فعالیت انتخاباتی احزاب، زیر سایه عبرت‌های گذشته

هرچند دامنه این فعالیت‌ها به جامعه کشیده نشده است ولی صحنه داخلی احزاب و گروه‌های سیاسی دستخوش بحث‌هایی است که به نظر می‌رسد گام‌های نخست برای آرایش سیاسی در انتخابات آتی در حال شکل‌گیری است.

دو طیف عمده سیاسی کشور رایزنی‌های خود را شروع کرده‌اند و در دو سطح نخبگان و چهره‌ها و همچنین احزاب به دنبال دستیابی به وحدت برای موفقیت در انتخابات هستند. تجربه انتخابات مجالس گذشته و همچنین ریاست جمهوری سال 84 و 92 برای هر دو جریان سیاسی اصلاح‌طلب و اصولگرا درس‌هایی عبرت‌انگیز داشت که مهم‌ترین آن لزوم وحدت احزاب برای نیل به موفقیت بود. پس از درک این تجربه اظهارنظرهای چهره‌های هر دو طیف، نشان از اهتمام آنها برای همگرایی بیشتر برای حضور در انتخابات سال بعد دارد.

در شرایط فعلی جریان‌های سیاسی به گونه‌ای از وحدت صحبت می‌کنند که پیش‌بینی می‌شود در نهایت بخش قابل توجهی از هر جریان بتوانند در قالب فهرستی واحد پا به انتخابات بگذارند. شاید این اتفاق به صورت صددرصدی شکل نگیرد، اما به هر میزان که این گروه‌های سیاسی به الزامات وحدت سیاسی تن دهند شرایط انتخاباتی را به سمت حزب محور شدن سوق خواهند داد. هرچند حزب‌محور شدن انتخابات نیازمند لوازم قانونی و سیاسی است، اما به نظر می‌رسد پیش از آماده شدن این لوازم، احزاب و شخصیت‌های سیاسی، خود به پیشواز آن رفته‌اند و شرایط تحقق آن را به وجود می‌آورند تا از آسیب‌های نظام فعلی نامزدمحور جلوگیری کنند.

وحدت با دولت سناریوی اختلافی در جبهه اصلاحات

وحدتی که در اردوگاه اصلاح‌طلبی از آن دم زده می‌شود در دو ساحت معنا پیدا کرده است. تقریبا تمامی گروه‌های این طیف سیاسی با وحدت درونی و ارائه فهرست واحد موافق هستند، ولی آنچه موجب اختلاف نظر شده، موضوع وحدت با جریان اعتدال و ارائه فهرست واحد با طرفداران دولت است.

البته اظهارنظر قطعی در این باره هنوز برای خود اصلاح‌طلبان نیز زود به نظر می‌رسد، زیرا آنان منتظر نتایج مذاکرات هسته‌ای و شرایط بین‌المللی ایران هستند. در صورتی که دولت بتواند در حوزه سیاست خارجی موفق عمل کند و این موفقیت در ماه‌های منتهی به انتخابات در حوزه داخلی بخصوص در بخش اقتصادی نیز تبلور یابد، وضع تعامل اصلاح‌طلبان و طرفداران دولت اعتدال سرنوشت متفاوتی خواهد داشت.

عارف اصلاح‌طلبان در میانه میدان

این روزها بلندترین صدایی که از اردوگاه اصلاح‌طلبان درباره انتخابات به گوش می‌رسد اظهار نظرها و فعالیت‌های عارف است. درجایی که تشکیلات «ندا» هنوز نتوانسته است جای خود را در میان اصلاح‌طلبان بخوبی باز کند همچنان عارف جدی‌ترین گزینه‌ای است که البته پرچم وحدت را نیز بلند کرده است.

«سعی داریم در انتخابات مجلس حرکت جدی داشته باشیم و تلاش می‌کنیم اکثریت مجلس را به دست آوریم.» این اظهار نظر هفته گذشته عارف در کنار صحبت‌های پیشین او نشان از یک طرح‌ریزی از سوی این عضو ارشد جریان اصلاح‌طلبی برای انتخابات آینده دارد. او با تاکید بر لزوم وحدت در این جریان سیاسی با یک اظهار نظر دیگر از یکی از تاکتیک‌های این جریان نیز رونمایی کرد. او گفته بود: «فعالیت سیاسی زنان نباید تنها معطوف به زمان انتخابات باشد.»

در کنار عارف هرگز نمی‌توان از جریان کارگزاران و برخی دیگر از چهره‌های محوری اصلاح‌طلب در اجماع اصلاح‌طلبان چشم پوشید، اما تا به حال تحرکی جدی از این جریان‌ها دیده نشده است و به نظر می‌رسد موفقیت عارف در ایجاد گفتمان وحدت میان اصلاح‌طلبان بر راهبرد این گروه‌ها نیز تاثیرگذار است.

تدابیر تقوی برای همگرایی

در طرف مقابل نیز تکاپوی انتخاباتی چند ماهی است که آغاز شده، در غیبت آیت‌الله مهدوی‌کنی، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدرضا تقوی جلساتی را پیگیری می‌کند که از آن با عنوان وحدت اصولگرایان یاد می‌شود. بنابرآنچه در خبر‌ها آمده است نوزدهم مهر همایش سراسری وحدت اصولگرایان با عنوان «اصولگرایی در مسیر همگرایی» با سخنرانی آیت‌الله مصباح یزدی برگزار می‌شود. به نظر می‌رسد علاوه بر جامعه روحانیت مبارز و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که تاکنون جلساتی در این باره برگزار کرده‌اند، دامنه این همگرایی افزایش خواهد یافت و تلاش‌ها برای نزدیک شدن جریان پایداری و جلب نظر آیت‌الله مصباح نیز آغاز شده است.

اظهارنظرهای چندی پیش حجت‌الاسلام تقوی نیز از همین زاویه قابل تحلیل است؛ جایی که گفته بود: «آیت‌الله مصباح دغدغه وحدت اصولگرایان را دارند و ما هم به اصول و روشی که ایشان برای رسیدن به وحدت اعلام کرده‌اند، معتقدیم. فکر می‌کنم خبرهای خوبی را بتوانیم در آینده به هواداران اصولگرایان در باب وحدت گروه‌های این جریان سیاسی بدهیم.»

روایت‌های گوناگون از وحدت اصولگرایان

محمدرضا باهنر نیز در همین باره در مصاحبه‌ای خبرهای تازه‌ای از وحدت در میان اصولگرایان داده بود. او گفته بود: «خوشبختانه سه تشکل جامعه روحانیت مبارز تهران، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و موسسه آموزشی امام خمینی(ره) در جاهایی به تفاهم رسیده‌اند؛ مثلا در جریان انتخابات مجلس خبرگان بحمدالله این سه مجموعه کاملا به تفاهم رسیده‌اند، ولی درباره مجلس هنوز دارند بحث می‌کنند.» او وحدت 80 تا 90 درصدی را برای اصولگرایان خوب توصیف کرده و این سه تشکل روحانی را جریان‌های اصلی برای ایجاد وحدت قلمداد کرده بود. شخصیت‌هایی مانند قالیباف، ولایتی و لاریجانی نیز که پیش از این در جلسات سال‌های پیش این جریان با عنوان وحدت حضور داشته‌اند اکنون نیز در دستیابی به این مهم نقش موثری دارند که باهنر نیز در اظهاراتش به این موضوع اشاره می‌کند.

تجربه نشان داده است تا دستیابی به وحدت در این جریان سیاسی مسیر سختی را باید پیمود و شاید این اظهار نظر باهنر که «نباید وارد جزئیات شد؛ یعنی در حد سیاست‌های راهبردی و جمع کردن اصولگرایان دور هم تصمیم‌گیری کرد تا این جریان بتواند سازوکارهای مربوط به مجلس را انجام داده و طرح‌ریزی کند» نیز به همین دلیل باشد. به هرحال تدابیر چهره‌هایی مانند حجت الاسلام تقوی برای جلب نظر آیت‌‌الله مصباح نیز برای جلوگیری از انشقاقی است که در انتخابات گذشته مانع موفقیت این طیف سیاسی شد.

یکی از سناریوهای مطرح برای آرایش سیاسی انتخابات آینده تفاهم بخشی از اصولگرایان و اصلاح‌طلبان با عنوان اعتدال و میانه‌روی است. در این باره اظهار نظرهای گوناگونی شده است که بیشتر آنها آینده این ائتلاف را شکست خورده پیش‌بینی کرده‌اند. سرنوشت این اتفاق که به نظر می‌رسد با همسویی طرفداران دولت طرح‌ریزی خواهد شد همان طور که پیش از این گفته شد بستگی زیادی به موفقیت دولت در زمان باقیمانده تا انتخابات خواهد داشت. شاید در این صورت بیشتر بتوان به شکل‌گیری این جریان سوم امید داشت، هرچند با احتمال طرح شده نیز باید فکری برای همسویی سلایق و خواسته‌ها در این تفاهم سه‌جانبه کرد که چندان ساده به نظر نمی‌آید.

فعالیت‌هایی که درون احزاب و گروه‌های سیاسی برای انتخابات بعدی مجلس شورای اسلامی آغاز شده است در دو محور به بلوغ گفتمان سیاسی در کشور کمک خواهد کرد. ابتدا این‌که فعالیت احزاب در غیر ماه‌های منتهی به انتخابات موجب مشارکت سیاسی آنها در عرصه ملی می‌شود و فضای کشور در پرتو پویایی احزاب به پختگی لازم برای اصلاح ساختار نظام حزبی و سیاسی در کشور خواهد رسید. علاوه بر این مفاهیمی مانند وحدت به اقتضای شرایطی که به وجود می‌آورند فعالیت‌های انتخاباتی را به شکلی برنامه‌ریزی شده سامان می‌دهند و از ایجاد امواج دفعی و غیرقابل پیش‌بینی انتخاباتی در هفته‌های آخر جلوگیری می‌کنند. این اتفاق در پرتو برنامه‌ریزی احزاب مانع بروز آسیب‌ رقابت‌های بلوغ نیافته انتخاباتی می‌شود و پیوند سیاسی مردم را با نظام انتخاباتی و به طور کل اداره کشور محکم‌تر می‌کند.

با این همه باید دانست که فعالیت زودهنگام انتخاباتی و کشیده شدن دامنه آن به سطح جامعه زیان‌هایی را به همراه خواهد داشت. به همان اندازه که این فعالیت‌ها در لایه درون حزبی بلوغ سیاسی را به همراه دارد، در سطح جامعه می‌تواند فعالیت‌های جاری فعالان سیاسی را دچار خدشه نماید. وقتی فضای کشور انتخاباتی می‌شود فعالیت‌های نمایندگان مجلس و دیگر فعالان سیاسی تحت‌‌تاثیر قرار می‌گیرد و حاشیه‌ها به متن تبدیل خواهد شد. در این صورت ذهن جامعه درگیر مسائلی می‌شود که زمان آن فرا نرسیده است. باید به مردم فرصت داد تا در زمان لازم با تدبیر وارد فضای انتخاباتی شوند.

سیدناصر نعمتی / جام‌جم