مسلمان کشی در محله سعدی شیراز

درسالروز وقوع این جنایت در مقاله پیش رو تلاش شده است با اتکاء به دوسند برجای مانده از ساواک و گزارش ژاندارمری استان فارس به وزارت کشوردر آن زمان ، ماجرای کشته و زخمی شدن دهها نفر توسط این استوار بهایی را بازخوانی کنیم .

در ابتدا متن سند اول مربوط به تلفنگرام مامور ساواک از شیراز را باهم مرور می کنیم :

به 312 و 341 شماره تلفنگرام 07 21940/ ه 1[تلفنگرام] «

ساعت 1500 روز 22/9/57 بتحریک سه نفر از افراد متعصب مذهبی به اسامی عین‏اللّه‏ فهن دژ ـ غلامحسین فهن دژ فرزند خواجه عوضعلی قبرستان و امین فهن دژ فرزند نیاز و تعدادی از اهالی محله سعدیه شیراز به قبرستان بهائیان حمله و پس از تخریب زمینها در ساعت 1800 به منازل و محافل حضیرت القدس بهائیان حمله می‏نمایند که به همین علت بهائیان ساکن در محل به منظور دفاع از خود با سلاح هائی که در اختیار داشته‏اند شروع به تیراندازی نموده که در نتیجه 11 نفر از متعصبین مذهبی توسط بهائیان و یکنفر از بهائیان توسط مأمورین فرمانداری نظامی بضرب گلوله کشته و عده‏ای در حدود سی نفر به سختی مجروح و حالشان وخیم می‏باشد. که در بیمارستانهای شیراز تحت مداوا قرار گرفته‏اند. وصبح روزجاری نیز چند دستگاه از منزل بهائیان آتش زده شده است که امکان آتش زدن برخی از منازل متعصبین مذهبی هست. ضمنا آخرین وضعیت مجروحین و اسامی کشته شدگان متعاقبا باستحضارمی‏رسد

گزارش دهنده : جوان گوینده متن تلفن گرام : آقاجانیان گیرنده تلفن گرام : قاسم‏پی

ساعت 00/10 تاریخ : 23/9/ 1357 » (1)

همانطور که ملاحظه می شود در این سند گفته شده است که بهاییان به روی مسلمانان آتش گشوده‏اند. اما درسند بعدی که توسط ژاندارمری استان فارس ارائه شده است تصریح می شود که یک استواربهایی و یک سرباز وظیفه و نفر دیگری که دستگیر شدند مردم را به گلوله بسته‏اند. سند ژاندارمری جزئیات بیشتری از ماجرا را برای ما ارائه می کند:

« گزارش هنگ ژاندارمری شیرازحاکی است درساعت 1830 روز22/9/1357 در منطقه سعدی شیراز بین مسلمانان و بهائیان زد و خوردی بوقوع پیوسته چون منطقه مزبورجزو حوزه فرمانداری نظامی است ماموران فرمانداری نظامی مستقیما دربرقراری نظم و امنیت دخالت نموده و فرمانده گروهان شیراز نیز با
عده‏ای ماموراز نظر کمک و انجام امور قضائی درمحل حاضر، معلوم شد نزاع براثر اختلافات مذهبی رخ داده و در اثر تیراندازی از جانب چند نفر از افراد بهائی که در پشت بام‏های منازل خود سنگر گرفته بودند تعدادی از افراد مهاجم مسلمان ساکن سعدی را کشته و زخمی شده‏اند و یکی از افراد تیرانداز استوار فهندژ درجه‏دار شاغل ارتش جمعی مرکز پیاده بود که در اثر تیراندازی مامورین فرماندار نظامی کشته و یکنفر دیگر بنام شهرام فهندژ که با یک قبضه اسلحه دولول سوزنی و یکنفر سرباز وظیفه که هویت وی تاکنون معلوم نشده در حال فرار دستگیر میگردند که پس از برقراری نظم و آرامش بدستور فرماندار نظامی مامورین فرمانداری بیگان مربوطه مراجعت مینمایند و تعداد کشته شدگان 13 نفر ( 12 نفر مسلمان و یکنفر بهائی ) بود ه و تعداد زخمی شدگان 15 نفر که در بیمارستان سعدی و نمازی شیراز بستری و صبح روز جاری، مجددامسلمانان قریه سعدی شیراز که تعداد آنان درحدود 5 هزارنفرتخمین زده میشد بمنازل بهائیان حمله در نتیجه حدود یکصد دستگاه از منازل بهائیان را تخریب وطعمه حریق قرار داده بهائیان ساکن سعدی بارتفاعات اطراف سعدی که گویا بعضی از آنها مسلح به تفنگ شکاری مجاز میباشند متواری و دراین جریان یک قبضه اسلحه دولول سوزنی که ازقنداق جدا میباشد با یک قبضه اسلحه پنج تیر گلوله‏ زنی یک برنو با چهار تیر فشنگ متعلق باستوار فهندژ و یک رشته فانسقه متعلق به شهرام فهندژ کشف در حال حاضر نظم و آرامش در محل حکمفرماست .نتیجه اقدامات بعدی متعاقبا بعرض میرسد. (2)

قبل از آنکه به بررسی این دو سند مهم بپردازیم بد نیست مروری بر گزارش مطبوعات همان زمان در این مورد داشته باشیم:

نشریه اخبار جنبش اسلامی شماره هشت به تاریخ سی ام آذر 1357 در این مورد گزارش می دهد :

« مردم از مساجدی که در منطقه سعدی قرار دارد بیرون آمده و در حالی که بقیه از بالای پشت بام‏ها آنان را با ندای تکبیر همراهی می‏نمودند، به تظاهرات می‏پردازند. در این هنگام ارتش به وسیله نورافکن محل جمعیت را روشن نموده و یک استوار به روی مردم تیراندازی می‏نماید که در نتیجه 23 نفر کشته می‏شوند. یک سرباز شجاع، استوار قاتل را به سزای عملش می‏رساند که فردای آن شب اعدام می‏گردد. »

در مقابل این گزارش ، نشریه پیک خجسته شماره 1179 بیست و پنجم آذر 1357 صفحات 1و 5 فاجعه شهرک سعدی را از جانب گروه های مشکوک و از پیش آماده شده، بیان می‏کند و می‏نویسد :

« استوار یکم صفات‏اللّه‏ فهندژ به همراه فرزندش شهرام، گروهی از مردم این شهرک را به گلوله بست که در نتیجه 21 نفر کشته و 28 نفر مجروح شدند. در این حادثه استوار مذکور مقتول و فرزندش دستگیر گشتند. از خانه این فرد هفت قبضه تفنگ، 12 اسلحه کمری و 2 دستگاه پوکه سازی و پوکه پرکنی به دست آمد. »

از این دو گزارش، جالبترادعای فصلنامه مطالعات ایرانی است . (سال سیزدهم 1980، ش 1 تا 4، صفحه 55 تا 81 ) این نشریه که در امریکا چاپ می شود ، از قول یک مددکار اجتماعی شیرازی نقل می کند که هیچ سربازی در آنجا حضور نداشت ؛ مردم خودشان زدند وخوردند و 9 نفر به ضرب چاقو کشته شدند و این نشریه می‏نویسد همه کشته شدگان بهایی بودند!!

خانم لیلا چمن خواه پژوهشگر تاریخ معاصر در کتاب خود به نام " بهائیت و رژیم پهلوی " مجموعه این اقدام را ساخته و پرداخته ساواک در آن زمان می داند خانم چمن خواه در این مورد می نویسد:

«ماجرا ازآنجا آغازشد که شماری ازعناصر بد نام ساواک برای تحریک بهائیان ساکن این محله [سعدیه] در جلوی خانه های آنها که در مجاورت هم قرار داشت تجمع کرده و با طرح یک سری تقاضا ها و توهین به ساکنین ، قصد برانگیختن و عصبانی کردن آنها را داشتند. برخلاف آنچه که اکثریت وساواک در مورد تعداد خانوارهای بهایی محل اغراق و بزرگنمایی می کردند ، در این منطقه فقط حدود 20 تا 30 خانواده بهایی با جمعیتی در حدود 100 نفر زندگی می کرد » (3)

تحلیل تاریخی رویداد

حادثه محله سعدی شیراز به چند دلیل اهمیت اساسی داشت:

1- زمان وقوع حادثه

22 آذرماه سال 1357 مصادف است با دوازدهم محرم 1399هجری قمری یعنی تنها دو روز پس از برگزاری راهپیمایی میلیونی روزعاشورا توسط مردم ایران در سراسر کشور، در این روز تاریخی در عظیم ترین راهپیمایی دوران قبل از پیروزی انقلاب تا ان روز، مردم با شرکت فعال خود خواستار سرنگونی حکومت شاه شدند.

در واکنش عجولانه به این راهپیمایی گسترده ساواک که به شدت موقعیت رژیم سرکوبگر شاه را در خطر می دید؛ با طراحی انواع و اقسام حیله ها، تلاش داشت از گسترش روز افزون نهضت آزادی خواهی و ضد استبدادی و ضد استعماری امام خمینی جلوگیری کند. بنابراین دور از ذهن نیست یکی از راه هایی که آنها به آزمایش گذاشته باشند ، انحراف مبارزه مردم از ضد سلطنت شاه و همپیمانانش ، به سمت مبارزه علیه بهایی ها باشد.

احتمالا ساواک قصد داشت با به راه انداختن جنگ بهائیان علیه مسلمانان از یکسو جهت گیری مبارزه را از ضدیت با نظام ستم شاهی به مبارزه علیه بهایی ها سوق دهد. تا بین مردم انقلابیون اختلاف و دودستگی بوجود آورد. از سوی دیگر این اقدام بهانه ای برای مخدوش کردن چهره های انقلابی در نزد افکارعمومی مردم جهان شود.

شاید با درنظر گرفتن این دو ملاحظه مهم بود که آیت الله شهید دستغیب و مرحوم آیت الله بهاءالدین محلاتی با صدور اعلامیه ای از مردم خواستند ضمن حفظ هوشیاری در برابر این توطئه رژیم شاه ، مانع ازتغییر مسیر مبارزه انقلابی مردم به سمت شروع یک جنگ داخلی علیه بهایی ها شوند. (4)

2- مکان جنایت

شهرشیراز به عنوان محل تولد "سید علی محمد باب" وازنگاه بهائیان محل « اظهار امر» جایگاه ویژه ای در نزد بهائیان دارد. به همین دلیل برخی ازپیروان فرقه بهائی شهر شیراز را «مرکزامربهایی» می دانند. همچنین بخاطرقرارداشتن منزل سید علی محمد باب مشهور به "بیت الحکمه" در شیراز توجه خاصی به این شهر در فرقه بهایی وجود داشته است . بنابراین ایجاد درگیری های فرقه ای در شیراز برای ساواک بیش از هر شهر دیگری می توانست زمینه شعله ور کردن آتش جنگ داخلی را در کوران حوادث انقلاب فراهم سازد. اگر هوشمندی روحانیت شیعه در آن زمان نبود احتمالا می توانست جریان درگیری های محله سعدی شیراز به سایر مناطق این شهر گسترش پیدا کند و چه بسا جریان مبارزه اصیل مردم را علیه استبداد ستم شاهی منحرف سازد.

3- نتایج و تاثیرات این نوع درگیری ها

بطور کلی می توان گفت در جریان حرکت انقلاب اسلامی علیه نظام شاهنشاهی در ایران، برای اولین بار یک حرکت انقلابی در جهان بر اساس اندیشه های دینی و اسلامی توانست از حضور مردم در صحنه و با رهبری خردمندانه مرجع تقلیدی ، انقلابی اسلامی را به ثمر بنشاند که تا پیش از ان هرگز در محافل دانشگاهی ، نظریه ای که بتوان با اتکاء به اندیشه های اسلامی و رهبری دینی، انقلابی را با بدون اتکاء به قدرتهای سلطه گر به نتیجه رساند، مطرح نبود. بنابراین یکی از راههایی که می توانستند این حرکت مردمی و مستقل دینی را متوقف سازند ، منحرف کردن جریان اصیل مبارزه علیه استبدا د شاه و حامیان استعماری اوبه سمت مبارزه با یک فرقه ساخته وپرداخته شده توسط انگلیس بود.

شتارمسلمانان درمحله سعدی شیراز در22 آذر ماه سال 1357 یعنی درست دوماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی وتظاهرات اعتراضی بعدی آن، با هوشمندی رهبران دینی در شیراز به یک جنگ انحرافی منجر نشد. بلکه می توان گفت این رویداد تلخ به یک درس بزرگ تبدیل گشت که چگونه در سر بزنگاه های تاریخی می توان با اتکاء به شخصیت های دور اندیش روحانی ، مانع شروع فتنه ای شد که عواقب و نتایج مخرب آن قابل پیش بینی نبود.

پی نوشت ها :

(1) کتاب انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک ، کتاب بیستم ، صفحه 146

(2) همان صفحه 147

(3) چمن خواه ، لیلا ، بهائیت و رژیم پهلوی ، نشرنگاه معاصر چاپ دوم 1391 صفحه 149

(4) همان صفحه 159

منبع: مقاله هادی مهاجری، سایت موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، بانک مقالات