ظرفیت‌های ایران در صنعت گیاهان دارویی

اگرچه تنوع اقلیمی بالایی در کشور ما وجود دارد، اما از این توانایی‌ها و امکانات آن طور که باید استفاده نمی‌شود. علاوه بر استفاده از گیاهان دارویی به صورت خام می‌توان از آنها به عنوان مواد اولیه دارویی، مکمل دارویی صنایع دارویی و در نهایت به عنوان دارو استفاده کرد.

امروزه در صنعت گیاهان دارویی کشور پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه‌های مختلف به وجود آمده است. در کشور ما نیز با توجه به تنوع گیاهان دارویی و منابع طبیعی ظرفیت‌های خوبی در این حوزه وجود دارد. برگزاری جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی و فرآورده‌های طبیعی و طب سنتی با هدف شناساندن و معرفی توانمندی‌های موجود در صنعت گیاهان دارویی می‌تواند فرصت مناسبی برای معرفی ظرفیت‌ها و سرمایه‌های ایرانی در زمینه طب سنتی باشد.

دومین جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی، فرآورده‌های طبیعی و طب سنتی ایران نیز با همین هدف از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و به همت ستاد توسعه فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از روز پنجم مهر در مصلای تهران آغاز شده و تا دهم مهر ادامه دارد.

از این گذشته این نمایشگاه بستر مناسبی برای معرفی و احیای میراث فرهنگ و تمدن ایران است که می‌توان با استفاده از فناوری‌های روز آن را به نمایش گذاشت. ظرفیت ایران در طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی از ظرفیت قابل توجهی برای حضور در عرصه‌های جهانی برخوردار است و طب نوین که برگرفته از منابع طب سنتی ایران است می‌تواند در به‌کارگیری این علم نقش تاثیرگذاری داشته باشد.

گونه‌های گیاهی را دریابیم

دومین جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی یکی از نمایشگاه‌های بزرگ و موثر در این حوزه است. در نمایشگاه امسال 330 شرکت، 88 مرکز دولتی و 30 فن بازار شرکت کرده‌اند.

دکتر محمدحسن عصاره، دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، یکی از اقدامات حمایتی این ستاد را تقویت شرکت‌های دانش بنیان در این حوزه اعلام می‌کند و می‌افزاید: عرضه بیش از 2100 محصول مبتنی بر فناوری در نمایشگاه امسال به این معنی است که شرکت‌های دانش‌بنیان در فرآوری و تبدیل مواد خام و صنعتی شدن محصولات در این حوزه حرکت‌های خوبی را آغاز کرده‌اند. امسال بیش از 300 شرکت دارای محصول، برند و مجوز در نمایشگاه ملی گیاهان دارویی حضور دارند و این نشان می‌دهد همکاری‌ سازمان جنگل‌ها و مراتع و موسسه استاندارد برای جلوگیری از خام‌فروشی گیاهان دارویی و حرکت به سمت صنعتی شدن نقش بسیار مهمی داشته است.

به گفته دکتر عصاره، از 8000 گونه گیاهی شناخته شده در ایران حدود 1728 گونه در معرض خطر انقراض قرار گرفته است. اعلام این واقعیت به این معنی است که باید به فکر راهکارهای جدیدی برای حفظ این گونه‌های گیاهی ارزشمند باشیم. اسامی این گونه‌های گیاهی با هدف حفاظت از سوی مردم در کتابی جمع‌آوری شده است. مستندات علمی حاکی از آن است که 8000 گونه گیاهی در کشور ما وجود دارد که اکنون 7500 گونه گیاهی شناخته شده است. از این تعداد 2300 گونه از گیاهان از خواص منحصربه‌فردی برخوردارند که می‌توان در صنایع دارویی، آرایشی، بهداشتی، ساخت مکمل‌های غذایی، انواع چاشنی و طعم‌دهنده‌های غذایی طبیعی از خواص این گروه از گیاهان استفاده کرد. امروزه در سطح دنیا استفاده از بسیاری از افزودنی‌های شیمیایی ممنوع شده است و بتدریج ترکیبات طبیعی جایگزین افزودنی‌های شیمیایی می‌شود. اگر هوشمندانه به این موضوع توجه کنیم می‌توانیم بگوییم این یک فرصت استثنایی برای ایجاد اشتغال است و از این رو ضرورت دارد در زمینه نیروی انسانی، مراکز و شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه گیاهان دارویی اقدامات گسترده‌تری انجام شود.

دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت در ادامه می‌گوید: صادرات در حوزه گیاهان دارویی حدود 600 میلیون دلار برآورد شده است که این مبلغ مجموع کل صادرات از زعفران و زرشک تا دیگر فرآورده‌های گیاهی را شامل می‌شود. اگرچه تعریف‌ها از گیاهان دارویی جامع نیست، اما همه فرآورده‌های گیاهان دارویی و فرآورده‌های طبیعی که به محصول تبدیل می‌شود در گروه گیاهان دارویی قرار می‌گیرد که سهم زعفران در این حوزه به تنهایی 250 تا 450 میلیون دلار است. در زمینه محصولات سنتی نیز شرکت‌های گلابگیری سهم 40 تا 50 میلیون دلاری داشته‌اند. در زمینه اسانس گل محمدی نیز کشور ما پیشرفت‌های چشمگیری داشته است و اکنون 5 درصد اسانس گل محمدی مورد نیاز در صنایع مختلف در سطح دنیا از ایران صادر می‌شود. در این میان شرکت‌های دانش‌بنیان سهم 80 میلیون دلاری از صادرات این حوزه را به خود اختصاص داده و توانسته‌اند در کشورهای مختلف اتحادیه اروپا و آمریکا بازارهای خوبی ایجاد کنند.

به گفته دبیر اجرایی دومین جشنواره و نمایشگاه ملی گیاهان دارویی ایران، در جشنواره امسال بیش از 2100 محصول فناورانه عرضه می‌شود که پیش از این به مواد خام تبدیل و صادر می‌شد، اما اکنون در نتیجه تکمیل چرخه صنعتی این امکان وجود دارد که بتوان این محصولات را به کالای استاندارد تبدیل و در بازارهای داخلی و خارجی عرضه کرد.

عطاری‌ها سازماندهی می‌شود

عصاره با تاکید بر ضرورت وجود نظارت بر فروش گیاهان دارویی از ایجاد داروخانه‌های گیاهی از سوی وزارت بهداشت با هدف ساماندهی صنعت عطاری‌ها خبر می‌دهد و می‌گوید: با اجرای این طرح محصولات گیاهی متولی خواهد داشت و می‌توان آنها را به شیوه علمی عرضه کرد. بنابراین پس از اجرایی شدن این طرح عطاری‌ها باید براساس سیاست‌های تعیین شده از سوی دولت عمل کنند و دیگر جایی برای عطاری‌های بدون مجوز و غیرعلمی وجود ندارد.

عصاره ضمن تائید افزایش فعالیت عطاری‌ها در سطح شهرها می‌گوید: برای کنترل فعالیت‌های عطاری‌ها و نظارت بر آنها باید شبکه‌ای برای توزیع و پخش فرآورده‌ها تشکیل شود تا بتوان محصولاتی که بر پایه گیاهی تولید شده و مورد تائید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار می‌گیرد، در این شبکه توزیع کرد.

صنف عطاری‌ها زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیست و این صنف به صورت اتحادیه و زیر نظر وزارت صنایع فعالیت می‌کند بنابراین ضرورت دارد برای ساماندهی فعالیت عطاری‌ها مطالعات و اقداماتی انجام شود. وی توجه به بسته‌بندی محصولات گیاهی و طب سنتی را ضرورت دانسته و معتقد است باید از فله‌فروشی در این حوزه جلوگیری شود تا محصولات تولیدی با تاریخ مصرف و برچسب در دست مصرف کننده قرار گیرد. برپایی این جشنوراه یک تبلور از اقتصاد و فرهنگ است که امکان شناخت هر چه بیشتر از فرآورده‌های طبیعی با رعایت استانداردها را فراهم می‌کند.

عصاره با اشاره به وجود 14 هزار نسخه خطی و غیرخطی در طب سنتی به عنوان مکتب پزشکی می‌گوید: متاسفانه بیشتر دانشجویان رشته پزشکی با این میراث گرانبها آشنایی ندارند. کتاب قانون بوعلی سینا به 19 زبان زنده دنیا ترجمه شده است و قدمت تدریس آن در دانشگاه‌های وین و اتریش به 400 سال می‌رسد. یکی از اهداف ما در این جشنواره آشنایی با میراث پزشکی کشور است.

فرانک فراهانی‌جم ‌/‌ گروه دانش