دستگاه تامین سوخت بدن چطور کار می‌کند؟

انسان انرژی مورد نیاز بدن را از طریق انواع خوراکی‌ها تامین می‌کند. همه ما انواع مختلفی از مواد غذایی را مصرف می‌کنیم. با این حال همه این غذاها از چند دسته اصلی از مواد تشکیل شده‌اند. به‌طور کلی، بیشتر خوراکی‌ها شامل سه دسته اصلی چربی، کربوهیدرات یا پروتئین هستند. البته به جز این مواد، ممکن است انواع گوناگونی از ویتامین‌ها و مواد معدنی را نیز مصرف کنیم، اما از آنجا که مقدار این مواد در برابر چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها به مراتب کمتر است، جزو دسته‌بندی اصلی مواد تشکیل‌دهنده خوراکی‌ها قرار نمی‌گیرد.

این سه دسته اصلی ترکیبات شیمیایی بسیار پیچیده‌ای دارند و بدن نمی‌تواند به صورت مستقیم از آنها به‌عنوان سوخت استفاده کند و باید طی مراحل گوناگون به اجزای کوچک‌تری تجزیه شوند تا در نهایت بدن بتواند از آنها به‌عنوان سوخت برای تامین انرژی مورد نیاز سلول بهره‌گیری کند. مواد غذایی پس از طی مسیرهای مختلف و فرآیندهای گوناگون در نهایت به شکل انرژی در اختیار سلول‌ها قرار می‌گیرند. بیایید باهم ماجراهایی را که خوراکی‌های مصرفی در بدنمان طی می‌کنند تا در نهایت هضم و جذب شوند، بررسی کنیم.

آغاز مسیر: دهان

مسیر تبدیل خوراکی‌ها به انرژی مورد نیاز سلول‌ها از دهان آغاز می‌شود. انواع خوراکی‌ها اعم از جامد یا مایع ابتدا وارد دهان می‌شود. به محض ورود غذا به دهان، بلافاصله بزاق ترشح می‌شود. بزاق در کنار دیگر ترشحات دهان نه‌تنها موجب خیس شدن غذای ورودی می‌شود، بلکه به چسبیدن قطعات خرد شده به هم و در نتیجه گوارش بهتر آنها کمک می‌کند.

در بزاق انسان نوعی ماده شیمیایی به نام «پتالین» وجود دارد که با نشاسته موجود در کربوهیدرات‌ها واکنش داده و آن را به نوعی قند تبدیل می‌کند.

مسیر مری

در مرحله بعدی، غذا وارد مری می‌شود و به انتهای این مسیر می‌رود. مری دارای ماهیچه‌های حلقوی است که یکی پس از دیگری منقبض و منبسط شده و با شیوه‌ای خاص که حرکت دودی نام دارد، غذا بتدریج به انتهای مسیر مری برده می‌شود. در انتهای این مسیر، بخشی به نام «دهانه معده» یا «کاردیا» وجود دارد. این ماهیچه به صورت عادی منقبض بوده و مانع از بازگشت غذا از درون معده به مری می‌شود. با این حال وقتی حرکت دودی به این ماهیچه رسید، این بخش باز شده و اجازه ورود مواد مصرفی به معده را می‌دهد. مشکل «ترش کردن غذا» که برای بسیاری از افراد روی می‌دهد، به خاطر مشکلات در عملکرد همین بخش از مری روی می‌دهد و درواقع اسید معده به صورت ناخواسته وارد مری می‌شود.

ایستگاه اول: معده

سرانجام غذا به نخستین ایستگاه گوارش یعنی معده می‌رسد. سلول‌های خاص موجود روی دیواره معده، مایعی تولید می‌کنند که در اصطلاح «شیره معده» نامیده می‌شود. این شیره ضمن انجام واکنش با غذا سبب هضم آن می‌شود.

یکی از مواد موجود در شیره معده، اسید هیدروکلریک است. جالب است بدانید غلظت این اسید در معده به حدی است که حتی می‌تواند فلز را نیز در خود حل کند! معده انسان هر روز بین دو تا سه لیتر شیره تولید می‌کند. اسید معده سبب نابودی بسیاری از میکروب‌های موجود در غذا می‌شود.

شاید بپرسید چطور خود معده در این اسید قوی حل نمی‌شود؟! در سراسر سطح دیواره معده را لایه‌ای قلیایی از جنس ماده‌ای لزج به نام «موکوس» پوشانده است. از آنجا که مواد قلیایی موجب خنثی شدن اسید می‌شود، لذا دیواره معده از اسید قدرتمند موجود درون این عضو بدن در امان است. یکی از موارد مهمی که در تغذیه درست اهمیت دارد، خوب جویدن غذاست. هر قدر خوراکی‌ها را بیشتر بجویم، این مواد به قطعات ریزتری تقسیم شده و در نتیجه کار معده نیز ساده‌تر خواهد شد.

به‌طور کلی، واکنش‌های صورت گرفته در معده نقش مهمی در گوارش و فرآیند کسب انرژی از غذای مصرفی دارد.

ایستگاه دوم: روده

غذا معمولا پس از چند ساعت حضور در معده به روده کوچک هدایت می‌شود. روده کوچک دارای چند بخش است: نخستین بخش روده که به چند سانتی‌متر ابتدایی آن اطلاق می‌شود، «دوازدهه» یا «اثنی‌عشر» نام دارد. از آنجا که غذای خروجی از معده همچنان اسیدی است، در این بخش ترکیبی قلیایی به آن افزوده می‌شود تا حالت اسیدی آن خنثی شود. دو بخش دیگر روده نیز به ترتیب «تهی روده» و «دراز روده» نام دارند.

روده کوچک پنج تا شش متر طول دارد، اما قطر آن فقط دو تا چهار سانتی‌متر است. روده کوچک درواقع آخرین ایستگاه هضم غذا به شمار می‌رود. در این مرحله، انواع ترکیبات مختلف به غذا افزوده می‌شود.

یکی از این مواد «صفرا» نام دارد. صفرا مایعی سبز رنگ است که به حل شدن چربی‌های غذایی کمک می‌کند. صفرا را کبد تولید می‌کند و در مخزنی به نام «کیسه صفرا» ذخیره و در صورت نیاز وارد روده می‌شود. همچنین سایر انواع شیره‌های گوارشی را اندامی به نام «لوزالمعده» تولید می‌کند. مجموع این شیره‌های گوارشی به هضم و تجزیه غذاهای مصرفی کمک می‌کند.

اجزای ریزتر

همان‌طور که پیش از این گفتیم، ما مواد غذایی متنوعی را مصرف می‌کنیم. با این حال بیشتر مواد غذایی در قالب سه دسته اصلی کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها می‌گنجند. در روده این مواد به اجزای ریزتری تجزیه می‌شود.

درواقع، پروتئین‌ها به اسیدهای آمینه، کربوهیدرات‌ها به گلوکز و دیگر قندهای ساده و در نهایت چربی‌ها نیز به اسیدهای چرب و تری‌گلیسیرید تجزیه می‌شود. در ادامه مسیر روده، میلیون‌ها پرز بسیار ریز قرار دارد که مواد غذایی هضم شده را جذب می‌کنند. دیگر مواد غذایی هضم نشده نیز در این مسیر وارد روده بزرگ شده و پس از این‌که آب آنها جذب شد، در نهایت به صورت مدفوع از بدن خارج می‌شود.

تامین نیاز بدن

موادی که از طریق روده‌ها جذب می‌شود، نیازهای مختلف بدن را تامین می‌کند. درست همان‌طور که یک خودرو برای ادامه کار به سوخت و تعویض مداوم قطعات نیاز دارد، بدن نیز به انرژی و موادی با ترمیم و جایگزینی سلول‌های خود نیازمند است. انرژی مورد نیاز بدن از طریق قند خون تامین می‌شود. درواقع محصول تجزیه کربوهیدرات‌ها یعنی گلوکز برای تامین انرژی به کار می‌رود.

همچنین پروتئین‌هایی که به اسید‌آمینه تبدیل شده و از طریق روده جذب شده‌ است، به‌عنوان ماده اصلی ساخت سلول‌های جدید به کار می‌رود. با این حال بخشی از این پروتئین‌ها نیز از طریق کبد به گلوکز تبدیل شده و به‌عنوان سوخت مصرف می‌شود. همچنین کبد بخشی از گلوکز را به صورت ماده‌ای به نام «گلیکوژن» در خود ذخیره می‌کند. اما اگر گلوکز وارد شده به بدن بیشتر از حد مورد نیاز باشد، چه اتفاقی می‌افتد؟ بدن به صورت معمول بخشی از گلوکز اضافی را در قالب چربی در خود ذخیره می‌کند و در صورتی که این چربی‌ها بیش از حد باشد، مشکلاتی برای سلامت فرد ایجاد می‌شود.

راز حفظ وزن مناسب

باوجود این‌که فرآیند جذب غذا و تبدیل آن به انرژی بسیار پیچیده و دربردارنده مراحل گوناگون است، اما ارتباط غذای مصرفی با وزن بسیار ساده است. در حقیقت وزن انسان بیش از هر چیز به دو عامل اصلی یعنی «میزان انرژی ورودی» و «میزان انرژی خروجی» بستگی دارد. منظور از «میزان انرژی ورودی» مقدار انرژی دریافتی از غذاهای مختلف است. همچنین انرژی مصرف شده در فعالیت‌های گوناگون اعم از فعالیت‌های خودآگاه (مثل ورزش یا کار) و نیز فعالیت‌های طبیعی و درونی بدن (مثل کارکرد بخش‌های داخلی بدن) نیز «انرژی خروجی» خوانده می‌شود.

رابطه میان این دو انرژی، تعیین‌کننده وزن ما خواهد بود. اگر انرژی ورودی بیشتر از انرژی خروجی باشد، بخش قابل توجهی از این انرژی مازاد در قالب چربی در بدن ذخیره می‌شود و در نهایت به اضافه وزن می‌انجامد. همچنین کمتر بودن انرژی ورودی به انرژی خروجی نیز به کاهش وزن می‌انجامد. در نتیجه با ایجاد تعادل میان غذای مصرفی و فعالیت‌های جسمی می‌توان به وزن ایده‌آل دست یافت.

صالح سپهری‌فر‌ /‌ جام‌جم