پیام‌های‌ گسترش ‌آمد و شدهای‌ دیپلماتیک به ‌تهران

رکوردشکنی وزرای خارجه شش قدرت جهانی در گفت‌وگو با وزیر امور خارجه کشورمان در هفته‌های نخست سال 94 نشان داد که اهمیت تهران در معادلات جهانی تا کجاست و چگونه راهبرد مقاومت تهران، توانسته است کشورهای مدعی جامعه جهانی را به سر میز مذاکره با کشورمان بکشاند.

به‌دنبال صدور بیانیه مشترک لوزان و در حالی که هنوز قریب به 80 روز تا ضرب‌الاجل امضای توافق نهایی هسته‌ای زمان باقیست، نگاه کشورهای منطقه و نیز دولت‌های غربی و شرقی به ایران تغییر کرده و کم نیستند کشورهایی که با وجود رقابت بر سر منافع سیاسی یا اقتصادی، برای گفت‌وگو با کشورمان و دخیل‌کردن خود بر فرآیندی که تهران آغازگر آن بوده، تلاش می‌کنند. اگرچه در یک سال و نیم گذشته، اثرگذاری سیاست‌های دیپلماتیک کشورمان در کنار قدرت بازدارندگی نظامی چه در منطقه و چه در سطح جهان توانسته است پیامدهای مهمی داشته باشد، اما به‌نظر می‌رسد با تفاهمی که ایران و 5+1 در هتل بریواژ لوزان به آن رسیدند، اکنون راه برای تقویت فعالیت‌های دیپلماتیک هموارتر است و تهران می‌تواند میدان مانور دیپلماتیک خود را توسعه دهد.

نگاه کشورهای منطقه به تهران

پس از آن که تفاهم لوزان به دست آمد، کم نبودند کشورهایی در منطقه که صدور چنین بیانیه مشترکی را در راستای ثبات خاورمیانه ارزیابی کرده و از آن استقبال کردند. اگرچه واکنش برخی کشورها که موضعی نزدیک به تهران دارند به این تفاهم چندان حیرت‌آور نبود، اما این‌که ریاض و آنکارا به‌عنوان دو رقیب مهم منطقه‌ای تهران از این دستاورد دیپلماتیک استقبال کردند، نشان داد که هر دو کشور واقعیت‌های خاورمیانه جدید را که با محوریت تهران در حال شکل‌گیری است، پذیرفته‌اند.

پیام سفر اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه به تهران آن هم کمتر از یک هفته پس از تفاهم لوزان و در حالی‌ که مواضع او علیه کشورمان با واکنش‌های گسترده‌ای روبه‌رو شده بود، نشان داد که آنکارا اگرچه با استفاده از برخی گروه‌های افراطی در منطقه به‌دنبال به‌ راه‌انداختن جنگی نیابتی است، اما به‌نظر می‌رسد که همه تلاش‌های این کشور نتوانسته مانع از آن شود که اردوغان سفر خود به تهران را از اولویت خارج کند؛ سفری که در آن تهران سیاست‌های منطقه‌ای خود را به گوش یکی از مهم‌ترین کشورهای خاورمیانه می‌رساند. در واقع چنین سفری اگرچه نافی برخی رقابت‌های سیاسی میان تهران و آنکارا در منطقه نیست، اما نشان می‌دهد ترکیه خود را آماده می‌کند تا از قافله نقش‌آفرینی در جهش اقتصادی ایران در دوران پساتحریم عقب نماند و به همین دلیل تلاش دارد ضمن برخی انتقادها، همچنان رابطه نزدیک خود را با ایران حفظ کند.

قبول میزبانی از اردوغان در تهران با وجود برخی مواضع رادیکال رئیس‌جمهور ترکیه نیز نشان می‌دهد تهران با نگاهی فراتر از رقابت‌های واگرایانه، ضمن تقویت نقش خود در معادلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای می‌خواهد این پیام را به کشورهای منطقه منتقل کند که نگران تهدیدهای لفظی و گاه عملی آنها نبوده و آماده است تا محور اصلی همگرایی در خاورمیانه باشد. شاید به همین دلیل وزیر امور خارجه کشورمان بتازگی به دیپلمات‌های همسایه توصیه کرد مزیت همکاری‌های اقتصادی و همگرایی‌های سیاسی منطقه‌ای را قربانی برخی موضعگیری‌ها نکنند.

یمن و اشتباه استراتژیک اعراب

اعراب که به‌ظاهر حاضر به پذیرش این نقش مهم از سوی ایران نیستند، مانند دفعات پیشین نزدیکی ایران و 5+1 ، در آستانه تفاهم لوزان باز هم تلاش کردند تا با به‌راه‌انداختن یک جنگ منطقه‌ای نشان دهند که حاضر به کوتاه آمدن در مقابل آنچه «تهدید ایران» می‌خوانند، نیستند.

آنها که در آستانه توافق ژنو، منطقه را در برابر تشدید حملات به سوریه قرار دادند و در آستانه توافق اول وین، جنگ عراق را به راه انداختند، در آخرین روزهای سال قبل یمن را کانون ناامنی در منطقه کردند و اما ناتوانی‌شان در پایان دادن به جنگی که آغازگر آن بودند، نشان داد این کشورها و در رأس آنها عربستان، نه فقط توان مدیریت تحولات منطقه را ندارند، بلکه نقشی مخرب در ناامن‌کردن خاورمیانه ایفا می‌کنند. در همین راستا اکنون تهران نه از موضع یک بازیگر دخیل در بحران یمن، بلکه به‌عنوان یک وزنه ثبات‌آفرین، برای آتش‌بس در منازعه‌ای که میان دو کشور عربی رخ داده، تلاش می‌کند و با فعالسازی نقش «اتحادیه بین المجالس» برای ایجاد آتش‌بس در یمن و نیز گفت‌وگوهای دیپلماتیکی که میان رئیس مجلس کشورمان با همتای پاکستانی خود صورت گرفت یا پیامی که حسین امیرعبداللهیان، معاون وزیرامور خارجه کشورمان در دیدار با یوسف بن‌علوی وزیر خارجه عمان درباره یمن تحویل مسقط داد، نشان می‌دهد جز تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و جلوگیری از بی‌ثباتی منطقه دغدغه‌ای ندارد. این همان نقشی است که قدرت‌های جهانی نیز آن را می‌ستایند و در مقابل کشورهای درگیر در تجاوز به یمن هر روز بیشتر دچار مناقشه‌های «عربی ـ عربی» می‌شوند و در باتلاق تنش‌های درونی فرو می‌روند. این همان واقعیتی است که باعث شد رئیس‌جمهور آمریکا در تازه‌ترین اظهارات خود تصریح کند که اعراب به‌جای بزرگنمایی خطر ایران باید مشکلات داخلی خود را جدی بگیرند!

انزوای مخالفان تهران در منطقه

تفاهم لوزان، حالا کار را برای رقبای منطقه‌ای ایران سخت کرده است و آنها دیگر بهانه‌ای برای تقویت سناریوی «ایران‌هراسی» ندارند. با وجود این‌که تندروهایی چون خطیب جمعه مکه، علیه شیعیان و نقش ایران در خاورمیانه حرف می‌زنند، اما چهره‌هایی چون نبیه بری رئیس مجلس لبنان ابراز امیدواری می‌کنند که تفاهم هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی، موجب تقویت تلاش‌ها برای اعتمادسازی با همسایگان مسلمان و عرب و جلوگیری از فتنه‌ها و اتلاف توان و قدرت مسلمانان در جنگ‌های کوچک شود. این مواضع، شبیه اظهارنظر حسین‌الحاج حسن، وزیر صنعت همین کشور است که گفته ایران دست پر برکتی برای همه کشورهای عربی و اسلامی دارد و اکنون بایستی به خاطر خدمات ایران به لبنان از تهران تشکر کنیم.

مناسبات ایران و برخی کشورهای عربی چنان عمیق است که بزودی هیاتی پارلمانی از ایران راهی لبنان و سوریه می‌شود و همزمان واشنگتن برای نزدیک‌کردن مواضع اعراب منتقد، آنها را به کمپ دیوید فرامی‌خواند تا درباره خطرناک نبودن فعالیت‌های تهران در خاورمیانه به آنها نکاتی بگوید. این تحولات دیپلماتیک باعث شده تا رقبای منطقه‌ای تهران در انزوا قرار گیرند و همزمان کشورهای متحد واشنگتن یا کشورهایی که گفته می‌شود جنگ سردی تازه با آمریکا را آغاز کرده‌اند، برای گفت‌وگوهای دیپلماتیک با تهران فرش قرمز پهن کنند.

سفر هیاتی پارلمانی از ایران به استرالیا در تعطیلات نوروز از یک‌سو و سفر قریب‌الوقوع جولی بیشاپ، وزیر خارجه استرالیا به تهران از سوی دیگر که پس از سال‌ها صورت خواهد گرفت، پیام آشکاری برای مخالفان ایران خواهد داشت که جهان بر گفت‌وگو با تهران در عالی‌ترین سطوح، بیش از پیش تاکید دارد و اکنون کشورهای مختلف برای دستیابی به بازار ایران پس از توافق هسته‌ای در حال رقابت هستند؛ رقابتی که برنامه‌ریزی برای سفرهای وزیر نفت کشورمان نیز اهمیت آن را نشان می‌دهد.

اما این فقط غربی‌ها نیستند که برای گفت‌وگو با تهران آماده‌اند، بلکه رئیس اتاق ایران و چین هم گفته است که رئیس‌جمهور چین نیز بزودی به تهران سفر می‌کند. در راستای گفت‌وگوهای تهران با کشورهای شرقی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی هم می‌خواهد هفته آینده به روسیه برود و پس از آن از یکی از کشورهای اروپایی نزدیک به مسکو یعنی مجارستان بازدید خواهد کرد.

گسترش روابط بین‌المللی ایران

سالی که نکوست از بهارش پیداست. این بهترین ضرب‌المثل ایرانی برای توصیف آینده مناسبات دیپلماتیک تهران با جهان است. روشن است هر کشوری که در سال‌های گذشته به دلیل برخی سیاست‌های ایران هراسانه و همچنین برخی فشارها از سوی غرب نتوانسته روابط گسترده با ایران را محقق کند اکنون با اقدامات اعتمادساز تهران، کار آسان‌تری برای حرکت به سوی ایران دارد، اما آنها که هنوز فکر می‌کنند به‌جای زبان «مذاکره» و «همگرایی» باید از «جنگ» و «واگرایی دیپلماتیک» استفاده کنند، بازندگان آینده‌ای خواهند بود که نقشه جدید خاورمیانه با محوریت تهران شکل خواهد گرفت. شاید آن روز برای اصلاح مواضع سیاسی برخی دولت‌های منطقه خیلی دیر باشد!

مصطفی انتظاری هروی ‌/‌ گروه سیاسی