طرحی برای قطع وابستگی بودجه به‌ نفت

به گزارش خبرنگار جام‌جم، ظاهرا مجلس در نظر دارد این بار برای قطع وابستگی بودجه به نفت در کوران کاهش قیمت نفت فکری اساسی کرده و برای قطع رابطه بودجه با این درآمد که به زهر شیرین معروف است، اقدامی را شروع کند.

اقدامی که به نظر می‌رسد گام اولیه در این خصوص بوده و نیاز به گام های تکمیلی داشته باشد. دراین راستا احمد توکلی، اقتصاددان و عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس طرحی را تدوین کرده است که قرار است نخستین گام برای حذف درآمد نفت از بودجه باشد.

به گفته احمد توکلی براساس این طرح قرار است طرز ورود نفت به بودجه عوض شود و دیگر در بودجه از نفت سخن گفته نشود. به عبارت بهتر نفت از زیر سیاست‌های مالی دولت خارج گردد.

براین اساس در این طرح پیش‌بینی شده که «حساب ذخیره ارزی» که در سال‌های اخیر با تاسیس «صندوق توسعه ملی» عملا بی‌استفاده مانده، احیا و درآمدهای نفتی به جای خزانه دولت به این حساب واریز شود.

به گفته طراح طرح، حساب ذخیره ارزی با فروش ارز در بازار، مبلغ مورد نیاز دولت را تأمین خواهد کرد و به این ترتیب «فروش ارز به بانک مرکزی تقریبا منتفی خواهد شد.»

در بند دوم طرح، پیش‌بینی شده کسری بودجه دولت اگر از منابع دیگر قابل تامین نباشد، فقط به شرط تصویب مجلس از محل حساب ذخیره ارزی تامین می‌شود.

در همین بند به دولت اجازه داده شده برای سال ۱۳۹۴ تا سقف ۷۱ هزار میلیارد تومان از منابع حساب ذخیره ارزی استفاده کند.

این رقم دقیقا معادل درآمدی است که در لایحه بودجه سال ۱۳۹۴ برای درآمد ناشی از فروش نفت پیش‌بینی شده است، با این تفاوت که بند مربوط به درآمد دولت از «فروش نفت و فراورده‌های نفتی» از بودجه حذف و با بندی با عنوان «استفاده از حساب ذخیره ارزی» جایگزین می‌شود.

به این ترتیب در صورت تصویب طرح الحاقی در مجلس، دولت باید برای استفاده از حساب ذخیره ارزی هر سال از مجلس مجوز بگیرد.

حال سوال اینجاست که راهکار اجرایی طرح برای قطع وابستگی بودجه به نفت چیست و آیا این راهکار آن قدر قوی وموثر هست که نفت را از بودجه جدا کند؟ نگاهی به چارچوب طرح توکلی نشان می‌دهد وی می‌خواهد پیش‌بینی قیمت نفت دربودجه و در نتیجه دسترسی مستقیم دولت به درآمد فروش نفت را قطع کند و بخش عمده درآمد نفت را به جای خزانه دولت به حساب ذخیره ارزی بریزد.

از این نظر طرح قابل توجه به نظر می‌رسد، اما وقتی دریابیم دولت از راه دیگری که همان استفاده با مجوز از حساب ذخیره ارزی است، قادر است بودجه مورد نظر خود از درآمد نفت را به دست آورد درخواهیم یافت که در اصل ماجرا شاید اتفاق خاصی رخ نداده باشد اما آن گونه که خود نماینده تهران به جام‌جم گفت، وابستگی بودجه به نفت فقط مختص استفاده از درآمد آن نیست، بلکه وابستگی‌های دیگری نیز دراین خصوص وجود دارد که چندان مورد نظر قرار نگرفته است. وی تصریح می‌کند که طرح او به دنبال آن است که اثرات واقعی درآمد نفت بر بخش‌های مختلف بودجه از جمله در سیاست‌های مالی، ارزی و پولی را خنثی کند.

کاهش نفوذ نفت بر بودجه

عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس درباره هدف و راهکار اجرایی طرح قطع وابستگی بودجه به نفت به جام‌جم گفت: درطرح من راهی که بتوانیم از نفت جدا شویم این است که طرز بودجه‌نویسی را تحت این‌که در مقام سیاستگذار مالی هستیم، تغییر دهیم.

وی افزود: توجه دارید که دولت چند دسته سیاستگذاری دارد. سیاستگذاری مالی، ارزی، تجاری، توزیع درآمدی، و غیره. سیاستگذاری یعنی این‌که ما تصمیماتی بگیریم که بدون اینکه دستور دهیم، طوری اجرا شود که ما صلاح می‌دانیم. فرض کنید ما می‌خواهیم پس‌انداز کشور را زیاد کنیم. می‌آییم در سیاست پولی‌مان تغییراتی ایجاد می‌کنیم که نرخ سودسپرده‌ها بالا برود. در واقع ما با این سیاست داریم به مردم دستور می‌دهیم که پول‌هایشان را در بانک بگذارند با این تفاوت که خودشان تصمیم بر این کار می‌گیرند.

وی اظهار کرد: یا فرض کنید در سیاست مالی ما می‌خواهیم تقاضای کل کم شود تا نرخ تورم کاهش یابد. بجای اینکه قوانین دست و پاگیر و یا بگیر و ببند راه بیندازیم، می‌آییم جریان را هدایت می‌کنیم و می‌گوییم دولت هزینه‌هایش را پایین بیاورد و مالیات را افزایش دهد تا پول بین مردم کم شود. پس به کسی دستور نمی‌دهیم که کمتر خرید کنند. بلکه فقط هدایت می‌کنیم.

توکلی تصریح کرد: حالا ما وقتی می‌خواهیم نفت را در بودجه بیاوریم، دولت گفته باید 70 هزار میلیارد تومان از نفت منبع داشته باشم. می‌گوییم چطور؟ می‌گوید قیمت فروش هر بشکه را 72 دلارمحاسبه کرده‌ام. در حالی‌که قیمت نفت را شورای عالی نفت و وزارت نفت باید بدهد نه دولت و نمایندگان مجلس. در نتیجه تا اینجا ما سیاست نفتی را دنباله‌رو سیاست مالی دولت کرده‌ایم.

وی افزود: حالا وقتی می‌گوییم قیمت هر‌بشکه نفت را چند بگیریم؟ کاملا جوابش مشخص است. چون نفت، قیمت جهانی دارد و این قیمت یک متغیر برون‌زا برای اقتصاد ماست. وقتی ما می‌گوییم هربشکه نفت را چقدر حساب کنیم، به هزینه‌هایمان نگاه می‌کنیم ودر نتیجه خیال می‌کنیم در آن متغیر برون‌زا را در اختیار داریم و بعد هم به نگاه غیرواقع‌بینانه‌ای می‌رسیم و تمام برنامه را طبق همین می‌بندیم و بعد وسط سال کسری می‌آوریم.

این اقتصاددان گفت: در محله بعد می‌گوییم حالا هر دلار را چقدر حساب کنیم. باز هم به نیازمان نگاه می‌کنیم. در حالی که قیمت دلار و ارز طبق قانون باید در شورای پول و اعتبار و از سوی بانک مرکزی تصمیم‌گیری شود نه بوسیله نمایندگان و دولت. در نتیجه سیاستگذار ارزی که باید قیمت ارز را بر اساس نیاز تجارت داخلی و خارجی تعیین کند، آن هم تابع سیاست گذاری مالی دولت می‌شود و چون بانک مرکزی خریدار نهایی ارزهای ما می‌شود چون پولی ندارد، اسکناس چاپ می‌کند و به دولت می دهد و در نتیجه تورم ایجاد می‌شود. در نهایت این‌که سیاست ارزی هم خلع سلاح می‌شود. توکلی افزود: در نتیجه سیاست‌های پولی، ارزی، تجاری و نفتی ما به این ترتیب تابع سیاست مالی دولت می‌شود. یعنی دولت از ابزارهای اقتصاد، خلع سلاح می‌شود.

وی گفت: باتوجه به این مقدمات پیشنهاد من این است که ما در بودجه مطلقا بحث نفت را نکنیم. به این صورت که بگوییم شمای دولت گفتید امسال 71 هزار میلیارد تومان از منبع نفتی به عنوان درآمد نیاز داری. ما هم می‌پذیریم اما می‌گوییم بجای این‌که پول‌های نفت را به دولت بدهیم، اینطور تقسیم می‌کنیم: 14.5 درصد سهم شرکت نفت، 32 درصد سهم صندوق توسعه ملی و 2 درصد سهم مناطق نفت خیز و محروم. بقیه را نیزبه حساب ذخیره ارزی می‌ریزیم.

این اقتصاددان تصریح کرد: بعد به دولت می‌گوییم از حساب ذخیره ارزی، برای خود پول تهیه کن. چگونه؟ ارزرابه قیمتی که طبق قاعده علمی تعیین شده و تحت تأثیر سیاست مالی دولت نیست، می‌فروشد و مقدار لازم را برمی دارد. در نتیجه ابزار سیاست ارزی آزاد و در اختیار دولت قرار می‌گیرد.

توکلی افزود: ضمنا به دولت می‌گوییم از این به بعد سالی 10 درصد درآمد از محل فروش نفت کم می‌کنیم تا این 70 هزار میلیارد تومان برداشت جبران شود. در نتیجه سیاست مالی‌مان را شفاف می‌کنیم. از سوی دیگر موجودی حساب ذخیره ارزی هر سال اضافه می‌شود، و می‌تواند نوسانات ارزی و بودجه‌ای را کم کند.

عضو کمیسیون برنامه و بودجه تصریح کرد: بدین ترتیب ارتباط نفت با بخش‌های سیاستی بودجه به تدریج کم می‌شود و دولت می‌تواند با ابزارهای اقتصادی مسائل اقتصاد چون نرخ ارز، نرخ فروش نفت، کسری بودجه و غیره را کم کرده و از بین ببرد. به نظرم با این طرح می‌توان قدم خوبی در راستای جداسازی درآمد نفت از بودجه برداشت.

گروه اقتصاد - روزنامه جام جم