی از هر مترمربع یک میلیون تومان به بالاست.

به گفته وی، خریداران برای خرید فرش دستباف باید به طرح و نقش قالی در پشت فرش، رنگ‌بندی و ثبات آن، سلامت بافت، نظم گره‌ها، تناسب اندازه‌ها و همسان بودن اضلاع فرش توجه کنند. به گفته این فروشنده، خواص الیاف پشمی متعدد و جالب است. مثل خاصیت جعد و برگشت‌پذیری که باعث می‌شود بر خلاف فرش‌های ماشینی و الیاف مصنوعی که خیلی زود در اثر پاخوردن له و کوبیده می‌شود، دچار کوفتگی نشود، یا این‌که فلس‌هایی دارد که در اثر پا خوردن آن فلس‌ها روی لیف پشمی می‌افتد و فلس زیری جایش را می‌گیرد و همواره دارای جلاست. به همین علت می‌گویند که فرش دستباف هرچه پا بخورد رو می‌آید. بنابراین فرش‌های پشمی برای زیرانداز و پا خوردن مناسبت است. فرش‌های بافت یزد از جمله فرش‌هایی است که برای زیرانداز، بسیار مناسب عنوان می‌شود.

جشنواره‌ای برای خرید فرش دستباف

امسال هم با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال برای تبلیغ فروش داخلی فرش دستباف و معرفی مزایای خرید این نوع فرش و در حقیقت رونق بازار داخلی آن چهارمین جشنواره فروش فرش دستباف ایران از بیست‌ودوم بهمن تا بیست‌ودوم اسفند در 26 استان کشور از جمله تهران برگزار می‌شود.

شما می‌توانید از هر یک از فروشگاه‌های فرش که با بنرها، پوسترها و فاکتورهای متحدالشکل عضو این جشنواره است، فرش دلخواه خود را با تسهیلات ویژه مانند اقساط، تخفیف و نظارت اتحادیه‌های مرتبط بخرید. معمولا تخفیف ارائه شده در این جشنواره بنا به تصمیم هر استان بین 7 تا 10 درصد است.

برادران ناتنی

اما از همه این حرف‌ها که بگذریم این روزها بنا به هزار و یک دلیل و از همه مهم‌تر گرانی فرش دستباف، این بافته‌های ارزشمند به نسبت گذشته کمتر در خانه‌های ایرانی یافت می‌شود ،گرچه هنوز در خارج کشور از اقبال خوبی برخوردار است. اما در این بازار برادران ناتنی این دست‌بافته‌ها که به فرش ماشینی معروف هستند نیز برای خودشان رونقی دست و پا کرده‌اند. البته این اواخر فرش‌های ماشینی و دستباف خارجی هم به آن اضافه شده است. برخی از فرش‌ها هم علاوه بر خارجی بودن برند هم هست مثل فرش‌های «مرینوس». اما برای دنیای امروز و آپارتمان‌های قوطی کبریتی بیشتر باید به فکر همان قالی‌های ماشینی بود. قالی‌های ماشینی ابتدای تولدشان درست شبیه قالی‌‌های دستباف بودند. طرح‌ها و نقش‌های همان را داشتند و رنگ عمومی آنها همان لاکی (قرمز تند) و سرمه‌ای بود. اما با پیشرفته‌تر شدن این فن و همه‌گیرتر شدن آن، سلیقه‌ها هم فرق کرد و رنگ‌ها و طرح‌های پیشرفته‌تری هم آمد و قالی‌های خارجی ماشینی هم به جمع آنها پیوست. این اواخر هم طرح‌های جدید و فانتزی مثل طرح کودک یا پادری‌های مخصوص هم به آنها اضافه شده است. البته قالی‌های گرد، چند ضلعی، بیضی و... هم این اواخر به جمع قالی‌های سنتی اضافه شده و بیشتر هم برای جاهایی به کار می‌رود که فضای کوچک و تنگی دارد چون این نوع کارها فضا را بازتر و روشن‌تر نشان می‌دهد، ضمن این‌که با اکثر دکورها هم هماهنگی دارد.

از انبار تا بازار

اگر به دنبال طرح‌های خیلی خاص و فانتزی برای این نوع قالی‌ها هستید، حتما سری به خیابان سهروردی شمالی بزنید. اگر تعداد بیشتری را بخواهید ببینید، می‌توانید به خیابان انقلاب قبل از پل تا بعد از خیابان دانشگاه را ببینید. اینجا هم فروشگاه‌های زیادی وجود دارد و هم برندهای خارجی را می‌توانید پیدا کنید. دست آخر هم اگر چیزی دستگیر و به درد بخور نتوانستید پیدا کنید، توصیه می‌کنیم به انبار فرش یا فرش فروشی‌های خیابان مولوی تا میدان قیام مراجعه کنید.

آنچه باید در مورد خرید فرش دستباف بدانید

از آنجا که باید مبلغ زیادی برای خرید یک فرش دستباف هزینه کنید، بد نیست نکاتی را در خصوص این نوع فرش بدانید تا خرید بهتری داشته باشید.

رج‌شمار یا همان تعداد گره‌ها در یک واحد طولی مشخص به معنای میزان تراکم بافت و ظرافت فرش محسوب می‌شود. رج‌شمار به معنای تعداد گره در هر ‌5‌/‌6‌سانتی‌متر (در مناطق فارسی باف) یا  تعداد گره در هر ‌7‌سانتی‌متر (در مناطق ترکی باف) است و نشان دهنده میزان تراکم بافت است. هر چه رج‌شمار فرشی بالاتر باشد یعنی در آن سانتی‌متر مشخص تعداد گره بیشتری را در خود جای داده و ریزباف‌تر و ظریف‌تر است.

در فرش دستباف پشم، کرک یا ابریشم یا ترکیبی از این‌ها که به گل ابریشم یا گرده ابریشم معروف است را جنس الیاف گویند. جنس چله، معمولا پنبه است، اما در فرش‌های ابریشمی می‌تواند ابریشم هم باشد.

اندازه یعنی سایز فرش و ابعاد آن و کیفیت بافت یعنی بی‌عیب و نقص بودن آن، نظم در گره‌ها و... فرش دستباف در هر اندازه‌ای تولید می‌شود. از اندازه‌های استاندارد مثل 2در 3، 3 در 3، 3 در 4، قالیچه، پرده‌ای، کناره گرفته تا اندازه‌های متنوعی مثل پادری، دایره‌ای، چندضلعی، پشتی، یا مثل بزرگ‌ترین فرش‌های دنیا در 4500 مترمربع و 6000 مترمربع یا به شکل‌های حجمی مانند کوزه، کره زمین و... .

فرش دستباف به علت تنوعی که دارد و این‌که در مناطق مختلف کشور با شیوه‌های متفاوت تولید می‌شود، از تنوع قیمتی هم برخوردار است. نمی‌توان در حکمی کلی گفت که چه فرشی ارزان‌ترین است. اما معمولا فرش‌های درشت باف روستایی مانند گبه نسبت به فرش‌های ریزباف شهری ارزان‌تر است.

هر منطقه‌ای و هر بازاری سلیقه خاص خود را دارد و نمی‌توان حکم کلی در این خصوص داد. اما معمولا در بازار داخل نقشه‌های افشان، لچک،ترنج، ماهی درهم، وخشتی بیشتر متداول است.

برخی بافنده‌ها از تعداد گره کمتری برای بافت فرش استفاده کرده و به اصطلاح از گره جفتی استفاده می‌کنند که کار بافت را برایشان آسان‌تر می‌کند، اما در صورت تشخیص، این امراز ارزش فرش می‌کاهد. بنابراین درهنگام خرید خوب به پشت فرش و گره‌های آن دقت کنید.

بافت فرش دستباف با هر دو تکنیک فارسی باف و ترکی باف خوب است، اما در بافت ترکی از آنجا که گره‌ها با قلاب زده می‌شود فرش‌های ظریف را بهتر می‌توان بافت.

اصطلاح شانه مربوط به فرش‌های ماشینی است و در فرش دستباف کاربرد ندارد.

نگهداری فرش دستباف

اگر فرش دستباف تمیز نگه داشته شود هیچ‌ مشکلی برای سلامت فرد ایجاد نمی‌کند، اما فرش‌ ماشینی دارای پرزهای پلاستیکی است که در پی عبور و مرور حالت کهربایی به خود گرفته و در هوا معلق می‌شود و در مواردی باعث بروز حساسیت‌های تنفسی می‌شود.

برای افزایش طول عمر فرش دستباف، اجازه ندهید نور مستقیم خورشید روی فرش بتابد، فرش را در نزدیکی منابع حرارتی و آتش‌زا قرار ندهید. برای جابه‌جا کردن فرش آن را رول کنید و هرگز اقدام به تا کردن فرش نکنید چون سبب شکسته شدن آن می‌شود.

فرش را در مکان‌های مرطوب قرار ندهید، زیرا رطوبت باعث پوسیدگی فرش می‌شود. وسایل سنگین نظیر مبلمان و کمد را روی فرش قرار ندهید زیرا سبب فشردگی الیاف در یک نقطه و آسیب فرش می‌شود.

هفته‌ای یک‌بار فرش را با جاروبرقی تمیز کنید، اگر روی فرش لکه‌ای افتاد فورا آن را تمیز کنید.

هر چند وقت یک‌بار فرش را سر و ته کنید تا در معرض سایش قرار نگیرد.‌ فرش را در زیر درها به‌گونه‌ای پهن کنید که در تماس مداوم با آن نباشد.

شستن فرش را به شرکت‌های معتبر قالیشویی بسپارید و از شستن آن در خانه حذر کنید.

فرش ماشینی خود را نگهداری کنید

مزیت بسیار خوب فرش‌های ماشینی این است که می‌توان آنها را براحتی با لوازم منزل هماهنگ کرد. این هماهنگی هم بیشتر از بابت رنگ و شکل است، اما این قالی‌ها هم بد و خوب دارد. برای مثال قالی خوب ماشینی را هم می‌توان مثل قالی دستباف از نقش پشت قالی و مقایسه آن با نقش روی قالی تشخیص داد. یعنی هرچه نقش روی فرش با پشت فرش واضح‌تر باشد نشان می‌دهد بافت قالی منسجم و یکدست است.

قالی خوب پرداختی یکدست و نرم دارد. برای تشخیص این امر هم باید کار را روی سطح افقی پهن کنید و آن را پهلو نگاه کنید. هرچه بافت یکدست‌تر باشد، شما براحتی می‌توانید هم سطح بیشتری را ببینید و هم نقوش قالی را تقریبا تشخیص دهید.

قالی‌های ماشینی بیشتر ازجنس آکریلیک یا نهایت پشم بافته می‌شوند، بنابراین قالیشویی برای این قالی‌ها مناسب نیست. بهترین راه این است که این قالی‌ها را با شامپوی فرش بشویید.

برای گرفتن کرک اضافه قالی‌های ماشینی و این‌که مطمئن شوید رنگ پس می‌دهد یا نه، بهترین کار این است که پس از پهن کردن قالی، یک پارچه کاملا سفید و نخی را با آب ولرم مرطوب کرده روی سطح فرش بکشید. این کار هم پرزهای اضافی فرش را جمع می‌کند و هم نشان می‌دهد کدام‌یک از نخ‌های قالی احتمالا رنگ پس می‌دهد.

مریم موسی‌پور / شیرین سعیدی