وقف​های جالب و شنیدنی

موقوفاتی در خدمت بالندگی جامعه

وقف یکی از اعمال بسیار پسندیده در ادیان توحیدی و بویژه اسلام است. هنوز هم در بسیاری از شهرها و روستاهای کشورمان با مساجد، آب‌انبارها، سقاخانه‌ها و حتی اشیای مختلف وقف شده روبه‌رو می‌شویم. در این میان موقوفات بسیاری نیز در قالب مدرسه، کتابخانه، کتاب و خوابگاه دانشجویی به چشم می‌خورد؛ موقوفاتی که شاید بتوان آنها را نوعی وقف علمی خواند.

اصلی‌ترین کارکرد این موقوفات را می‌توان در کاهش عوامل بنیادین ایجاد و تثبیت فقر (و بویژه فقر فرهنگی) دانست. هیچ شکی نیست که بی‌سوادی، یکی از اصلی‌ترین عوامل پیش‌ روی انسان در مسیر بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های وجودی است. تاکیدی که در دین اسلام بر اهمیت علم و علم‌آموزی و برتری علما بر سایر گروه‌های اجتماعی می‌شود، موید همین مساله است.

امروزه همه آمارها و شاخص‌های بین‌المللی گواه آن است که کاهش بی‌سوادی و افزایش آگاهی جامعه (و بخصوص طبقات محروم و پایین دستی) نقش پررنگی در شتاب بخشی روند توسعه پایدار یک کشور دارد.

با این‌که دولت‌ها مسئول انجام سرمایه‌گذاری برای ایجاد زیرساخت‌های لازم در این زمینه هستند، اما نباید نقش تک‌تک شهروندان به‌عنوان عضوی از جامعه در کمک به رشد و بالندگی همنوعان خود را دست کم گرفت. در این میان وقف علمی را می‌توان یکی از اثربخش‌ترین ابزارهای در دسترس هر انسان نوع دوستی برای کمک به بالندگی علمی جامعه دانست.

البته این‌گونه نیست که برای وقف علمی باید سرمایه‌ای افسانه‌ای داشت و وقت و انرژی زیادی برای برنامه‌ریزی و انجام آن صرف کرد. امروز به مدد وجود سازمان‌های مختلف خیریه و مردم نهاد ـ که فلسفه وجودی‌شان بر پایه پیش فرض بهره‌گیری از گام‌های کوچک برای ایجاد تغییرات بزرگ است ـ می‌توان وقفی علمی ولو در ابعادی کوچک به انجام رساند. آنچه مسلم است این‌که یک گام کوچک نظیر اهدای یک کتاب به یک کتابخانه در مدرسه‌ای محروم می‌تواند جرقه‌ای را در ذهن دانش‌آموزی ایجاد کند، امیدی در دلش برانگیزاند و چه‌بسا حرکتی بزرگ در آینده را رقم زند.

در حال حاضر بسیاری از موسسات خیریه دولتی و مردم نهاد، طرح‌های مختلفی را در جهت حمایت از رشد فرهنگی اقشار نیازمند به انجام می‌رسانند. تشویق خیرین به اهدای کتاب و حمایت از تحصیل دانش‌آموزان محروم بخشی از این فعالیت‌هاست.

صندوق کتاب

در نمایشگاه بین‌المللی کتاب امسال، موسسه خیریه مهرگیتی، گامی نوآورانه در راستای وقف علمی در ایران برداشت. این موسسه ایده‌ای به نام صندوق کتاب را اجرایی کرده است. هر فرد می‌تواند کتاب‌های جدید یا کارکرده را به داخل این صندوق‌ها بیندازد و این کتاب‌ها در نهایت به کتابخانه‌های مدارس مناطق محروم کشور اهدا می‌شود. طبق اعلام مسئولان این موسسه، قرار است صندوق‌های کتاب در مراکز عمومی مختلفی در سراسر کشور نصب شود.

به این ترتیب کتابی که یک‌بار آن را خوانده‌اید و سال‌هاست در گوشه قفسه کتابخانه‌تان خاک می‌خورد، می‌تواند به دست ده‌ها کودک و نوجوان مستعد و مشتاق برسد. شاید هم دوست داشته باشید بخشی از مبلغی را که برای کمک به محرومان در نظر گرفته‌اید، خرج خرید چند کتاب نو کرده به این ترتیب در تجهیز کتابخانه‌های مدارس محروم مشارکت کنید و همزمان صنعت تولید فرهنگ و کتاب را نیز بهاری کنید.

بنیادی برای تحصیل کودکان

بنیاد کودک نام سازمانی مردم نهاد است که از حدود 19 سال پیش در زمینه حمایت از تحصیل کودکان مناطق محروم فعالیت می‌کند. هر فرد خیر می‌تواند با مراجعه به سامانه آنلاین این موسسه و جستجو میان هزاران کودک تحت پوشش این بنیاد در شهرهای مختلف ایران، کودک یا نوجوانی را انتخاب و بخشی از هزینه تحصیل او را تقبل کند. این موسسه نیز به صورت متناوب گزارشی از عملکرد دانش‌آموز تحت پوشش خود برای خیرین ارسال می‌کند.

از کاشت درخت تا دسترسی به اینترنت

بسیاری از کشورهای دنیا هم اقدامات مشابهی را در جهت مبارزه اصولی با فقر و بی‌سوادی در قالب فعالیت‌های نوع دوستانه به انجام می‌رسانند. با توجه به گسترش اینترنت و امکان دسترسی آسان و البته پرداخت بی‌دردسر هزینه به صورت آنلاین، بسیاری از افراد در دنیا ترجیح می‌دهند از طریق موسسات معتبر خیریه، در کمک به همنوعان مشارکت داشته باشند.

بسیاری از وب‌سایت‌های معتبر خیریه، از شیوه تعیین مبلغ نهایی پروژه و جمع‌آوری تدریجی کمک‌های مردمی استفاده می‌کنند. به این ترتیب که مثلا هزینه اجرای طرحی همچون کاشت هزار درخت در ده مدرسه محروم را تعیین و سپس با دریافت کمک‌های جزئی مردمی، کل مبلغ جمع‌آوری می‌شود. هریک از افراد مشارکت‌کننده می‌توانند با مشاهده لحظه‌ای مبلغ جمع‌آوری شده و نیز گزارش نحوه اجرا، از صرف شدن مبلغ اهدایی خود مطمئن شوند.طرح‌هایی که از سوی این مراکز خیریه به انجام می‌رسد، بسیار متنوع است. از کاشت درخت در مدارس و تهیه کتاب یا دسترسی به اینترنت برای مدارس محروم گرفته تا حتی اهدای گوسفند، مرغ، شیر و تخم‌مرغ برای تامین نیاز خوراکی خانواده‌ دانش‌آموزان محروم ازجمله برنامه‌های انسان‌دوستانه این موسسات است.

دنیای مجازی و فرصت‌هایی برای وقف علمی

مشلغه‌های بی‌شمار زندگی امروزی سبب شده بسیاری از افراد، فرصت پرداختن به بسیاری از امور جانبی را از دست بدهند. در مقابل، وجود فناوری‌هایی نظیر اینترنت سبب شده مشارکت در بسیاری از فعالیت‌ها بدون حضور فیزیکی در محل امکانپذیر شود. کمک‌های خیریه برای ارتقای سطح فرهنگی و دانش خانواده‌ها در مناطق محروم، ازجمله فعالیت‌هایی است که با وجود فناوری‌های مختلف اطلاعاتی فراهم شده است. در این میان حتی امکان انجام چنین کمک‌هایی از طریق خودپردازها و سامانه‌های پیامکی نیز مهیا شده است.

صدقه، وقف و ماهیگیری

برخی از معتبرترین یافته‌های جامعه‌شناسی نشان می‌دهد، فراهم کردن زمینه تحصیل و نیز بهداشت، بهترین شیوه برای ایجاد توسعه پایدار در مناطق محروم است. با این‌که اهدای یک وعده غذا می‌تواند گرسنه‌ای را تا ساعاتی سیر نگاه دارد، اما کمک به علم‌آموزی و پیشرفت فرهنگی در نهایت به بالندگی فرد و رهایی از چنگال فقر می‌انجامد. پس شاید بهتر باشد همان هزینه‌ای را که صرف اهدای ماهی می‌کنیم برای آموزش ماهیگیری صرف کنیم!

صالح سپهری‌فر / جام​جم