همه چیز درباره تخفیف و اقتصاد آن

درباره تاریخچه تخفیف نمی‌توان نظر صریحی داد. مثلا در گذشته ایران مواردی مانند حراجی یا سیستم چانه‌زنی وجود داشته که در نهایت نتیجه‌ای مثل تخفیف داشته یعنی باعث کاهش قیمت کالا یا خدمات می‌شده است، اما در واقع تخفیف را باید محصول یک سیستم اقتصاد رقابتی دانست.

همان‌طور که در ایالات متحده، تخفیف دادن از فروشگاه‌هایی زنجیره‌ای مثل وال مارت و... شروع شد که هم محل رقابت عرضه‌کنندگان کالاهای مختلف بود و هم محل رقابت فروشگاه‌های زنجیره‌ای با یکدیگر و از این رو بود که کاهش قیمت به عنوان یکی از ابزارهای جلب مشتری در دستور کار قرار گرفت.

آیا تخفیف‌ها واقعی است؟

نبود فضای شفاف و نیز اعتماد در بازار و تجارت ایرانی باعث شده، برخی از مردم حتی به تخفیف به چشم حربه فروشندگان نگاه کنند. از نظر این عده تخفیف، وقتی کالا از ابتدا قیمت‌گذاری درستی نشده نوعی کلاهبرداری است. مثلا یک کاربر شبکه اجتماعی توییتر در مورد تخفیف‌های غذایی در یک سایت نوشته: «خفن‌ترین دیزی‌های تهران قیمتش ده تومنه، اینا می‌زنن 25، تخفیف هم می‌دن، شما می‌خرید 13 و فکر می‌کنید سود کردید. اشتباهه.» سینا هم که در یکی از مناطق شمالی تهران کار می‌کند با اشاره به فروشگاه لباسی که در مقابل محل کارش است، می‌گوید: «برند «ج» همه وقت سال تخفیف داره ولی تخفیفاش دروغه. میری می‌بینی مثلا با تخفیف شده 400 هزار تومان.» البته چنین تفکری در فرهنگ قدیم ما هم ریشه دارد همان طور که ضرب‌المثلی چون «هیچ ارزانی بی‌حکمت نیست» بخوبی می‌تواند این نکته را نشان دهد. ضرب‌المثل انگلیسی «آنقدرها پول ندارم که جنس ارزان بخرم» نیز همان مفهوم را دارد و توانسته جایی برای خود در ذهن و اندیشه مردم باز کند، ولی در نهایت این جیب است که می‌تواند منبع تصمیم‌گیری شما برای خرید یک کالا یا خدمات باشد نه اندیشه گرانبهایتان.

چرا تخفیف می‌دهند؟

با این حال اگر این بدبینی را کنار بگذاریم؛ قاعدتا علت اصلی تخفیف، دو قاعده ساده اقتصادی در دنیای امروز است؛ قاعده اول به شما می‌گوید تعداد مشتری بیشتر اگر در قیمتی کم ضرب شود احتمالا سود بیشتری خواهد داشت تا وقتی مشتری‌های اندک، تعداد محدودی از کالا یا خدمت گران شما را بخرند. چنین قاعده‌ای در حال حاضر در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و سوپرمارکت‌ها بیش از هر جای دیگر، اعمال می‌شود. شما در این فروشگاه‌ها می‌توانید کالا را زیر قیمت درج شده هم تهیه کنید و در عوض آن فروشگاه تعداد مشتری بیشتر و فروش بالاتری از آن محصول خواهد داشت. این موضوع در مواردی که یک مشتری تعداد زیادی از یک جنس را می‌خرد هم صدق می‌کند. در عرف بازار، اصطلاحا به این موضوع، تخفیف عمده‌فروشی می‌گویند.

قاعده اقتصادی دوم بیش از هر جای دیگر در بازار مد و لباس کار می‌کند. می‌دانیم که دنیای امروز پر است از مدهای جدید و گوناگون. دشمن این مدها، زمان است یعنی با گذر روزها، کم‌کم، آنها باید از پشت ویترین فروشگاه‌ها خارج شوند تا لباس‌هایی با طرح ، دوخت و رنگ جدید جایگزین شوند. در این شرایط است که در پایان فصل زمستان موج تخفیف لباس‌های گرم زمستانی، از چکمه و پالتو گرفته تا دستکش و کلاه و در انتهای فصل تابستان، لباس‌های خنک فصل گرم آغاز می‌شود. پس، تخفیف دو علت اقتصادی دارد؛ یا گرفتن سهم بیشتری از بازار یا فرار از دست اجناسی که ممکن است روی دست بماند. البته در مواردی هم هست که تخفیف، مصداق ضرب‌المثل «آتش زدم به مالم» می‌شود. در این موارد فرد به دلیل تغییر شغل یا تعطیلی واحد صنفی خود محصولاتش را حراج می‌کند تا از بابت کالاهایی که در اختیار دارد ضرری متحمل نشود.

نکاتی برای خوب تخفیف گرفتن

حال که ماجرا را از طرف عرضه‌کننده بررسی کردیم خوب است از آن سو هم ببینیم که آیا خرید اجناس تخفیف‌خورده کاری مناسب و اقتصادی است یا خیر. خرید از بازار تخفیف به شرط و شروطی می‌تواند مناسب باشد؛ شرط اول این که حواستان جمع تخفیف فروشگاه‌ها و برندها باشد تا فرصت معمولا محدود را از دست ندهید. شرط دوم این است که نخواهید طبق مد عمل کنید و حاضر باشید کالای خوب ولی به اصطلاح دِمده شده را استفاده کنید. شرط بعدی این است که صبر ایوب و پای آهنین و چشمانی چون عقاب داشته باشید تا بتوانید از این مغازه به آن فروشگاه به دنبال جنس مطلوب خود بگردید و البته حواستان جمع باشد که نکند جنس بنجل، جای جنس خوب و ارزان قیمت را بگیرد.

نظام اطلاع‌رسانی، از کوپن تخفیف تا پیامک

سنتی‌ترین روش اطلاع‌رسانی در مورد تخفیف همان تبلیغات محیطی است که روی ویترین مغازه‌ها به چشم می‌خورد. به غیر از آن، یکی از سنتی‌ترین راه‌های تبلیغ تخفیف و نیز بهره‌مندی مشتریان از آن، کوپن تخفیف است. در این روش، کانون‌های تبلیغاتی با چاپ مجلات یا کتاب‌هایی، به عنوان یک نهاد ثالث عمل می‌کنند و برگه‌هایی را به دست مشتری می‌دهند تا بتوانند به وسیله آن از فروشگاه تخفیف بگیرد. نمونه‌هایی از چنین کتبی که سال 1378 به چاپ رسیده در مرکز اسناد ملی ایران نگهداری می‌شود، اما بتازگی در تهران، مجله‌ای خاص این موضوع هم راه افتاده است. البته برخی روزنامه‌ها هم هستند که برای آخر هفته‌ها کوپن تخفیف چاپ می‌کنند.

با این حال در سال‌های اخیر رشد تکنولوژی به کمک حراجی‌ها و تخفیف‌ها آمده است و سایت‌های مختلفی برای اطلاع‌رسانی این تخفیف‌ها به راه افتاده است. جالب است که برخی از این سایت‌ها کوپن تخفیف نمی‌فروشند، بلکه به فروشگاه‌های الکترونیکی تبدیل شده‌اند که در عمل کالاها و خدمات را با تخفیف فروخته و خودشان با تولیدکنندگان یا عرضه‌کنندگان بزرگ روبه‌رو هستند. این سایت‌ها حالا به مدد اپلیکیشن‌های موبایلی روی تلفن‌های هوشمند ما هم جا گرفته و می‌توانند ما را از تخفیف‌های جدید مطلع کنند ضمن این‌که با سرویس‌های خدمات ارزش افزوده موبایلی، می‌توان تخفیف‌ها و حراجی‌های خوب و جدید را با پیامک هم دریافت کرد.

پدیده‌ای نوین؛ همیشه تخفیف

در سال‌های اخیر بیش از گذشته شاهد پدید آمدن فروشگاه‌های عمده‌فروشی در محلات هستیم. فروشگاه‌هایی که ارزاق عمومی مردم را عرضه می‌کنند یا در عرصه‌هایی مانند لوازم بهداشتی فعالیت دارند. ویژگی اصلی این فروشگاه‌ها این است که تخفیف دائمی برای اجناس خود دارند و از این رو برای مردم بهتر است که برای خرید خرده کالاهای مورد نیاز خود به این فروشگاه‌ها روی بیاورند. برخی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای هم هستند که تمامی کالاهای آن 10 تا 15 درصد زیر قیمت کالا در سطح شهر عرضه می‌شود. با این حال باید مراقب باشید که بار روانی ارزانی آن‌قدر زیاد نباشد که باعث شود کالاهای زیادی را بخرید و در نهایت پول بیشتری از جیبتان برود.

تخفیف‌های دیگر جهان ما

نباید پنداشت که موضوع تخفیف فقط مربوط به دنیای خرید و فروش محصولات و خدمات است. در موارد دیگری هم هست که در تعامل مردم با یکدیگر یا حتی تعامل دولت با آنها تخفیف موضوعیت دارد. برای اهالی تولید و تجارت هیچ چیز بهتر از تخفیف یا معافیت‌های مالیاتی و عوارض نیست که اغلب جایزه خوش حسابی آنان است و از آن مهم‌تر، برای مجرمانی که در زندان جا خوش کرده‌اند یا متهم مجازات‌هایی چون اعدام هستند و طبق آیین‌نامه‌ای به نام عفو و تخفیف مجازات، می‌توانند به زندگی امیدوارتر شوند. بعضی وقت‌ها تخفیف، ماهیتی سیاسی هم به خود می‌گیرد. مثلا در اسناد دوران ملی شدن صنعت نفت به دلیل تحریم خرید نفت ایران توسط خارجی‌ها، دولت حاضر شده بود نفت را با 50 درصد تخفیف هم بفروشد.

همان‌طور که ابتدای این نوشته آمد، تخفیف و حراجی فقط مربوط به ایران نیست و در دیگر کشورهای جهان هم، بخصوص با رسیدن به ایام پایان فصل یا سال نو، این رویدادهای تجاری شکل می‌گیرد. یکی از نمونه‌های واضح، جمعه سیاه در آمریکا‌ست. روزی بعد از عید شکرگزاری که قاعدتا آخرین جمعه نوامبر است و تقریبا نوید آغاز فصل خرید برای کریسمس را می‌دهد. آنچه از این روز در تصاویر منتشر شده جالب توجه است؛ هجوم مردم به فروشگاه‌ها و حتی صف کشیدن آنها در مقابل در این فروشگاه‌ها، یکی دو روز قبل از جمعه سیاه است تا بتوانند از تخفیف‌های خوب اجناس بهره ببرند.اگر بازار در معنای اقتصادی آن محل تعامل عرضه‌کننده و مشتری باشد باید در این تعامل، تعادلی وجود داشته باشد. تخفیف یکی از ابزارهای به تعادل رسیدن این الاکلنگ است، نشستن حجم کثیری از مشتریان روی یک طرف به قصد بالا بردن تعادل این وسیله. فقط خدا کند که فروشندگان لابه‌لای کادوهای زیبای تخفیف‌ها، سنگ نگذارند که این وزنه را سنگین‌تر کنند.

مصطفی مسجدی‌آرانی / چمدان (ضمیمه آخر هفته روزنامه جام جم)