اقیانوس‌ها، غرق‌ در زباله‌های پلاستیکی

پلاستیک، پلاستیک و باز هم پلاستیک. شاید امروز کمتر نقطه‌ای از کره زمین باشد که ردپای این بلای انسانی در آن به چشم نخورد. اقیانوس‌های جهان مدت‌هاست که پذیرای انواع مواد دورریز اعم از قابل تجزیه یا غیرقابل‌تجزیه شده است.

کد خبر: ۷۶۶۸۲۱

زباله‌های اقیانوسی در نهایت در بستر و سواحل انباشت می‌شود. اما سرنوشت تکه‌های ریز زباله و امکان ورود آنها به چرخه غذایی، نگرانی‌های بیشماری را دامن زده است. آمارها درباره حجم زباله‌های پلاستیکی که مدت تجزیه‌شان بین صد تا هزار سال متغیر است، به شکلی تاسف‌بار روز به روز بدتر می‌شود. تازه‌ترین بررسی‌ها حاکی از آن است که از 5250 میلیارد تکه زباله پلاستیکی که در اقیانوس‌های سرتاسر جهان رها شده، حدود 269 هزار تن روی سطح آب‌ها شناور است و نزدیک چهار میلیارد میکروفیبر نیز در هر کیلومترمربع از آب‌های عمیق اقیانوسی ته‌نشین شده است. دانشمندان این آمار و ارقام را شگفت‌انگیز توصیف می‌کنند، با وجود این در مورد نحوه محاسبات این تخمین‌ها خیلی اتفاق‌نظر ندارند. مجله علمی تخصصی پلوس‌وان در دسامبر سال گذشته میلادی، مقاله‌‌ای از پنج محقق منتشر کرد که مدعی بودند از طریق نمونه‌برداری و مدلسازی رایانه‌ای توانسته‌اند مقدار زباله‌های پلاستیکی اقیانوسی را تخمین بزنند. آماری که این گروه ارائه کرده است دقیقا همان 5250 میلیارد قطعه پلاستیکی است که در این مقاله نیز به آن استناد شده است. سرپرست این تیم تحقیقاتی، اندرس کوزار کابانیاس در مصاحبه‌ای که در ماه دسامبر با مجله نشنال جئوگرافیک انجام داد، به نکته جالب توجهی اشاره کرد: «ما هنوز نمی‌دانیم که سرنوشت این همه زباله چیست و آنها دقیقا به کجا می‌رود؟»

گره‌های کور

باوجود این‌که دانشمندان چند دهه است در مورد تجمع زباله در اقیانوس‌ها و عواقب مرگبار آن برای مرغ‌های دریایی، ماهی‌ها و سایر آبزیان هشدار می‌دهند، واقعیت این است که دانش زباله‌های دریایی هنوز بسیار جوان است و رازهای حل‌نشده بسیاری در این زمینه وجود دارد. برای مثال دانشمندان تا همین سال گذشته چیزی درباره زباله‌های پلاستیکی مناطق دورافتاده نیمکره جنوبی نمی‌دانستند تا این‌که مقادیری از آنها در اثر جابه‌جایی به سطح آمد و امکان نمونه‌برداری برای محققان را فراهم کرد. دکتر کارا لاوندر لاو یک اقیانوس‌شناس از انجمن آموزش دریایی وودز هول ماساچوست است که به صورت تخصصی در زمینه زباله‌های پلاستیکی دریایی تحقیق می‌کند. این پژوهشگر اکنون تلاش می‌کند تا با استفاده از داده‌های 25 سال گذشته، چگونگی تاثیرگذاری فیزیک اقیانوسی بر توزیع زباله را تشریح کند. لاوندر لاو درباره اهمیت آنالیز زباله‌های اقیانوسی به نشنال جئوگرافیک گفت: «مهم‌ترین قطعه این پازل، شناخت جایی است که زباله‌ها در آن انباشت می‌شود. تا زمانی که دانشمندان نتوانند به پرسش‌های اساسی مثل این‌که زباله‌های اقیانوسی دقیقا کجا انباشته شده است، نحوه انباشت زباله در اکوسیستم‌های مختلف آبی به چه صورت است یا این‌که حتی زباله‌ها چگونه تجزیه می‌شود؛ پاسخ دهند در عمل نمی‌توانند ابعاد تخریب ناشی از زباله را محاسبه کنند.»

ریزپلاستیک‌ها در پرده ابهام

تاکنون در مقالات متعدد نسبت به تاثیر مخرب ناشی از حضور پلاستیک در حیات آبزیان هشدار داده شده اما پتانسیل آسیب‌رسانی ناشی از ریزپلاستیک‌ها (میکروپلاستیک‌ها) آن‌طور که باید و شاید هنوز مشخص نیست. سوال اساسی این است که ریزپلاستیک‌ها دقیقا چه تاثیری می‌تواند بر ماهی‌ها یا دیگر آبزیانی که خواسته یا ناخواسته آنها را می‌بلعند، داشته باشد. دکتر ریچارد تامپسون، زیست‌شناس دانشگاه پلی‌موث انگلستان در این باره می‌گوید: «هر چقدر میزان اشباع یک محدوده بیشتر باشد، امکان خطر نیز طبیعتا بیشتر خواهد بود.» در دسامبر سال گذشته مقاله‌ای از وی در مجله اوپن ساینس منتشر شد که در آن به معمای ناپدید شدن زباله‌های پلاستیکی پرداخته شده بود. این محقق در مقاله خود عنوان می‌کند که حجم قابل ملاحظه‌ای از زباله‌های پلاستیکی در بستر دریاها انباشت شده و به قطعات کوچک‌تر تقسیم می‌شود. تکه‌های پلاستیکی کوچک نیز در نهایت به شکل فیبرهای کوچکی در اعماق ته‌نشین و گاهی مورد تغذیه آبزیان همه‌چیزخوار و گوشتخوار قرار می‌گیرد. تامپسون می‌گوید که منابع و ذخیره‌گاه‌های میکروپلاستیک‌ها باید شناسایی شود و دقیق‌تر مورد مطالعه قرار گیرد. زیرا اهمال در وضع آنها باعث خواهد شد که برداشت درستی از چگونگی تاثیرگذاری پلاستیک‌ها بر محیط و موجودات زنده وجود نداشته باشد.

فاجعه‌ای با دامنه نامشخص

باید بدانید ‌ ارقام کلانی که در این قبیل محاسبات به چشم می‌خورد، فقط کمی از حجم نامحدود زباله‌ای است که هر سال به اقیانوس‌ها سرازیر می‌شود. پرسش اینجاست که بقیه این زباله‌ها کجا می‌رود؟ البته پاسخ این سوال هم یکی دیگر از راز و رمزهای پلاستیک‌های اقیانوسی است. دکتر تامپسون درباره عمق این فاجعه می‌گوید: «ما با بحرانی سروکار داریم که ابعاد آن می‌تواند صدها متر تا چند میکرون باشد و به همین علت است که پایش و نظارت آن یک چالش بزرگ است.»

همراه با اعداد و ارقام

زباله‌های اقیانوسی در مجموع به سه روش اندازه‌گیری می‌شود: روش اول بازبینی و بررسی سواحل است. در روش دوم دانشمندان از یکسری مدلسازی رایانه‌ای استفاده می‌کنند. این روش در اصل بر مبنای نمونه‌هایی است که پژوهشگران از دریاها یا اقیانوس‌ها جمع‌آوری می‌کنند. اما روش سوم که به نسبت کمی پیچیده‌تر است بر اساس برآورد میزان ورودی زباله به اقیانوس‌ها انجام می‌شود. بیشتر محاسباتی که بتازگی در این زمینه انجام شده‌، با استفاده از مدلسازی‌های مختلف رایانه‌ای بوده است. دانشمندان می‌گویند درست است که این مدل‌ها نمی‌تواند کل زباله ورودی را تخمین بزند، اما ارقام به‌دست آمده حداقل این مزیت را دارد که می‌تواند به برخی پرسش‌های اساسی پاسخ دهد. فرآیند نمونه‌برداری و محاسبه زباله‌های اقیانوسی در مجموع پیچیده و زمانبر بوده و به دقت بالایی نیاز دارد.

مسیرهای متفاوت برای یک مقصد

موسسه تحقیقاتی فایو جایرز (5 Gyres) مجموعه‌ای غیرانتفاعی است که حدود چهار سال پیش دکتر مارکوس اریکسون فارغ‌التحصیل دانشگاه کالیفرنیای جنوبی آن را تاسیس کرد و هدف از پایه‌گذاری آن انجام مطالعات دقیق اقیانوسی است. واژه جایرز به جریانات اقیانوسی چرخنده‌ای اشاره دارد که در شمال و جنوب خط استوا اتفاق می‌افتد. اریکسون درباره بیش از 24 سفر تحقیقاتی این موسسه گفت: «تحقیقات انجام شده کمک موثری برای ترسیم نمای کلی از وضع پلاستیک‌های اقیانوسی است. تجزیه پلاستیک به قطعات کوچک‌تر در آب‌های اقیانوسی شایع است و ما نمونه‌های متعدد آن را در آب‌های مختلف شاهد بوده‌ایم.» یافته‌های تیم تحقیقاتی دکتر اریکسون از بسیاری جهات با یافته‌های دانشمند اسپانیایی، اندرس کوزار کابانیاس از دانشگاه کادیس که نخستین نقشه جهانی از وضع زباله‌های شناور اقیانوسی را در جولای گذشته ارائه کرد، همخوانی دارد. دکتر لاوندر لاو اقیانوس‌شناس انجمن آموزش دریایی وودز هول در این زمینه می‌گوید: «ما اکنون دو برآورد از وضع زباله‌های شناور اقیانوسی در اختیار داریم که هر دو آنها تقریبا مشابه یکدیگر است. با وجود این‌که این دو تیم تحقیقاتی از مجموعه داده‌ای متفاوتی استفاده کرده‌ و روش‌های متفاوتی را نیز در پیش گرفته‌اند اما برآوردهای آنها در مجموع موید اعداد و ارقام تقریبا همسان است و این مساله بخوبی نشان می‌دهد که ما در مسیر درست قرار داریم.»

نقشه جهانی زباله‌های شناور اقیانوسی

دکتر اندرس کوزار کابانیاس و همکارانش ‌ بیست و چهارم تیر امسال، نخستین نقشه زباله‌های شناور اقیانوسی جهان را به آکادمی علوم آمریکا ارائه کردند. این نقشه که بر اساس نمونه‌برداری‌های متعدد و مدلسازی از وضع جریان‌های چرخنده نیمه گرمسیری تهیه شده، نخستین مورد در نوع خود است. از آنجایی که جریان‌های اقیانوسی در واقع به‌عنوان کمربندهای حامل شناخته می‌شود، در نتیجه می‌تواند حجم انبوهی از زباله‌ها را به‌صورت جریان‌های همگرا به نواحی خاصی از اقیانوس‌ها و دریاها رانده و زمینه انباشت آنها را فراهم کند. در نقشه ارائه شده توسط این تیم تحقیقاتی، محدوده‌های انباشت زباله با رنگ خاکستری نمایش داده شده است‌. خاکستری تیره، نمادی از تراکم بالای زباله و خاکستری روشن موید تراکم به نسبت کمتر است. دوایر مختلف رنگی نیز بیانگر تعداد تقریبی قطعات پلاستیکی در هر کیلومتر مربع است. دکتر کوزار کابانیاس امیدوار است‌تحقیقات آتی بتواند این اطلاعات را هر چه بیشتر تکمیل کند.