سیاره شکننده ما

سیاره زمین اولین مجموعه از مستندهای بزرگ علمی باموضوع طبیعت است که با دوربین‌های اچ‌دی تصویربرداری شده است و از این نظر نیز یکی از پیشروترین آثار ساخته شده در دنیا به حساب می‌آید. این مجموعه دیدنی این روزها از شبکه اچ‌دی پخش می‌شود.

این سریال مستند 11 قسمتی سال 2006 با هزینه‌ای بالغ بر 25 میلیون دلار توسط شبکه بی‌بی‌سی ساخته و سپس به‌عنوان یکی از بهترین مستندها درباره طبیعت سیاره زمین در بیش از 120 کشور جهان در معرض تماشای علاقه‌مندان قرار گرفته است. سیاره زمین طبیعت بکر جهان هستی را با تصاویری باشکوه به نمایش درمی‌آورد و به قول دیوید آتنبرو: «صد سال پیش، یک و نیم میلیارد نفر روی زمین زندگی می‌کردند. اکنون، بیش از شش میلیارد نفر سیاره شکننده ما را اشغال کرده‌اند. اما با این حال، هنوز جاهایی هستند که توسط بشر دست‌نخورده مانده‌اند.» سر دیوید آتنبرو یکی از مشهورترین مستندسازهای جهان نریشن یا گفتار متن زیبای مجموعه انگلیسی سیاره زمین را انجام داده است.

البته در نسخه آمریکایی این مجموعه که توسط شبکه دیسکاوری پخش شد، سیگورنی ویور، بازیگر زن آمریکایی ـ کاندیدای جایزه اسکار ـ گفتار متن را خوانده است. یکی از دلایل موفقیت‌های این سریال به گفته کارشناسان استفاده از فرمت اچ‌دی است. مستند سیاره زمین خشونت و عامل اصلی جذابیت دیگر مستندهای طبیعت را ندارد، اما باوجود خلق تصاویری فوق‌العاده با کیفیت بالای اچ‌دی فیلم به اثری سحرانگیز و تاثیرگذار بدل شده است.

درواقع می‌توان این سریال را به نوعی هدف بزرگ و اجابت شده سینمای مستند در گونه طبیعت به حساب آورد. شبکه بی‌بی‌سی از اوایل دهه 70 همواره از دیوید آتنبرو درخواست ساخت سری مستندهایی با همین مضمون را داشت، اما آتنبرو زیر بار نمی‌رفت، چراکه معتقد بود برای ساخت چنین مجموعه‌ای باید از تکنولوژی فراتر از چیزی که در آن دوران بود، استفاده کرد.

بیش از 30 سال گذشت تا آن تکنولوژی مورد نظر آتنبرو به دنیای سینمای مستند راه یافت و اثر خلق شده یکی از ماندگارترین مجموعه‌های مستند جهان شد. الستر فوترگیل، تهیه‌کننده اجرایی مجموعه سیاره زمین در سال 90 نیز با دیوید آتنبرو مستند «آزمون‌های زندگی» را که یکی دیگر از مستندهای مهم علمی به شمار می‌‌رفت، ساخته بودند. درواقع الستر فوترگیل را باید از پیشگامان تولید مستندهای بزرگ حیات وحش در قرن بیست و یکم به حساب آورد که تمامی تجهیزات و تکنیک‌هایی که در این عصر پا به عرصه مستندسازی گذاشتند، توسط او و با کمک دیوید آتنبرو بوده است. همکاری این دو نفر به خلق مجموعه‌ای از بهترین مستندهای تاریخ مستندسازی انجامیده است.

سیاره زمین

سیاره زمین در بیش از 200 مکان مختلف و در 67 کشور جهان با بیش از 70 فیلمبردار و 2000 روز فیلمبرداری ساخته شده است. نکته جالب دیگر اینجاست که پیش‌تولید ساخت این مجموعه نزدیک به پنج سال طول کشید و زمانی پیش‌تولید آغاز شد که تکنولوژی‌های مورد نظر ساخت هنوز در مراحل ابتدایی بود و زمانی‌ که سال 2006 برای اولین ‌بار این سریال از شبکه بی‌بی‌سی پخش شد، فقط عده‌ای از مردم انگلستان که توانایی استفاده از شبکه اچ‌دی را داشتند، موفق شدند این مجموعه را با کیفیت اصلی تماشا کنند. دوربین‌های دیجیتال برای اولین بار در ساخت یک مستند بزرگ در سریال سیاره زمین مورد استفاده قرار گرفت. دوربین‌های ای‌آرآر سوپر 16 با سرعت 150 فریم در ثانیه برای ثبت تصاویر با سرعت بالا یکی دیگر از تکنیک‌هایی بود که توسط این فیلم وارد دنیای ساخت مستندهای بزرگ شد یا دوربین‌های فوترون که زمانی معادل 2 و نیم ثانیه پیش از شروع، اقدام به ضبط می‌کرد و همین باعث شد تا صحنه شکار کوسه سفید که یکی از زیباترین صحنه‌های مجموعه است، ثبت شود.

همچنین تصاویر هوایی یا هلی‌شات‌هایی که با استفاده از سیستم‌های کنترل از راه دور فیلمبرداری شده‌اند ازجمله کارهای مهمی هستند که در ساخت این مجموعه مستند رخ داده است، اما همه چیز در این مجموعه به تجهیزات مدرن محدود نمی‌شود، چراکه فوترگیل به‌عنوان تهیه‌کننده مجموعه‌ای از بهترین عوامل تولید مستند را گرد هم آورد. فوترگیل در این مجموعه از هشت مدیر تولید مختلف که هرکدام سوابقی نزدیک به چهل سال حضور در زمینه تولید مستند را داشتند، استفاده کرد.

مایکل کلیم، فیلمبردار این مجموعه می‌گوید: «کارکردن در یک اثرمستند همواره مجموعه‌ای از چالش‌ها و خلاقیت‌ها را به همراه دارد.» او ادامه می‌دهد: «در طول کار هر لحظه به خودم یادآوری می‌کنم مشغول کار هستم، چراکه در بعضی موارد فقط یک شانس ـ برای فیلمبرداری صحنه مورد نظر ـ وجود دارد و غفلت باعث از دست رفتن آن می‌شود.» این‌که در ثبت یک اثر مستند ممکن است بسیاری از صحنه‌ها با تکنیک‌های سینمایی ساخته شوند، در بعضی مواقع این گروه تولید و بخصوص فیلمبردار هستند که باید خودشان را با طبیعت هماهنگ کنند، اما درباره تولید مجموعه سیاره زمین برخی نکات جالب توجه وجود دارد، ازجمله این‌که برای ساخت سری دوم این مجموعه گروه تولید مدت هشت هفته به منطقه جامو درهند سفرکردند و توانستند تنها10ثانیه فیلمبرداری کنند که تمام این زمان هم در فیلم مورد استفاده قرار می‌گیرد. جالب‌تر این‌که وقتی گروه تصمیم گرفتند برای تهیه فیلم بیشتر تغییر مکان داده و به سمت منطقه قراقروم پاکستان بروند این موضوع با حمله نظامیان آمریکایی به خاک افغانستان همزمان شده و اجازه کار به آنها داده نشد.

خشم زمین از انسان

نگاهی که مجموعه سیاره زمین نسبت به طبیعت جهان هستی دارد، انسان را در موضع منفی در برابر طبیعت به تصویر می‌کشد. آتنبرو سال 2011 و در مصاحبه‌ای که با رادیو تایمز داشت انسان را «طاعون زمین» نامید، چراکه او براساس سال‌ها تحقیق علمی و عشق بیکرانش به طبیعت به این نتیجه رسیده است که انسان درصدد نابودی زمین برآمده است. از همین روست که سیاره زمین دیدگاهی خشمگینانه نسبت به رفتار انسان در قبال طبیعت و مادرزمین به مخاطب نشان می‌دهد و این از همان اولین جملاتی که دیوید آتنبرو می‌گوید، مشخص است: «هنوز جاهایی پیدا می‌شود که دست انسان به آنها نرسیده است.»

این نوع نگاه باعث شده که سیاره زمین برخلاف دیگر مستندهای این گونه که با جملات پرطمطراق و حتی چاپلوسانه درباره زمین و طبیعت حرف می‌زنند بیانی خشک، صریح و حتی از روی خشم نسبت به عملکرد انسان در قبال سیاره‌ای که در آن زندگی می‌کند، داشته باشد. این نگاه صریح و گزنده نه تنها در گفتار متن که در تصاویر و لایه‌های مختلف اثر بدل به یکی از مشخصه‌های اصلی ساختار سیاره زمین شده است.

مستند سیاره زمین یکی از بهترین مجموعه‌های مستند ساخته شده در جهان است که با تصاویری غنی و باشکوه از سیاره زمین یک اودیسه پنج ساله ـ مدت زمانی که فیلم دربرمی‌گیرد ـ را برای علاقه‌مندان این‌گونه از مجموعه‌های مستند فراهم آورده است. بی‌شک تماشای این مجموعه شگفت‌انگیز از شبکه اچ‌دی می‌تواند با لذت و تاثیرگذاری مضاعفی همراه باشد.

امید ذاکری‌نیا / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)