تاریخ از توافق‌نامه ژنو چه خواهد گفت؟

در تحلیل وقایع اجتماعی و سیاسی باید همواره توجه داشت که پدیده‌های اجتماعی ـ سیاسی، زمانمند، مکانمند و خاص بوده و لزوما تکرار نمی‌شود.

قیاس و بررسی تطبیقی پدیده‌های تاریخی نیز برای درک زوایای ناپیدای وقایع خاص تاریخی است که فهمی بهتر از آنها به‌دست آید.

موضوع هسته‌ای ایران پس از 10 سال افت‌و‌خیز در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی با توافق‌نامه ژنو، مسیر جدیدی در برابر خود گشود که انتهای این مسیر، موفقیتی تاریخی نه‌تنها برای ایران بلکه برای همه ملت‌هایی است که در طول حیات خود، استقلال و استغنا از قدرت‌های بزرگ را آرزو می‌کردند.

اهمیت این نکته که ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای توانسته است شش قدرت جهانی را به مدت 10 سال پشت میز مذاکره نگه دارد و آنها را با قدرت بازدارندگی مادی و معنوی خود از اقدام نظامی علیه خود باز دارد، چهره‌ای نوین از نقش جهانی ایران به نمایش می‌گذارد.

حافظه تاریخی ایرانیان، قربانی شدن سرزمینشان در جنگ جهانی اول و دوم را توسط قدرت‌های متخاصم بین‌الملل فراموش نمی‌کند.

ایران حتی در دوران پهلوی دوم نیز که با تجهیز قدرت‌های غربی به یک قدرت منطقه‌ای تبدیل شده بود، توپ زیر پای بلوک غرب محسوب می‌شد.

به کلامی دیگر قدرت نظامی و سیاسی ایران در دوران پهلوی درون‌زا نبود، بلکه نتیجه بلوک‌بندی ساختار نظام بین‌الملل بود که غرب را به حمایت سیاسی نظامی از ایران مجبور می‌کرد.

ایران در بلوک غرب تعریف شده بود و بلوک غرب از هراس نفوذ کمونیسم در ایران و خلیج‌فارس مجبور بود ایران را به یک قدرت منطقه‌ای تبدیل کند.

جمهوری اسلامی اما نه به دلیل الزامات ساختاری در نظام بین‌الملل، بلکه به دلیل منابع قدرت درون‌زا یک قدرت منطقه‌ای است.

اگر قدرتِ ایده را مهم‌ترین منبع قدرت تعریف کنیم (که به لحاظ نظری مهم‌ترین منبع قدرت است) آنگاه قدرت ایده‌ای انقلاب اسلامی تنها هماورد ایده لیبرال دموکراسی در سطح جهانی است.

بنابراین اولین و مهم‌ترین نکته‌ای که در توافق ایران و قدرت‌های بزرگ در تاریخ آیندگان بازگو خواهد شد این است که جمهوری اسلامی ایران با اتکا به منابع قدرت درون‌زا و بویژه ارزش‌های نهادساز و فرارونده انقلاب اسلامی، توانست شش قدرت جهانی را به مدت 10 سال پشت میز مذاکره نگه دارد و آنها را (در حالی که توان نظامی غیرقابل مقایسه‌ای با ایران داشتند،) از حمله نظامی به سرزمین خود بازدارد و از همه مهم‌تر آن‌که ایران توانست در طول 10 سال تقابل فعال دیپلماتیک با قدرت‌های جهانی، اراده خود را بر آنها تحمیل کند و حق صلح‌آمیز هسته‌ای خود را در توافق‌نامه ژنو به‌دست آورد.

وقتی اوباما رییس جمهور آمریکا، خود را در برابر ایران مستأصل می‌خواند (زمانی که در اسرائیل اقرار می‌کند؛ «اگر گزینه‎ای وجود داشت که این امکان را به‌وجود بیاوریم که تک تک پیچ و مهره‎های برنامه هسته‎ای آنها را حذف کنیم و احتمال داشتن برنامه هسته‎ای ایران را کلاً از بین ببریم تا در نتیجه قابلیت‎های نظامی آن را هم نداشته باشند، آن را انتخاب می‎کردم.») نشانه تحمیل اراده جمهوری اسلامی ایران به دولت آمریکایی است که نظام بین‌الملل را تک‌قطبی و بر شالوده الگوی لیبرال دموکراسی می‌خواند.

فراموش نمی‌کنیم دولت آمریکا زمانی شرط ورود به مذاکره با ایران را توقف کامل غنی‌سازی در ایران می‌خواند. حالا اما وندی شرمن، نماینده آمریکا در مذاکرات با ایران در بیت‌المقدس و در مقر دشمن ذاتی ایران اقرار می‌کند که «در توافق نهایی میان ایران و کشورهای 1+5، تهران قادر خواهد بود تا برای مصارف خود به شکل محدود و تحت نظارت غنی‌سازی کند».

درست مانند شرایط چهارگانه امام در آغاز جنگ با عراق که همه آن شرایط در نهایت در قطعنامه 598 لحاظ و اجرا شد، در تقابل دیپلماتیک هسته‌ای ایران نیز در نهایت خواست اولیه ایران مبنی بر حق غنی‌سازی در خاک خود به رسمیت شناخته شد.

با مطالعه قطعنامه‌های زمان جنگ و بررسی و تطبیق آنها با قطعنامه 598، این تحلیل به‌دست می‌آید که جمهوری اسلامی اراده خود را بر عراق و قدرت‌های شرق و غرب تحمیل کرد چونان که در موافقت‌نامه ژنو نیز (با بررسی تطبیقی مذاکرات 10 سال ایران) به این نتیجه می‌رسیم که ایران خواست و اراده خود را این بار بر شش قدرت جهانی تحمیل کرد.

موافقت‌نامه ژنو در سطح بین‌المللی دستاوردهای مهم دیگری نیز برای ایران حاصل کرد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

1ـ تثبیت ایران به عنوان یک قدرت ایدئولوژیک جهانی و یک قدرت سیاسی ـ نظامی منطقه‌ای.

2ـ خارج کردن ایران از یک external other در گفتمان امنیت بین‌الملل به یکInternal other ؛ یعنی ایران بر خلاف تبلیغ رژیم اسرائیل و لابی‌های سعودی مانند القاعده نیست که برای تحقق اهداف خود common norms بین‌المللی را زیرپا بگذارد، بلکه بازیگری است که با رعایت خطوط قرمزها و چارچوب‌های بین‌المللی به نقد وضع موجود می‌پردازد.

3ـ شکستن نظام و سازمان تحریم جهانی علیه ایران که از سال 1992 با تحریم‌های داماتو کلید خورده بود و در سال 2011 با تحریم گسترده قدرت‌های غربی علیه ایران به محصول رسیده بود.

4ـ ارائه تصویری جدید از ایران (برخلاف تبلیغ رسانه‌های غربی) به‌طوری که ایران دارای رهبرانی منعطف و عملگراست.

دکتر سید محمد حسینی - استاد روابط بین‌الملل