اینها زندگی هدیه می‌‌دهند

دکتر دستش را روی شانه مرد جوان گذاشت و گفت: «پسرت هرگز زنده نمی‌شود، او با کمک دستگاه زنده است و قطع این دستگاه‌ها یعنی پایان زندگی او. همه می‌دانند کاری که تو انجام داده‌ای برای رضای خدا و نجات جان چند نفر است و این کار بدون پرداخت پولی به شما صورت می‌گیرد.»

مرد با پاهایی که قدرت حرکت نداشت به طرف در خروجی به راه افتاد، باید این مساله را به همسرش می‌گفت. می‌دانست که او هم از مرگ پسرش خیلی ناراحت است، اما در دل گفت به او می‌گویم که می‌توانیم قلب، کبد و ریه پسرمان را در بدن فرد دیگری قرار دهیم و این‌طوری چند پسر و دختر داریم. از طرفی او روحش‌شاد می‌شود، من که بچه‌ام را از دست داده‌ام پس آنهایی که در حال دست و پنجه نرم کردن با مرگ هستند، می‌توانند زندگی هدیه بگیرند.

اعضایی که اهدا می‌شوند

اهدای عضو به معنای بخشش زندگی به چند بیماری است که در یک قدمی مرگ هستند، اما شرایط اهدای عضو به چه صورت است؟ چه اعضایی قابل اهدا هستند؟ تا چه زمانی بعد از مرگ می‌توان عضوی را اهدا کرد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها به گفت‌وگو با دکتر ابراهیم خالقی، مسئول واحد فرآوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی مشهد پرداختیم. او در این رابطه می‌گوید: اعضا و نسوج قابلیت پیوند و اهدا را دارند، اما اهدای اعضا با نسوج بسیار متفاوت است و شرایط اهدای آنها باهم فرق دارد. قلب، ریه، کلیه، پانکراس و کبد در جدول اعضای پیوندی قرار می‌گیرند. مساله خیلی مهم و حیاتی در رابطه با اعضای پیوندی زمانی است که این اعضا از بدن اهداکننده جدا شده و به بدن اهدا گیرنده پیوند داده می‌شود. این زمان بسیار مهم را ایسکمی تایم می‌گویند، زمانی که خون به عضو نمی‌رسد. پروسه اهدای یک عضو پروسه عجیب و علمی است که با دقتی خاص باید انجام شود، جدا کردن عضو دو مرحله دارد، جدا کردن عروق و چسبندگی عضو به بدن. در جدا کردن عروق ابتدا رگ‌های خون‌رسان با پنس‌ها و نخ‌های مخصوص بسته می‌شود تا خون‌رسانی به عضو قطع شود. درست مثل بند ناف یک جنین، قسمت بالا و پایین بند ناف بسته می‌شود و قسمت وسط قیچی می‌خورد و به این ترتیب جنین از جفت جدا می‌شود. بعد از جدا کردن عروق خونی، عضو را از باقی چسبندگی‌ها جدا می‌کنیم، چون عضوی مانند قلب، ریه یا هر عضو دیگر به اطراف متصل است و باید این اتصال قطع شود. بعد از خروج عضو از بدن آن را داخل محلول مخصوصی قرار می‌دهند. این محلول باید سرد باشد و اطراف آن یخ گذاشته می‌شود. چرا که سلول‌ها در محیط گرم زودتر می‌میرند. این پکیج به بیمارستان گیرنده عضو انتقال داده می‌شود، بعد شریان عضو را به شریان شخص گیرنده متصل می‌کنند. این زمان برای اعضا محدود است و اگر از زمان مشخص آن بگذرد، عضو می‌میرد، کلیه‌ها قدرت تحملشان در دوری از بدن و عدم خون‌رسانی از همه اعضا بیشتر است و به عکس قلب و ریه نسبت به تمامی اعضا، قدرت تحملشان کمتر است. به خاطر داشته باشید که برای اهدای اعضا باید قلب کار کند، فرد ممکن است دچار مرگ مغزی شود، اما قلبش باید کار کند و درصورت ایست قلبی امکان اهدای عضو نیست. اگر در اتاق عمل قلب دچار ایست شود و جدا کردن عضو یک ربع تا نیم ساعت طول بکشد اشکالی ندارد اما بعد از آن این اعضا برای اهدا مناسب نیستند.

اما در مورد نسوج که شامل پوست، قرنیه‌ها، تاندوم، دریچه‌های قلبی، غضروف و استخوان است، شرایط فرق می‌کند. خون‌رسانی در نسوج مورد خاصی نیست و حتی با مرگ فرد و ایست قلبی نیز حتی تا شش ساعت بعد نیز می‌توان پوست یا قرنیه فرد را اهدا کرد. استفاده از قرنیه، تاندوم، دریچه‌های قلب و غضروف شاید نیازی به توضیح نداشته باشد، اما بهتر است توضیحی در رابطه با اهدای استخوان و پوست داد. افرادی هستند که به دلایلی دچار شکستگی استخوان شده‌اند که با حالت معمول قابل جوش خوردن نیست. به عنوان مثال پای فردی شکسته و یک‌ تکه از استخوانش کوتاه شده است. این قسمت از بدن، استخوان کم دارد و برای جوش‌خوردن و به حالت طبیعی برگشتن نیاز به استخوان دارد. استخوان‌های اهدایی عامل جوش‌خوردگی شده و بین دو استخوان شکسته قرار داده می‌شوند. البته در مواردی که استخوان اهدایی نباشد، مجبور می‌شویم از استخوان لگن خود فرد استخوان برداشته شود که این مساله هم با درد همراه است و ممکن است برای بیمار مشکلاتی را بوجود آورد.

پوست یکی دیگر از نسوجی است که بعد از مرگ قابلیت اهدا دارد. همان‌طور که می‌دانید، پوست محافظ بدن است و از ورود آلودگی‌ها و میکروب‌ها و ویروس‌ها به داخل بدن جلوگیری می‌کند. از طرفی از هدر رفتن آب بدن نیز جلوگیری کرده و گران‌ترین لباسی است که ما داریم. در سوختگی‌های وسیع و بالای 40 درصد، پوست بدن کارایی خود را از دست می‌دهد و نمی‌تواند مقابل ورود آلودگی‌ها مقاومت کند یا آب بدن از این طریق از دست می‌رود. در این شرایط قسمتی از پوست فردی که فوت شده است را روی بدن بیمار قرار داده و به روشی خاص در اتاق عمل پوست را به بدن بیمار متصل می‌کنیم. با این کار از بروز آلودگی‌ها به داخل بدن و از دست دادن آب بدن جلوگیری کرده و پوست بعد از مدتی شروع به ترمیم خود کرده و پوست جدید به وجود می‌آید.

اما اهدای نسوج مانند اهدای عضو در شرایط خاصی صورت می‌گیرد، نسوج باید ابتدا فرآوری شود. این نسوج را داخل محلول خاص قرار داده، استخوان‌ها را تکه‌تکه و بعد از ضدعفونی‌کردن فریز می‌کنند. این نسوج در بانک‌های اعضای پیوندی که بانک نسوج به آن گفته می‌شود نگهداری شده و در صورت نیاز به بیماران اهدا می‌شود.

تپش (ضمیمه چهارشنبه روزنامه جام جم)