جدال بی‌پایان خیر و شر در سریال «نیلی‌تر از مهتاب»

نیلی‌تر از مهتاب داستان جوانی به نام امین است که به دلیل اختلاف با پدر خود و سوء‌تفاهمی که بین این دو ایجاد شده، از منصبش در کارخانه عزل شده است و می‌فهمد که فردی به نام شهاب درصدد است جایگاه او را غصب کند. شهاب، منصور ـ پدر امین ـ را به سفر خارج می‌فرستد تا در غیاب او مقاصد غاصبانه خود را پیش ببرد. او در این راه با یکی از کارکنان کارخانه به نام کمالی زد و بند مالی دارد. امین کم‌کم پی به این ماجرا می‌برد و همه تلاشش را می‌کند که مانع شهاب شود. شهاب، کمالی را می‌کشد، ولی قتل را به گونه‌ای طراحی می‌کند که قتل به گردن امین بیفتد. امین همه تلاشش را می‌کند تا خود را از پاپوشی که برایش دوخته شده، خلاص کند. او از طریق شهاب پی به رازی می‌برد که پدرش آن را سال‌ها از او پنهان کرده و علت طمع شهاب به همین راز بر‌می‌گردد.

در این مینی سریال حمیدرضا پگاه، امین و سعید نیکپور، شهاب را بازی می‌کنند و جمشید مشایخی نقش منصور پدر این دو را به عهده دارد. دیگر بازیگران این مجموعه نیز چهره‌های محبوب تلویزیونی و نام‌آشنایی همچون رحیم نوروزی، بهناز جعفری، روناک یوسفی، آتش تقی‌پور، مینا جعفرزاده، عمار تفتی، مینا نوروزی، سوگل طهماسبی و وحید شیخ‌زاده هستند.

این مجموعه که مدت محدود یک ماهه‌ای برای تصویربرداری و تدوین زمان داشته تا به پخش این شبکه در ایام فاطمیه برسد، گرچه توقع می‌رفت موضوع یا اتمسفری مناسبتی داشته باشد، به کلی از این فضا دور است و تنها در بخشی از داستان امین و زهرا نذر می‌کنند اگر پس از سال‌ها صاحب فرزندی بشوند، به احترام حضرت فاطمه(س)، نام زهرا را بر او بگذارند.

فیلم‌های مناسبتی به این شکل است که یا برهه زمانی وقوع داستان به ایام مناسبتی مد نظر برمی‌گردد و از حال و هوای این ایام تاثیر می‌گیرد یا تاثیر می‌گذارد یا داستان مستقیم با مناسک و مراسمی که در این ایام برپاست، در ارتباط است. انواع دیگری هم رایج است، اما در مجموع می‌توان گفت در همه موارد المان‌ها و ویژگی‌های این ایام در یکی از ارکان فیلمنامه و داستان، همچون مکان، زمان، موضوع، شخصیت و... ظهور می‌یابد تا دلیلی باشد بر مناسبتی بودن اثر که گاه در سرنوشت داستان تاثیرگذار است و گاه در حاشیه باقی می‌ماند.

اما در سریال مذکور جز همان اشاره کلامی که گفته شد، تلاش دیگری بر این مهم نشده است.

پرهیز از ا شاره مستقیم

در منظر اکثر مخاطبان، اشاره مستقیم به خصایص مناسبت، بخصوص از نوع کلامی چندان خوش نمی‌نشیند. به همین دلیل بیشتر کارگردان‌ها و نویسندگان در آثار متاخر خود سعی کرده‌اند از این دست اشارات پرهیز نمایند. اما گاه این موضوع در آثارشان کلا به دست فراموشی سپرده می‌شود تا جایی که پخش مناسبتی اثر نمایشی آنها فارغ از ارزشگذاری هنری و تکنیکی اثر، در ایام مربوط، تا حدودی بی‌ربط به نظر می‌رسد.

با مرور خلاصه‌ای که آورده شد، می‌توان دریافت، درونمایه سریال نیلی‌تر از مهتاب به عاقبت دروغ یا پنهانکاری باز‌می‌گردد. البته این درونمایه اصلی پشت تم دیگری که بخش عمده فیلم به آن توجه دارد، طمع زیاد انتقام‌جویانه شهاب است. اصولا تم‌های همه انواع ادبیات نمایشی بر پایه خصایص اخلاقی و خواست‌های بشر است.

نویسنده این سریال با مروری بر سرنوشت و روایاتی که از زندگی حضرت فاطمه(س) در دست است می‌توانست با مشابه‌سازی داستان خود به یکی از روایات موجود، بدون هرگونه اشاره مستقیم یا کلامی، فیلمنامه‌ای قلم بزند که ناخودآگاه مخاطب را به این شخصیت مهم تاریخی و مذهبی سوق دهد یا در شکل دیگر و در همین داستانی که نگاشته، خورده پیرنگ‌ها و حوادث و پیشامدهای داستانی را به گونه‌ای طراحی کند که ناخودآگاه بیانگر حوادثی باشد که بر این حضرت گذشته و رفته است. به‌عنوان مثال در سکانسی که رحیم نوروزی به همراه همسرش بهناز جعفری در جاده، امین و همسرش را به دام می‌اندازند تا مانع از ادامه فعالیت‌های امین شوند، کافی بود به جای این‌که همسر امین بر اثر تصادف راهی بیمارستان شود که در فیلم چندان هم باورپذیر اتفاق نمی‌افتد با کوبانده شدن در ماشین به پهلوی او که باردار است هم به نقطه بعدی داستان یعنی بیمارستان برسد و هم فاجعه حمله به حضرت زهرا(س) که فرزندش را باردار بود در ذهن مخاطب تداعی نماید. این مجموعه تلویزیونی مثل هر اثر دیگری نقاط مثبت و منفی دارد که مسئولیت آن بیشتر از هر فرد دیگری به عهده کارگردان است که البته در این سریال همچون بیشتر سریال‌ها و فیلم‌های مناسبتی محدودیت زمانی جهت تولید، یکی از مواردی است که بیشترین آسیب را به محصول نهایی می‌زند.

وقتی فرصت کم است

یکی از این موارد که کاملا مربوط به فرصت کم زمانی است، پرداخت شخصیت و انتخاب رفتارها و واکنش‌هایی است که بازیگران با توجه به شخصیتی که برای آنها تعریف شده یا خود پس از مرور چندباره فیلمنامه و در تمریناتی که در پیش تولید داشته‌اند، به دست آورده و به آن رسیده‌اند، در قبال کنش یا موقعیت پیش آمده نشان می‌دهند.

این سریال در برخی جاها باوجود در اختیار داشتن بازیگران مجرب و کارکشته از این خطا در امان نمی‌ماند. برخی بازیگران رفتارهای پخته‌ای ندارند و برخی دیگر تیپ‌سازی‌های عجولانه و در عین حال کلیشه‌ای کرده‌اند در حالی که همه این بازیگران امتحان خود را در فیلم‌های دیگر پس داده‌اند. درواقع بیشتر از آن‌که فرصتی برای نشان دادن خلاقیت در ساخت نقش خود داشته باشند، سعی می‌کنند نقش خود را از بر کرده و جلوی دوربین بروند.

کارگردان نیز از آنجا که باید هرچه زودتر اثر را به مرحله تدوین و پخش برساند کمتر امکانی برای تراشکاری یا هدایت بازیگر دارد، اما محسن یوسفی، این کارگردان جوان و نسبتا تازه کار، در قاب‌هایی که بسته و در دکوپاژ متن فرصتی یافته تا توان و استعداد خود را نشان بدهد. اگرچه گاهی در انتخاب برخی از نماها بخصوص نماهای اینسرت توجه کمتری به علت استفاده از آنها داشته، اما این خطاهای جزئی در میان تصاویر هنرمندانه‌ای که در نیلی‌تر از مهتاب دیده می‌شود، بسیار نادر است. البته لازم به ذکر است که طراحی صحنه و لباس نیز یکی دیگر از ویژگی‌های بارز این سریال است که هم در انتخاب رنگ و هم در انتخاب جزئیات بیشترین توجه به فضای کلی اثر و تصویری که قرار است از قاب دوربین دیده شود، داشته است. در طراحی لباس بدون این‌که از رنگ‌هایی همچون سبز و قرمز و سفید و سیاه که نشانه‌شناسی بسیار تیپیکال دارند، استفاده شود از ترکیب خاکستری با این رنگ‌ها استفاده شده که هم رنگ‌های پخته‌تری است و هم به شخصیت‌های فیلم عمق و بعد بیشتری می‌دهد./ ضمیمه قاب کوچک

مریم رها