نقض قوانین بین‌الملل – احترام به اصول انسانی؟

در تاریخ هشتم تیرماه 1366 هجری شمسی یکی از بزرگترین و فجیع‌ترین جنایات بشری با حمله و بمباران شیمیایی هواپیماهای بمب‌افکن عراقی به شهر بی‌دفاع سردشت و مردم مظلوم آن صورت گرفت. لذا
هشتم تیرماه سالروز مبارزه با سلاحهای شیمیایی و میکربی نامگذاری شد. از آنجائیکه استفاده رژیم بعثی عراق از سلاحهای ممنوعه (شیمیایی و میکروبی) در طول دوران دفاع مقدس محدود به بمباران شیمیایی سردشت نمی‌شود در ادامه به نادیده‌گرفتن پروتکل 1925 ژنو و زیرپاگذاردن مقررات کنوانسیون 1972 ژنو اشاره مختصری می‌شود.

باوجوداین که پروتکل 1925 ژنو درمورد عدم بکارگیری سلاح‌های شیمیایی و میکربی در جنگ‌ها در سال1931 توسط دولت عراق امضاء گردید و مقررات کنوانسیون 1972 ژنو مبنی بر درخواست از کشورها برای توقف تولید، تکمیل و ذخیره‌سازی کلیه سلاح‌های شیمیایی بیولوژیکی و انهدام آنها و همچنین قطعنامه شماره 98/37 سازمان ملل مبنی بر تأکید بر لزوم رعایت مفاد پروتکل 1925 و کنوانسیون 1972 ژنو مورد قبول کشورهای عضو سازمان ملل متحد منجمله رژیم بعثی عراق قرار گرفته بود صدام از ابتدای جنگ تحمیلی از این سلاح مرگبار استفاده کرد.
سابقه اولین حمله ثبت‌شده شیمیایی رژیم بعثی عراق به اوائل جنگ تحمیلی یعنی 23/10/59 برمی‌گردد و آن زمانی بود که این رژیم این سلاح را در منطقه‌ای بین هلاله و نی‌خزر بکار گرفت و در نتیجه تعدادی از نظامیان ایرانی مصدوم شدند.

هفته‌نامه انگلیسی فارین ریپورت چندی بعد در نیمه اول اردیبهشت ماه سال 1360 با اشاره به حمله شیمیایی دی ماه 1359 عراق در منطقه ایلام نوشت:

«عراق در جنگ با ایران از سلاحی استفاده می‌کند که باعث فلج‌شدن سیستم اعصاب قربانیان آن می‌گردد.
این سلاح شیمیایی عمدتاً توسط آلمان شرقی در اختیار عراق قرار گرفته و عراقی‌ها برای اولین بار آن را در ژانویه گذشته بکار برده‌اند. »

استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی از این تاریخ به‌بعد نیز ادامه پیدا می‌کند -11 مورد از حملات شیمیایی عراق در سال 61 ثبت شده است- ولی از عملیات والفجر 2 (30/5/62) به‌بعد شدت می‌گیرد تا جایی که در عملیات والفجر 4 در محدوده زمانی 29 مهرماه تا 6 آبان‌ماه 62 علاوه بر مناطق نظامی و جبهه‌های جنگ، مناطق مسکونی بانه و روستاهای اطراف آن نیز مورداصابت بمب‌های شیمیایی رژیم بعثی عراق قرار می‌گیرد، که از جمله می‌توان به بمباران شیمیایی روستای باینجان در ششم آبان‌ماه 62 اشاره کرد. طی این حمله 9 نفر از اهالی این روستا منجمله چند زن و کودک شهید و 14 تن نیز مصدوم شدند.

رژیم بعثی عراق، پس از تصرف جزایر مجنون و شروع عملیات خیبر در تاریخ 13 اسفندماه 1362 توسط رزمندگان اسلام، دامنه بکارگیری سلاح‌های شیمیایی را باز هم گسترش داد و در ابعاد بسیار وسیعی از گلوله‌های شیمیایی حاوی گاز خردل استفاده کرد. این حملات رژیم عراق که از تاریخ هفتم تا 30 اسفندماه انجام گرفت موجب شد که چهل تن از رزم‌آوران اسلام شهید و بیش از دو هزار و هفتصد تن مصدوم شوند.

استفاده وسیع عراق از سلاح‌های شیمیایی و مداوای تعدادی از مصدومین این حملات در بیمارستان‌های خارج از کشور باعث می‌شود که علی‌رغم تکذیب حاکمان بغداد، در ابتدا محافل پزشکی و سپس افکار عمومی جهان و در نهایت دولت‌ها و سیاستمداران کشورهای مختلف به نقض مقررات بین‌المللی توسط رژیم بعثی عراق اشاره نمایند.

نکته جالب توجه این که سران رژیم عراق در شرایطی این اقدام خود را تکذیب می‌کنند که محافل پزشکی و سازمان‌های بین‌المللی استفاده عراق از سلاح شیمیایی را بطور مکرر مورد تأکید قرار دادند. به‌عنوان مثال در شرایطی که یک گروه پزشکی سازمان بین‌المللی صلیب سرخ به این نتیجه رسیده بود که «سربازان ایرانی که در بیمارستانی در تهران تحت درمان هستند دچار سوختگی‌های ناشی از سلاح‌های شیمیایی شده‌اند.» صدام حسین این مسئله را تکذیب و آن را توطئه ایران می‌نامد.

پرفسور باب الیوت از انستیتو تحقیقات استراتژیک در لندن نیز اظهار می‌دارد: «سئوالی که اکنون مطرح می‌شود این است که آیا عراق فقط از یک گاز استفاده کرده و یا چند گاز شیمیایی مختلف علیه ایرانیان بکار می‌برد. نتیجه آزمایشات حاکی از استفاده از گاز خردل است که حتی هیتلر هم در جنگ جهانی دوم در استفاده از آن ابا داشت. » بااین‌وجود، عصمت کتانی معاون وزارت امور خارجه عراق در مصاحبه‌ای با شبکه تلویزیونی ان‌بی‌سی امریکا در جواب گزارشگر این تلویزیون که از وی می‌پرسد: «پزشکان اروپائی که تعدادی از مجروحین ایرانی را معاینه کرده‌اند می‌گویند آنها قربانیان سلاح‌های شیمیایی هستند، این حرف واقعی به‌نظر می‌رسد و ساختگی نیست، چنین پاسخ می‌دهد: دولت عراق اتهامات ایران را بارها تکذیب کرده و نیز اعلام داشته که به‌طور کامل با تحقیقات بی‌طرفانه‌ای که برای پی‌بردن به واقعیت اتهام انجام می‌گیرد همکاری خواهد کرد.

دامنه استفاده نیروهای عراقی از سلاح‌های ممنوعه شیمیایی در اسفندماه سال 62 13چنان شدید بود که پس از درخواست‌های مکرر ایران ،یک هیأت 4 نفره سازمان ملل متحد از تاریخ 23 تا 29 اسفندماه 62 13به ایران اعزام می‌شوند و ضمن دوبار سفر به مناطق بمباران شده و عیادت از مجروحین شیمیایی به تحقیق در این زمینه می‌پردازند و در تاریخ 1/1/63 گزارش 28 صفحه‌ای خود را (مدرک 16433/اس) تسلیم دبیرکل سازمان ملل می‌کنند.

در قسمت‌هائی از گزارش چنین آمده است:
الف ـ همان‌گونه که قبلاً اعلام گردید در مناطق موردبازدید کارشناس‌ها در ایران سلاح‌های شیمیایی به‌صورت بمب‌های هوایی مورداستفاده قرار گرفته است.

ب ـ انواع مواد شیمیایی که مورد استفاده قرار گرفته‌اند عبارتند از: پی ای اس و سولفاید که گاز موستار یا گاز خردل نیز نامیده می‌شود.

ماده شیمیایی دیگر ایتل‌ان دی‌متیل‌فسفر و امیدوسینایندات است که یک نوع ماده شیمیایی مختل‌کننده اعصاب موسوم به تابون است.

صلیب سرخ جهانی نیز در مورد استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی به انتشار یک بیانیه رسمی بسنده کرد و یک هیأت پزشکی را به ایران در تاریخ 16 اسفندماه 62 آنهم به درخواست جمهوری اسلامی ایران به‌منظور بازدید از مجروحین این فاجعه که در بیمارستانهای تهران بستری بودند می‌فرستد. در بخشی از بیانیه آمده بود:

«کمیته بین‌المللی صلیب سرخ با توجه به تعداد زیاد مجروحین به علت عدم شناسائی عامل بیماری و تحولات نگران‌کننده آن شدیداً یادآوری می‌کند که کاربرد مواد سمی در میدان جنگ با احترام به اصول انسانی مغایرت دارد و تجاوز به مقررات عرفی و قوانین حقوقی جنگی محسوب می‌گردد.»

رژیم عراق پس از این تاریخ باز هم به این عمل جنایتکارانه خود ادامه می‌دهد و به‌علت این که تصمیم داشت باز هم پروتکل 1925 ژنو را زیر پا بگذارد، حاضر نمی‌شود که تعهداتی در مورد عدم استفاده از سلاح شیمیایی به سازمان‌های بین‌المللی و بخصوص دبیرکل سازمان ملل بسپارد. خبرگزاری رویتر در تاریخ 26/10/63 سخنان دبیرکل سازمان ملل متحد در این مورد را اینگونه گزارش می‌دهد:

«تلاش‌های من برای اخذ یک تعهد خاص مبنی بر محکوم‌کردن استفاده از سلاح‌های شیمیایی تنها از جانب ایران نتیجه داد، نه از جانب عراق» اما تمام این مسائل و اقدامات بین‌المللی باعث نمی‌شود که رژیم عراق به مقررات بین‌المللی در مورد عدم بکارگیری سلاح‌های شیمیایی گردن نهد و در استفاده از این سلاح‌های مرگبار خودداری کند و لذا یک بار دیگر در اواسط اسفندماه 63 و فروردین 64 همزمان با عملیات بدر این رژیم با شدتی هرچه تمام‌تر از سلاح‌های شیمیایی استفاده می‌کند. ادامه استفاده رژیم عراق از سلاح‌های شیمیایی پس از این تاریخ باعث می‌شود که دبیرکل سازمان ملل متحد یک بار دیگر دکتر مانوئل دومینگز (یکی از متخصصین چهارگانه تحقیق قبلی) را مأمور کند که مجدداً به بررسی این مسئله بپردازد. فرد مذکور پس از بازدید از مجروحین شیمیایی بستری در بیمارستانهای چندین پایتخت اروپائی و تحقیق لازم، گزارش خود را تقدیم خاویر پرز دوکوئیار می‌نماید.
در این گزارش تأکید شده است که:

1ـ در مارس 1985 در جنگ ایران و عراق سلاح‌های شیمیایی بکاررفته است.
2ـ‌در این جنگ گاز ایپریت بکار رفته است که به سربازان ایرانی صدمه رسانیده است.
3ـ احتمال دارد که گاز هیدورتیمانیک به تنهایی و یا همراه با گاز ایپریت استفاده شده باشد.
دبیر کل سازمان ملل متحد نیز در تاریخ 17 آوریل 1985 گزارش مزبور را همراه با نامه‌ای خطاب به رئیس شورای امنیت (مدرک شماره 17127/ اس) تقدیم شورای امنیت می‌کند. نتیجتاً شورای امنیت در تاریخ 5/2/64 (25 آوریل 1985) به جمع افراد و سازمانهایی می‌پیوندد که استفاده عراق از سلاحهای شیمیایی بر علیه نیروهای ایران را محکوم می‌کند و متأسفانه اصلی‌ترین نکته مغفول مانده این اذعان شورای امنیت در محکومیت جنایت ضدبشری صدام این بود که کشورها و منابع اصلی دراختیار گذارنده این بمب‌ها و سلاحهای شیمیایی و میکربی چه کسانی بودند؟ و چرا هیچ نامی از کشورهای غربی مدعی حقوق بشر که سهم آنان در این جنایت‌ها کمتر از صدام نبود نیست؟ اگر کشورهایی که این سلاحها را دراختیار صدام گذاشتند محکوم، جریمه و تنبیه می‌شدند بازهم شاهد جنایت شیمیایی گروههای تکفیری و تروریستی در سوریه می‌شدیم؟ وجدا‌ن‌های خفته شخصیت‌ها، مسئولین و کارشناسان در دادگاههای بین‌المللی، سازمان ملل، شورای امنیت و ... کی بیدار خواهد شد؟ به امید دنیای عاری از هرگونه کشتار، خشونت و سلاحهای مرگبار شیمیایی و اتمی.

ـ بیانیه دفتر سازمان ملل در تهران در تاریخ 8/2/64

تهیه وتنظیم – صادق اسدی- کارشناس علوم ارتباطات