زمین در انتظار خشکسالی؛ امسال گرم‌تر از پارسال

متخصصان اداره ملی هوانوردی و فضایی آمریکا (ناسا) باور دارند که زمین در سال 2015 میلادی با امواج بی‌سابقه گرما دست و پنجه نرم خواهد کرد.

کد خبر: ۷۸۶۶۹۹

زمین در انتظار خشکسالی؛ امسال گرم‌تر از پارسال

مبنای این پیش‌بینی را می‌توان در روند تغییرات درجه حرارت سال‌های اخیر جستجو کرد. ثبت و پایش مستمر تغییرات اقلیمی جهان روندی است که از سال 1880 میلادی (1259 هجری شمسی) آغاز شده است. هواشناسان معتقدند در سال‌های اخیر ثبت درجه حرارت‌های نامتعارف به نوعی سیر تناوبی و گاه رو به افزایش داشته است. شاهد این ادعا، ثبت ارقام غیرقابل باور متوسط درجه حرارت از سال 1995 میلادی (1374هجری شمسی) تاکنون است. کره زمین به ترتیب در سال‌های 1997 (1376 هجری شمسی)، 1998 (1377 هجری شمسی)، 2005 (1384 هجری شمسی) و 2010 (1389 هجری شمسی) درجه حرارت‌های به نسبت بالایی را تجربه کرده است. سپتامبر سال 2014 (شهریور سال گذشته) متوسط درجه حرارت جهانی معادل 15.7 درجه سانتی‌گراد گزارش شد که می‌توان آن را رکوردی جدید در 135 سال گذشته قلمداد کرد. این همه در حالی بود که متوسط درجه حرارت 9 ماه نخست سال گذشته نیز به بالاتر از 14.7 درجه سانتی‌گراد رسید که این عدد نیز البته در نوع خود قابل تامل بود. پژوهشگران ناسا می‌گویند احتمالا امسال یکی از گرم‌ترین سال‌هایی خواهد بود که زمین از سال 1998 به بعد شاهد بوده است. تلخی این خبر چیزی از این حقیقت کم نمی‌کند که تابستان پیش‌رو به احتمال زیاد مناطق متعددی در سطح جهان طعم تلخ تاثیرات بی‌سابقه امواج گرما و خشکسالی را خواهند چشید.

جنوبگان گرم‌ترین روز خود را تجربه کرد

پایگاه خبری اکوواچ و بخش اخبار زیست‌محیطی نشنال جئوگرافی (انجمن جغرافیای ملی) اوایل فروردین امسال همزمان خبری را به نقل از پایگاه Weather Underground منتشر کردند، مبنی بر این‌که جنوبگان گرم‌ترین روز خود را در یازدهم فروردین 1394 تجربه کرده است. این سازمان که 44 سال پیش در شهر آن‌آربر ایالت میشیگان و زیرنظر دانشگاه معروف این ایالت تاسیس شد، در حال حاضر یکی از معتبرترین پایگاه‌های اطلاع‌رسانی وضع جوی در آمریکا و البته در سطح بین‌المللی است. گزارش این سازمان حاکی است جنوبگان یازدهم فروردین برای نخستین بار در طول تاریخ ثبت اطلاعات هواشناسی، دمایی معادل 17.5 درجه سانتی‌گراد را تجربه کرده است. پیش از این بالاترین درجه ثبت شده در قطب جنوب 17.1 درجه سانتی‌گراد بوده است. انستیتوی مطالعات فضایی گادارد که یکی از مراکز تحقیقاتی ناسا در شهر نیویورک است و به صورت گسترده درباره اوضاع اقلیمی تحقیق می‌کند، در این باره چنین موضعگیری کرد: «جمع‌بندی در این مورد آن هم صرفا به‌واسطه ثبت یک رکورد جدید، کار مشکلی است. آنچه از نظر متخصصان این مجموعه بیشتر اهمیت دارد، مطالعه و بررسی روند طولانی‌مدت تغییرات جوی نه‌تنها در جنوبگان بلکه در هر نقطه دیگر از جهان است، اما آنچه بدون تردید می‌توان درباره آن اظهارنظر کرد، این است که جنوبگان در سال‌های گذشته از نظر اقلیمی شرایط بسیار پیچیده‌ای داشته است. داده‌ها نشان می‌دهد اقیانوس‌ها این روزها در حال گرم‌تر شدن هستند که یک علت آن طبیعتا جذب بخشی از درجه حرارت جو است. همین موضوع ساده باعث شده یخچال‌های طبیعی در منطقه قطب جنوب روز به روز بیشتر از گذشته تحلیل بروند، اما چیزی که دانشمندان اقلیم‌شناس بیشتر بر آن تاکید می‌کنند، پیچیدگی شرایط این روزها در جنوبگان است.»

شمشیر دولبه افزایش درجه حرارت زمین

محققان دانشگاه اکستر در یکی از تازه‌ترین مطالعات خود به این نتیجه رسیده‌اند که پدیده گرمایش جهانی به خودی خود تاثیر بسزایی در افزایش گرما در سطح جهان دارد. دانشمندان سال‌هاست که دریافته‌اند گازهای گلخانه‌ای شامل دی‌اکسیدکربن، متان، سی‌اف‌سی‌ها و اکسیدهای نیتروژن که حاصل سوزاندن سوخت‌های فسیلی هستند؛ از طریق ممانعت از برگشت مجدد تشعشعات خورشیدی به اتمسفر موجب افزایش درجه حرارت جو زمین شده‌اند، اما جالب اینجاست که نتایج تحقیق اخیر نشان می‌دهد خود درجه حرارت جهانی نیز تاثیر شگرفی بر افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای دارد. این به آن معناست که همچنان که درجه حرارت زمین افزایش پیدا می‌کند، متاسفانه بازده و اثرگذاری گازهای گلخانه‌ای هم بیشتر می‌شود. یکی از جالب‌ترین یافته‌ها در این زمینه کشف مستنداتی است که نشان می‌دهد، جو زمین از نظر تاریخی سطوح بیشتری از گازهای گلخانه‌ای را در خلال بازه‌های زمانی گرم داشته، در حالی که در طول دوره‌های سرد، میزان گازهای گلخانه‌ای عملا خیلی کمتر بوده است. نکته دیگری که نباید از آن غافل شد، تاثیر افزایش درجه حرارت روی وضعیت زیستی کره زمین است. می‌دانیم که افزایش کمتر از یک درجه سانتی‌گراد جو زمین می‌تواند تاثیرات جدی روی آب و هوای کل کره زمین داشته باشد. ذوب شدن یخ‌های قطبی شاید یکی از ملموس‌ترین این تغییرات است که بارها درباره آن شنیده‌ایم. اما لازم است که به خاطر بیاوریم بروز سیلاب‌ها، توفان‌های متعدد، رگبارها، آتش‌سوزی‌های گاه و بیگاه در عرصه‌های طبیعی، از بین رفتن محصولات کشاورزی و افزایش گرد و غبار جهانی همه می‌توانند به نوعی ریشه در این مساله داشته باشند.

زمین با چه سرعتی گرم می‌شود؟

دانشمندان در بیان اهمیت تاثیرات ناشی از گرمایش جهانی مثال ساده، اما جالبی را مطرح می‌کنند. آنها معتقدند که وقتی اتومبیلی با دیوار برخورد می‌کند، مساله این نیست که سرعت آن 70 کیلومتر بر ساعت بوده یا 80 کیلومتر بر ساعت بلکه مهم این است که در هر صورت راننده و سرنشینان باید کمربند ایمنی را بسته باشند. این مثال ساده درست شبیه اتفاقی است که این روزها برای زمین در حال رخ دادن است. وقتی درباره افزایش سطح آب دریاها یا افزایش موج‌های گرما صحبت می‌‌شود، عدم قطعیت‌ها هیچ گونه تاثیری در آنچه ما انسان‌ها باید انجام دهیم از جمله این ‌که دیوارهای محافظ بسازیم یا از وسایل خنک‌کننده استفاده کنیم و... ندارند. ما باید با این واقعیت کنار بیاییم که هواشناسان مشخصا درباره تغییرات طبیعی منطقه‌ای چیز زیادی نمی‌دانند، تنها چیزی که هواشناسان از آن مطمئن هستند، بروز برخی تغییرات شگرف در یک‌سری مناطق خاص است، اما جدای از اینها همیشه کارهایی وجود دارد که انجام آنها می‌تواند مفید باشد.

مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی پیشنهاد می‌کند که همه کشورهای جهان به نوعی به افراد در معرض خطر تغییرات اقلیمی کمک کنند. دور شدن این افراد از مناطق بحرانی می‌تواند یک راهکار باشد. علاوه بر این مجمع بین‌المللی تغییرات آب و هوایی به تمامی کشورهای جهان پیشنهاد می‌کند اقتصاد خود را در جهات گوناگون شکوفا کنند؛ زیرا بسیار دیده شده کشورهایی که اقتصاد آنها بر پایه کشاورزی بوده، بر اثر یک دوره سیلاب بشدت آسیب دیده‌اند. این مجمع همچنین پیشنهاد می‌کند که همه کشورها راه‌هایی پیدا کنند تا از میزان آسیب‌پذیری جهانیان نسبت به تغییرات ناگهانی جوی کاسته شود که البته این مساله به معنای مدیریت صحیح منابع از جمله منابع آب هست.

به طور خلاصه می‌توان گفت ما انسان‌ها باید انعطاف‌پذیری خود را نسبت به تغییرات اقلیمی بیشتر کنیم و این مساله‌ای که انجام آن حتی اگر شرایط جوی باثبات هم باشد، عاقلانه است. برنامه‌ریزان معتقدند در شرایط کنونی سه عامل را باید در جهان دقیق‌تر و جامع‌تر مورد مطالعه قرار داد. این عوامل به ترتیب عبارتند از: تغییرات کاربری زمین، افزایش میزان جذب آب و در نهایت تغییرات اقلیمی.

یک روش توصیف گرمایش

منحنی زنگوله‌ای روشی است که به طور معمول در آمار کاربرد دارد و از آن اغلب برای تعریف میانگین استفاده می‌شود. در این منحنی، میانگین با حرف C نمایش داده می‌شود و محل آن درست بالای شکل زنگوله است. دانشمندان نیز افت منحنی از سمت چپ را بیانگر هوای سرد، خیلی سرد و فوق‌العاده سرد می‌دانند و برعکس افت از سمت راست را هوای گرم، خیلی گرم و فوق‌العاده گرم توصیف می‌کنند. تحقیقات سال‌های اخیر نشان می‌دهد در دهه‌های 1980، 1990 و 2000 کل این منحنی بیشتر به سمت راست متمایل شده و این به آن معناست که هوا رفته رفته گرم‌تر شده است. از سوی دیگر پهن تر و گسترده‌تر شدن این منحنی بخوبی گویای افزایش دامنه تغییرات است. طی دهه گذشته 75 درصد از مساحت کل کره زمین تابستان‌هایی گرم را تجربه کرده‌اند؛ در حالی که در فاصله سال‌های 1951 تا 1980 این رقم فقط به 30 درصد محدود بوده است.

یک راهکار برای اجماع جهانی

سازمان ملل نظر به اهمیت مساله تغییرات اقلیمی، بنا دارد از نهم تا بیستم آذر سال 1394 کنفرانسی بین‌المللی با عنوان کنفرانس تغییرات اقلیمی در حومه شهر پاریس برگزار کند. هدف از برگزاری این کنفرانس، رسیدن به نوعی توافق بین‌المللی الزام‌آور درباره تغییرات اقلیمی است. انتظار می‌رود دامنه اجرایی این کنفرانس بویژه در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تمام کشورها را شامل شود؛ زیرا به گفته متخصصان در شرایط کنونی فقط یک اجماع جهانی می‌تواند موجب کاهش روند رو به رشد افزایش درجه حرارت در جو زمین شود. برگزارکنندگان این کنفرانس امید دارند این توافق بین‌المللی در نهایت بتواند ارمغان ارزشمندی در حد حداقل 2 درجه سانتی‌گراد کاهش درجه حرارت جهانی را در پی داشته باشد.

از مرز فرضیات تا واقعیت‌ها

عده‌ای از محققان اکنون به این باور رسیده‌اند که باید هر چه سریع‌تر برای مهار گرمای رو به افزایش کره زمین اقدامی انجام داد. ایده‌های متعدد نظیر اسپری ترکیبات شیمیایی به بخش استراتوسفر جو نیز از جمله راهکارهای پیشنهادی بوده که بارها توسط عده‌ای از دانشمندان مطرح شده است. در مقابل عده‌ای دیگر تنها راه‌حل را پراکنش تشعشعات خورشیدی می‌دانند. مساله اینجاست که بسیاری از ایده‌های مطرح شده تاکنون علاوه بر هزینه و زمانبر بودن واقعا بلندپروازانه بوده‌اند. از سوی دیگر تاثیرات منفی زیست‌محیطی ناشی از دخالت‌های انسانی را هم نباید از نظر دور نگه داشت. برخی محققان می‌گویند که بشر نیازمند استفاده از چنین طرح‌هایی برای مقابله با اثرات بحران‌زای گرمایش جهانی است و تاخیر در اجرای چنین تحقیقاتی یک دیدگاه کوته‌بینانه است. از دید این افراد استفاده نکردن از راه‌حل‌های نوآورانه درست شبیه این است که در دریا در حال غرق شدن باشید و نخواهید از تیوپ‌های نجات غریق استفاده کنید، اما از دید عده‌ای دیگر بشر نباید به‌خود اجازه دهد برای حل یک معضل، چندین مشکل ناشناخته دیگر را سر راه خود قرار دهد. از دید این پژوهشگران تحقیق بیشتر و زمان تنها چاره کار است. در هر صورت بحث بر سر بهترین و بدترین راهکارها برای کاهش درجه حرارت جو زمین به صورت مستمر ادامه دارد.