بهترین و بدترین واسطه‌های ذخیره داده

ابداع لوح‌ها و کاغذ پاپیروس در زمان خود، پیشرفتی بزرگ به حساب می‌آمد، چیزی شبیه آنچه در قرن بیستم شاهدش بودیم: انقلاب عظیمی در صنعت ذخیره‌سازی داده (data storage). بتدریج جوهر و کاغذ جای خود را به نوارهای مغناطیسی و انواع دیسک‌ها دادند و ما انسان‌ها توانستیم اطلاعاتی خیلی بیشتر از نوشته‌های مکتوب را ذخیره و نگهداری کنیم. گذشته از اینها نباید ابداعاتی را که در زمینه سرعت نوشتن و خواندن صورت گرفته از قلم انداخت. سیر تحول و تکامل واسطه‌های ذخیره داده با فراز و فرود‌های زیادی مواجه شده است. در این مطلب تصمیم داریم بدترین و بهترین فضاهای ذخیره‌ای را که تاکنون اختراع و ابداع شده‌اند، معرفی و با هم مقایسه کنیم. البته به کار بردن کلمه مقایسه در اینجا به معنای رودررو قرار دادن و بررسی جزء به جزء مزیت‌ها و معایب آنها نیست، بلکه قصد داریم نشان دهیم در طول زمان کدام واسطه‌های ذخیره داده موفق بوده و در انجام کارهایی که برای آن ساخته شده‌اند، سربلند بیرون آمده و کدامیک نبوده و با شکست از دور خارج شده‌اند. مشکلات فنی، قابل استفاده بودن و مشکلات بازاریابی از جمله دلایل اصلی شکست فضاهای ذخیره‌ است که در اینجا مطرح شده‌اند. البته ممکن است واسطه‌های ذخیره داده‌ای هم در بازار موجود باشند که در اینجا از آنها نامی به میان نیامده است. سعی ما بر این بوده که موفقیت‌ها و شکست‌های برجسته و شناخته شده‌ترین فضاهای ذخیره داده بازار را شرح دهیم.

بهترین و بدترین واسطه‌های ذخیره داده درتاریخ رایانش

1- نوار reel-to-reel و نوار مغناطیسی ذخیره‌سازی

-نوار ریل: برای گوش دادن یا ضبط کردن موزیک با نوار ریل، ابتدا باید دو قرقره را روی دستگاه ریل نصب و نوار را وارد دستگاه می‌کردید. هر طرف آن به یکی از قرقره‌ها وصل می‌شد اگر همه چیز درست پیش می‌رفت، کار مورد نظرتان با دستگاه ضبط و پخش نوار ریل بخوبی انجام می‌شد. اما اگر یک تکه از نوار جمع شده یا صدمه می‌دید، کل نوار در دستگاه گیر می‌کرد و از بین می‌رفت. به هر حال دستگاه ریل به شرطی که توسط افراد حرفه‌ای استفاده می‌شد و خود دستگاه نیز از نوع پیشرفته و باکیفیت بود، برای زمان خود (اوایل قرن بیستم) چندان بد نبود. البته استفاده از این وسیله برای عامه مصرف‌کنندگان چندان آسان نبود. با به بازار آمدن نوارهای کاست و نوار کاست‌های کامپکت که براحتی در جیب جا می‌شدند، نوار ریل کاملا منسوخ شد.

نوار مغناطیسی ذخیره‌سازی: این نوارها از اولین نمونه آن که یونیسرو (Uniservo)نام داشت تا نمونه اخیر که شامل نوارهای ذخیره‌سازی 185 ترابایتی است، بهترین موقعیت را برای پشتیبان‌گیری داده در اختیار کاربران گذاشتند. نوارهای مغناطیسی به عنوان باصرفه‌ترین و قابل‌اعتماد‌ترین راه ذخیره‌سازی و پشتیبان‌گیری دوره وسیعی از تاریخ رایانش (computing) را به خود اختصاص داده‌اند. می‌توان گفت ذخیره اطلاعات در قرن گذشته کاملا وابسته به تحول پویایی و نوارهای مغناطیسی بوده است.

از پخش‌کننده‌های صوتی قابل حمل گرفته تا پخش‌ و ضبط‌های ویدئوی خانگی و فضاهای ذخیره داده صنعتی همه به نحوی از فناوری نوار‌های مغناطیسی بهره برده‌اند. حتی برخی کنسول‌های بازی قدیمی نظیر ZX اسپکتروم، کومودور 64 و آتاری براساس فیلم‌های مغناطیسی بوده‌اند.

2 ـ زیپ دیسک و فلاپی دیسک 3.5 اینچی

زیپ دیسک: شرکت آیومگا زیپی تولید کرد که می‌توانست صد مگابایت یعنی تقریبا 70 برابر ظرفیت فلاپی دیسک استاندارد 1.44 مگابایتی داده ذخیره کند. با آن‌که از نظر ظرفیت هیچ رقیبی در زمان خود نداشت، اما قیمت بالای 20 دلاری باعث شد قیمت بر پایه مگابایت آن گران تمام شود و نتواند توجه صنعت رایانه و کاربران را به خود جلب کند.

فلاپی دیسک 3.5 اینچی: این دیسک اوایل سال 1980 به بازار آمد و خیلی زود بر بازار مصرف رایانه تسلط یافت و مورد توجه کاربران قرار گرفت. فلاپی دیسک‌ها سخت جان بودند و کم‌جا می‌گرفتند و ظرفیتی که ارائه می‌کردند در زمان خودش خیلی بالا بود. در آن زمان کاربران بیشتر متن و برنامه‌های کوچک را در رایانه ذخیره می‌کردند و ذخیره‌سازی آلبوم‌های موزیک و ویدئو در رایانه به فکر هیچ کاربری خطور نمی‌کرد. به همین علت دیسکت‌های 1.44 مگابایتی توانستند بازار مصرف را به تسخیر درآورند.

3ـ دیسک لیزری در مقابل کامپکت دیسک

دیسک لیزری: چند سال پس از جنگ نوارهای ویدئوی وی.اچ.ایکس و بتاماکس، دیسک لیزری (LaserDisc) به میدان پا گذاشت. این دیسک (لوح فشرده) نوری لیزری از نظر قابلیت و کیفیت ویدئو قدم بزرگ و رو به جلو بود که مشکلات خاص خودش را داشت. اولین آنها بزرگ بودن و وزن زیاد 250 گرمی آن بود که نگهداری‌اش را مشکل و در برابر صدمات آسیب‌پذیر می‌کرد. از همه بدتر پخش‌کننده‌های لیزر دیسک باید این لوح فشرده عظیم را با سرعت 1800 دور در ثانیه می‌چرخاندند که به همین دلیل هنگام پخش فیلم‌ها در اتاق پذیرایی سر و صدایی مشابه هواپیما به راه می‌انداخت. فرمت این لوح فشرده مشکل داشت و پخش‌کننده‌هایش ارزان نشد، همچنین خطاهای خواندن دیسک و حالت رد کردن صحنه‌های فیلم (در اصطلاح قفل لیزر) و خراب شدن خیلی زود آن در فرآیند شیمیایی کپی کردن (لیزر رات) کاری می‌کرد که اگر دیسک قابل پخش و فیلم آن قابل نمایش بود، شما کاربر خوشبختی به حساب می‌آمدید. از همه بدتر این دیسک غول‌آسا فقط 30 تا 60 دقیقه فیلم روی هر طرفش می‌توانست ذخیره کند و همین باعث می‌شد مجبور شوید یک فیلم را روی چند دیسک ذخیره کنید. وسط تماشای فیلم نیز مجبور بودید دستگاه پخش را خاموش و دیسک را تعویض کنید. همه این عوامل دست به دست هم داد و موجب شکست این واسطه ذخیره داده شد.

کامپکت دیسک: این واسطه ذخیره کمک کرد موزیک به عصر دیجیتال خود برسد. استفاده‌اش از این فرمت نوری آسان بود و بر اثر استفاده مکرر به این زودی‌ها خراب نمی‌شد. سرانجام واسطه ذخیره داده لوح فشرده امکان آن را فراهم کرد تا کاربران بتوانند حس واقعی گوش دادن به موزیک را تجربه کنند. همین امر باعث شد این فضای ذخیره خیلی زود جایگزین نوارهای کاست شود و پخش‌کننده‌های آن هم جای پخش‌های کاست خودروها را گرفتند. جنگ فرمت کنسول‌های بازی که با برنده شدن و رواج سی.دی (CD) به‌ جای کارتریج پایان یافت نیز موجب سلطه بیشتر آن بر بازار مصرف شد. از سوی دیگر ظرفیت بالایی را با قیمت ارزان در دسترس کاربران می‌گذاشت و به همین علت با رواج درایوهای (گرداننده‌های) لوح فشرده در رایانه‌ها بتدریج جای فلاپی دیسک‌ها را هم گرفت.

جمع‌بندی

در طول تاریخ ذخیره داده در رایانه‌ها، عواملی چون جمع و جور و قابل حمل بودن، امکان نگهداری در فضا‌های کوچک به‌صورت طولانی و آسیب پذیری کمتر، مقرون به صرفه بودن، سرعت خواندن و نوشتن داده، ظرفیت ذخیره داده بیشتر و راحتی استفاده موجب پیروزی واسطه‌های ذخیره داده در بازار رقابت بوده که همین عوامل باعث رواج و دوام مصرف آنها در بین کاربران است. (ضمیمه کلیک)

جواد ودودزاده