تخم‌مرغ دزدانی که شتر دزد می‌شوند

دکتر علی نجفی توانا، جرم‌شناس، وکیل دادگستری و مدرس دانشگاه که از ناهماهنگی جرایم صورت گرفته با آمار عنوان شده خبر داده و دلیل آن را شکایت نکردن شاکیان این‌گونه بزهکاری‌ها می‌داند با تپش درباره دلایل و میزان جرایم خرد گفت‌وگویی داشته که می‌خوانید.

معنی دقیق و روشن جرایم خرد چیست؟

جرایم با توجه به معیارها و اصول حاکم بر نگاه قانونگذار یا متخصصان دارای تقسیمات و طبقه‌بندی مختلف و متفاوتی است. این تقسیمات مانند جرایم علیه اموال، جرایم علیه اشخاص، جرایم علیه آسایش و امنیت عمومی، جرایم بر علیه عفت و اخلاق عمومی و غیره است، که براساس میزان اثرگذاری و خساراتی که این جرایم در پی دارد نوعی تقسیم‌بندی ویژه‌ای را در میان مراجع ذی‌صلاح و نیروی انتظامی ایجاد کرده و از این گونه جرایم با عنوان جرایم خرد یا کلان یاد می‌شود.

در واقع جرایم خرد به جرایمی اطلاق می‌شود که اهمیت اجتماعی و ضرر مالی و جانی آن چندان مهم نیست اما احساس امنیت را در جامعه به حداقل می‌رساند.

سرقت‌های کوچک، جیب‌بری، کف‌زنی، تخریب اموال دولتی، تخریب اموال خصوصی در حد تخریب خودرو، موتورسیکلت و توهین و فحاشی از مصادیق بارز جرایم خرد است. این نوع جرایم که در قانون قابل مجازات است به دلیل ضرر کمتری که نسبت به جرایم سنگین به جامعه وارد می‌کنند به جرایم خرد معروف شدند.

جرایم خرد بیشتر از سوی چه کسانی و با چه انگیزه‌ای صورت می‌گیرد؟

مرتکبان جرایم خرد بزهکاران اتفاقی یا معتادان هستند که به دلیل نیازهای مالی، آموزه‌های مخرب، کنجکاوی، انتقامگیری یا برای نشان دادن واکنش‌های عصبی دست به این جرایم می‌زنند. اگر برخورد مناسبی با این‌گونه بزهکاران بشود ممکن است بعد از مدتی این رفتار مجرمانه تغییر کند و امکان بازپروری مجرمان وجود دارد.

اعتیاد و روانگردان‌ها تا چه میزان در این‌گونه جرایم نقش دارد؟

در وهله اول باید استفاده از مواد مخدر و روانگردان‌ها آسیب‌شناسی شود. بیشتر افرادی که به این مواد روی می‌آورند افرادی هستند که از امکانات رفاهی و تفریحی محروم یا دارای آموزه‌های نامناسب فرهنگی هستند.

افرادی که از این‌گونه مواد استفاده می‌کنند از لحاظ آمادگی ارتکاب جرم از استعداد جنایی بیشتری برخوردار هستند، اما نمی‌توان مصرف این‌گونه مواد را دلیل اصلی جرایم خرد معرفی کرد هرچند بخش قابل توجهی از این بزهکاران معتادان و افرادی هستند که از مواد روانگردان یا مواد مخدر استفاده کرده‌اند.

نقش جامعه در کاهش یا افزایش این‌گونه جرایم چیست؟

اگر یک جامعه به وظایف خود درست عمل کند و نیازهای مردم را درست برآورده کند و فقر، فساد و تبعیض را از بین ببرد و آموزش‌های آن جامعه اصولی باشد، بهداشت را تامین کند و حقوق مردم را طبق قانون اساسی اعمال کند، رفتار آحاد جامعه متعادل‌تر خواهد شد، زیرا بزهکاری ناشی از فقر مادی یا فقر فرهنگی است و برطرف کردن این فقر به عهده مدیران جامعه است و جامعه به عنوان خانواده و مدیران آن به عنوان والدین آحاد جامعه باید با آسیب‌شناسی در رفع نیازهای عموم بکوشند که در این صورت بسیاری از این جرایم خرد اتفاق نخواهد افتاد.

عده‌ای از کارشناسان مجازات صرف را بهترین راهکار مقابله با جرایم خرد می‌دانند، آیا این نظریه درست است؟

این نوع تفکر ناشی از یک تفکر سنتی است، زیرا اگر یک جامعه بتواند با مجازات معتادان و قاچاقچیان مواد مخدر و سارقان تعداد آنها را پایین بیاورد، می‌تواند با مجازات بزهکاران خرد هم این موفقیت را بدست بیاورد، اما باید خاطرنشان کرد که مجازات وسیله خوبی برای مقابله با جرایم خرد نیست، زیرا جرایم خرد در صورت برطرف شدن نیازهای بزهکار خود به خود از بین می‌رود.

گاه با تعدد و تکرار جرایم و حضور مکرر بزهکاران در زندان که درست یا غلط گفته می‌شود دانشگاه بزهکاریست، آنها از یک بزهکار ابتدایی، به یک بزهکار حرفه‌ای تبدیل می‌شوند و ممکن است حیطه جرایم خود را از جرایم خرد به جرایم سنگین تغییر دهند بنابراین مجازات به خودی خود برای مقابله با جرایم خرد قابل استناد نیست.

پس معتقدید که پیشگیری باید به عنوان بهترین راهکار مقابله با جرایم خرد باشد؟

از لحاظ علمی بهترین وسیله مقابله با پدیده بزهکاری پیشگیری است. معنای پیشگیری در این مورد خاص این است که نیازهای آحاد جامعه برطرف شود، پیشگیری اولیه شامل روش‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و وضعی است که ارزان‌ترین و موثرترین راهکار برای کاهش و مقابله با ناهنجاری‌های اجتماعی است.

آیا آمار مشخص و دقیقی از قربانیان جرایم خرد وجود دارد؟

متاسفانه آمار موجود قربانیان درصد کمی از جرایمی است که اتفاق می‌افتد، اما در یک پژوهش فردی که از دانشجویان و خانواده‌هایشان به عمل آمده به این نتیجه رسیده‌ایم که حدود 95 درصد از افراد بزرگسال جامعه حداقل یک بار قربانی جرایم خرد شده‌اند، که از این تعداد بین 5 تا 10 درصد آنها اقدام به شکایت به مراجع قانونی کرده‌اند.

در یک جمع‌بندی می‌توان گفت از لحاظ کمیت آمار این جرایم بسیار بالاست و در تطبیق با آموزه‌های جرم‌شناسی می‌توان رقم سیاه را برای این جرایم تعیین کرد. پلیس کمتر مجرمان این‌گونه جرایم را دستگیر می‌کند و به دو دلیل هم پرونده‌های این‌گونه جرایم کمتر تشکیل می‌شود، دلیل اول این‌که بسیاری از اموال اشخاص مانند خودروها یا وسایل داخل خودرو بیمه است و دلیل دوم این‌که به علت کم ارزش بودن کالای سرقت شده و طولانی شدن مراحل دادرسی، قربانیان از اعلام شکایت منصرف می‌شوند. از این‌رو این‌گونه جرایم از لحاظ آماری با شکایت‌های موجود در دستگاه‌های مربوط برابری نمی‌کند و متاسفانه از لحاظ آماری جرایم خرد رقم بسیار بالایی را به خود اختصاص داده است.

در زبان شیرین فارسی و در حکم و امثال آن ضرب‌المثلی است که به نوعی گویای موضوع مورد بحث است، این ضرب‌المثل قدیمی می‌گوید: تخم‌مرغ دزد، شتر ‌دزد می‌شود و امروز در جامعه ما تخم‌مرغ‌دزد‌هایی هستند که به راحتی می‌توانند شتر دزد شوند! سرقت‌‌های کوچک مانند جیب‌بری و کف‌زنی، جرایم خرد مانند زورگیری‌‌های خیابانی و جرایم ناموسی کوچک مانند مزاحمت‌‌های خیابانی در اکثر موارد به شکایت منجر نمی‌شود و پیگیری قضایی و انتظامی در پی ندارد، از این‌رو این جرایم به ظاهر ساده که با بی‌تفاوتی شهروندان هم مواجه می‌شود نه‌تنها احساس امنیت را زیر سؤال می‌برد، بلکه امکان دارد به جرایم کلانی همچون سرقت‌‌های بزرگ، قتل‌‌های خونین، تعدی و آزار و اذیت‌‌های زنجیره‌ای منتهی شود.

هشدار هفته

اداره آموزش همگانی و مشارکت عمومی معاونت اجتماعی پلیس آگاهی در مورد پیشگیری از سرقت خانه به شهروندان هشدار داد.

1ـ برای جلوگیری از سرقت خانه خود توپی قفل را با بدنه در همسطح کنید.

2ـ برای امنیت محل خود در شب، از شبگردها و نگهبانان محلی و مورد تائید نیروی انتظامی استفاده کنید.

3ـ در مواقعی که مجبور به نگهداری موقت وجوه نقد و اشیای قیمتی در داخل خانه هستید، از پنهان کردن آن به صورت یکجا خودداری و از گاوصندوق سالم و مطمئن استفاده کنید.

4ـ نزد افراد ناشناس که اعتماد کافی به آنها ندارید از میزان اموال و دارایی موجود خود در خانه صحبت نکنید.

5ـ از نوشتن نام و مشخصات خود روی زنگ خانه خودداری کنید.

6ـ چنانچه در اطراف محل زندگی شما خانه‌های خالی از سکنه و نیمه ساز وجود دارد از خانه خود مراقبت بیشتری به عمل آورید.

7ـ در مواقعی که به مسافرت می‌روید از همسایگان یا اقوام مورد اطمینان خود بخواهید که از خانه‌تان مراقبت کنند.

8 ـ از بازگو کردن برنامه سفر خود نزد افراد ناشناس بپرهیزید.

9ـ نسبت به خودرو‌ها و موتورسیکلت‌های متوقف و سرنشینان آن در پیرامون خانه خود بی‌تفاوت نبوده و در صورت مشاهده موارد مشکوک، شماره و دیگر مشخصات آنها را یادداشت کرده و سریعا به مراکز 110 پلیس اطلاع دهید.

10ـ از باز کردن در به روی افراد ناشناس بخصوص به هنگام ‌شب خودداری و این مورد را به فرزندان خود نیز یادآوری کنید.

11ـ محوطه بیرون خانه خود را همواره روشن نگاه دارید.

12ـ معاشران فرزندان خود را قبل از تردد به خانه‌تان مورد شناسایی قرار دهید.

13ـ از افشا کردن محل نگهداری وجوه نقد، جواهرات و اشیای با ارزش خود نزد همسایگان و بستگانی که مورد اطمینان نیستند، بپرهیزید.

14ـ از ورود افراد ناشناس تحت عنوان متکدی، فالگیر، رمال و... به داخل خانه‌تان ممانعت کنید.

علی جزایری / تپش (ضمیمه چهارشنبه روزنامه جام جم)