گزارش غربت

این جلسه با یادی از احمد بیگدلی، داستان نویس فقید کشورمان آغاز شد که صبح همان روز خبر فوتش رسانه‌ای شده بود.رمان مفتون و فیروزه، رمانی تاریخی از انتشارات نیستان است که درباره جریانات انقلابی سال‌های 55 تا 57 در مشهد نوشته‌شده و از آن با عنوان رمانی درباره تاریخ خصوصی ایران یاد می‌شود.

وارونگی فرهنگی

نخستین سخنران جلسه، مجید سرسنگی، مدیر عامل خانه هنرمندان بود. او تشکری را نویسنده‌ای خلاق، سختکوش و ژرف‌نگر دانست و از این که او همچنان مشغول نوشتن است، اظهار خرسندی کرد و گفت: امیدوارم تشکری در کنار رمان نیم نگاهی نیز به ادبیات نمایشی داشته باشد. یکی از مهم‌ترین نکاتی که در سخنرانی مجید سرسنگی وجود داشت، اشاره به وضع آشفته و نگران‌کننده در حوزه ادبیات بود که حتی آن را به معضل وارونگی هوا تشبیه کرد و گفت: «در سال‌های اخیر به دلیل نداشتن استراتژی‌های کلان فرهنگی، حوزه فرهنگ و هنر و بویژه ادبیات مشحون از وارونگی شده است.»

اهمیت مشهد در مبارزات انقلابی

سخنران دوم جلسه حسین انتظامی، معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد بود که ابتدا درباره همشهری بودن خود با نویسنده و شناختن فضای جغرافیایی اتفاقات رمان سخن گفت. او ابتدا اشاره کرد که منتقد ادبی نیست و در سخنرانی خود، بیش از همه جنبه‌های تاریخی و جغرافیایی اثر مدنظرش خواهد بود، از این که خود بچه خیابان اسرار مشهد است که دانشکده‌های علوم و ادبیات در آنجا قرار دارد و بخشی از رمان در همین خیابان اسرار می‌گذرد و بخش‌های دیگر در مسجد کرامت و اطراف چهارراه نادری و کمی هم در طرقبه، یعنی فضای خارج از شهر مشهد. تعریف از طراحی جلد کتاب و زیبایی تغییرات زاویه دید و اهمیت نوشته شدن چنین رمان تاریخی آن هم با جنبه‌های عاطفی و دراماتیک برای پیشبرد روایت ماجرا، اهمیت شهر مشهد در حوادث پیش از انقلاب و خاستگاه گروه‌های فکری و مذهبی (مانند مکتب تفکیک) و کانون مبارزاتی بودن این شهر، از دیگر نکات سخنرانی انتظامی بود.

از نظر انتظامی، مبارزات انقلابی در مشهد سه شخصیت اصلی داشت که عبارتند از: شهید هاشمی‌نژاد، آیت‌الله واعظ طبسی که اکنون تولیت آستان قدس را به عهده دارند و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای. این سه شخص، به دلیل مبارزه علیه رژیم پهلوی در دوران پیش از انقلاب، یکی در میان یا در تبعید بودند یا در زندان. فقدان اشاره مستقیم کتاب به رهبر معظم انقلاب، موجب شده تا رمان از نگاه فرمایشی و سفارشی بودن دور باشد و کاملا واقعی به نظر برسد. برای نمونه، در مفتون و فیروزه درباره اهمیت مسجد کرامت که محل رجوع متدینان و جوانان و نوجوانان برای مبارزات انقلابی بوده و نماز خواندن و تدریس نهج‌‌البلاغه آیت‌الله خامنه‌ای در این مسجد و تاثیرات آن، سخن گفته شده است.

نوشته‌های تشکری عصبانی‌ام می‌کند

عبدالرضا فریدزاده، شاعر و منتقد ادبی هم سخنان خود را با یادی از احمد بیگدلی آغاز کرد و گفت: «من در همین جلسه متوجه شدم که آقای احمد بیگدلی از دنیا رفته است. او آثار زیبایی داشت و زیبایی همواره میل به جلوه دارد.» او سعید تشکری را نویسنده‌ای مستعد (البته به معنای درست و نه هرزرفته آن) توصیف کرد که در مفتون و فیروزه قلمی پخته‌تر از همیشه دارد. این نمایشنامه‌نویس و شاعر، چند ویژگی برای آثار تشکری برشمرد: «نخست این که رئالیسم خاص آثار او خودی، ایرانی و ملموس است و مخاطب نیز این خودی بودن را می‌فهمد. دوم، حالت گیرای سهل و ممتنع نثر و آمیختگی آن با شاعرانگی در نوشته‌های تشکری است که در وهله اول نشان داده نمی‌شود ولی کم‌کم مخاطب را درگیر خود می‌کند. سوم، نرمی و لطافت بیان حتی در قسمت‌های مملو از خشونت است که موجب نزدیکی خواننده به متن می‌شود تا جایی که گاهی نثر تشکری مخاطب را به درون خود می‌مکد. چهارم این که خواننده آثار تشکری درگیر فنون و تکنیک‌های کتاب نمی‌شود. به عبارت دیگر، دچار تکاثف تکنیک نمی‌شود و نکته آخر ساختار و بافتار متناسب آثار اوست که در آن شبکه مفهومی و روابط همگی به خوبی رعایت شده و مخاطب بخوبی با این ساختار و بافتار و داشته‌های تاریخی ارتباط برقرار می‌کند.»

فریدزاده ضمن اشاره به فرهنگ غنی خراسانی و تغزل سبک عراقی موجود در آثار تشکری گفت: «من گاهی از خواندن کارهای دوستم عصبانی می‌شوم، زیرا آنقدر خوب است که نمی‌توانم رهایش کنم. درست مانند وقتی که به یک مهمانی می‌روید و کلی کار دارید، ولی چون به شما خوش می‌گذرد، باز هم در مهمانی می‌مانید و بعد عصبانی می‌شوید.»

غربت در شهر خود

آخرین سخنران جلسه و در اصل میزبان این رونمایی سعید تشکری بود که صحبت‌هایش را با اشاره به غربت هنرمندان مشهدی آغاز کرد. او گفت: «از قوچان و فرهنگ کرمانج برآمده‌ام، اما کرمانجی نیستم. در مشهد تربیت شده‌ و در تهران درس خوانده‌ام و آثارم هم در تهران چاپ شده‌اند و همواره در شهر خودم غریب بوده‌ام. این درد مشترک من و دیگر هنرمندان مشهد است. چرا ما در شهر خودمان غریب هستیم؟» او ضمن تشکر از سیدمهدی شجاعی، مدیر انتشار​ات نیستان به معلمانش اشاره کرد که او را خوب تربیت کرده‌، شلاق زده‌ و گاهی ندیده‌اند و از خبرنگارانی تشکر کرد که در طول هشت ماه ناتوانی در تکلم بر اثر بیماری ام اس او را تنها نگذاشتند. تشکری آنها را صرفا یک ژورنالیسم خبری نمی‌داند بلکه دردمند خبری معرفی می‌کند.

حاشیه‌های شنیدنی

در مراسم رونمایی از رمان مفتون و فیروزه، از سیدمهدی شجاعی نیز برای سخنرانی دعوت شده بود که گویا به علت بیماری در جلسه حضور نیافت و پیامی را به شکل مکتوب برای حضار ارسال کرد که به دلیل کم بودن وقت خوانده نشد. خوانده شدن دو فصل از کتاب و پخش کلیپی درباره سعید تشکری که در آن صحبت‌های داریوش ارجمند و سید مهدی شجاعی گنجانده شده بود، از دیگر جذابیت‌های این جلسه بود. شجاعی در این کلیپ گفت که سعید تشکری زلفش را با امام رضا گره زده و به همان زیبایی که می‌نویسد، زندگی می‌کند و این نکته‌ای بود که تا پایان جلسه دیگران نیز چندبار به آن اشاره کردند.

حورا نژادصداقت / جام جم