معرفی زبان فارسی در قالب برنامه مفرح قندپهلو

قرار است با این مسابقه ادبی‌در قالب یک برنامه مفرح، گام‌هایی بلند‌ در راستای معرفی و ترویج زبان و ادبیات فارسی برداشته شود. سازندگان قندپهلو معمولا در هر مجموعه‌ از این برنامه سعی دارند غافلگیری جدیدی برای مخاطبان خود داشته باشند. به احتمال زیاد در راستای همین سیاست، برنامه نوروز 94 شکل متفاوتی به خود گرفته و حائز یک وجه و بعد بین‌المللی شده بود. بینندگان قندپهلوی نوروزی شاهد یک رویارویی ادبی بودند میان شاعران طنزپرداز سه کشور حوزه زبان و ادبیات فارسی؛ ایران، افغانستان و تاجیکستان. به تعبیری دیگر قندپهلو امسال بین‌المللی شده و مرزهای صوری جغرافیایی را درنوردیده و پشت سر گذارده بود.

عوامل اصلی‌ که موجب شده ساخت مجموعه‌ای مانند قندپهلو در دستور کاری شبکه آموزش قرار بگیرد در وهله اول تاکیدات رهبر معظم انقلاب مبنی بر اهتمام بر ترویج و آموزش زبان فارسی و در مرتبه دوم، ماموریت ذاتی این شبکه یعنی رسانه‌ای کردن فرآیند آموزش و مهارت است.

سرایش شعر در مقابل دوربین

تهیه‌کننده قندپهلو درباره چگونگی شکل‌گیری این برنامه در شبکه آموزش توضیح می‌دهد: پیرو تاکیدات رهبر معظم انقلاب و به واسطه اولویت موضوعی آشنایی مخاطبان با شعر و ادبیات فارسی، مدیران وقت شبکه تصمیم به ساخت و اجرای یک برنامه طنزمحور با حضور شاعران طنزپرداز گرفتند. امیر قمیشی به جام‌جم می‌گوید: ابتدا یک طرح اولیه از سوی مدیر وقت شبکه آموزش پیشنهاد شد مبنی بر تولید و ساخت یک مشاعره طنز که البته به سرانجام نرسید. سپس با توجه به تجربه رضا رفیع در ماهنامه گل‌آقا، دبیری برنامه را به وی سپردیم و به اتفاق هم جزئیات را طراحی کردیم که ابتدا قرار بود مشاعره طنز فقط یک قسمت آن باشد، اما در نهایت به یک برنامه مفرح آموزشی در جهت ترویج زبان فارسی رسیدیم. رضا رفیع در مقام مجری و سردبیر قندپهلو نیز در مورد ساخت این برنامه اظهار می‌کند: در ماه مبارک رمضان سال 92 و به پیشنهاد امیر قمیشی طرحی را به شبکه آموزش ارائه کردیم که می‌توانیم شاعران طنزپرداز را جلوی دوربین بیاوریم و شاهد اتفاق سرایش شعر باشیم که مورد موافقت قرار گرفت. دوستان شبکه ابتدا نگران بودند ممکن است شاعران دعوت حضور در برنامه را نپذیرند، اما من به واسطه دوستی 20 ساله‌ام با بسیاری از آنها متقاعدشان کردم که مشکلی پیش نخواهد آمد.

وی می‌افزاید: ابتدای کار با 20 شاعر صحبت کردم که البته تعدادی از آنها با این دلیل موجه که شناختی از شکل و ساختار برنامه ندارند عذرخواهی کردند. به هر حال با باقیمانده این دوستان و تعدادی از شرکت‌کنندگان و برگزیدگان جشنواره‌های مختلف ادبی طنز، اولین سری مسابقه قندپهلو را برگزار کردیم.این شاعر و طنزپرداز درباره چگونگی انتخاب عنوان قندپهلو برای این برنامه هم توضیح می‌دهد: در جلسه‌ای که با مدیر شبکه آموزش و معاونانش داشتیم، اسرافیل علمداری، قائم‌مقام شبکه این اسم را پیشنهاد کرد که مورد موافقت قرار گرفت.

همدلی فارسی‌زبانان فارغ از مرزهای جغرافیایی

مسابقه ادبی قندپهلو در نوروز 94 با شاعران کشورهای فارسی زبان انجام شد و علاوه بر شاعران ایرانی شاهد حضور طنزپردازانی از دو کشور همسایه، افغانستان و تاجیکستان نیز بود.تهیه‌کننده قندپهلو با اشاره به این‌که مجموعه نوروزی امسال تجربه متفاوتی بوده است، بیان می‌کند: زبان فارسی، نقطه اشتراک شرکت‌کنندگان در قندپهلوی نوروزی بود. البته همین نقطه اشتراک وقتی وارد حوزه ادبیات عام می‌شد کار را سخت می‌کرد. به این دلیل که ادبیات روزمره ما با آنها متفاوت است و واژگانی را مورد استفاده قرار می‌دهند که ما فقط در متون ادبی کهن خود می‌بینیم و می‌خوانیم. اما در هر حال تجربه‌ای بود که باعث همدلی بیشتر فارسی‌زبانان فارغ از مرزهای جغرافیایی شده بود.

قمیشی درباره نحوه انتخاب و گزینش شرکت‌کنندگان تاجیک و افغان می‌گوید: به دلیل تقارن پیش‌تولید مجموعه با روزهای پایانی سال فرصت کافی برای سفر به این دو کشور را نداشتیم. برای گزینش شاعران تاجیک از دکتر شعردوست، سفیر سابق ایران در شهر دوشنبه کمک گرفتیم که پیوند عمیقی با شاعران تاجیکستان دارد و شاعران افغان هم بیشتر ساکن ایران بودند و رضا رفیع اکثرشان را می‌شناخت.وی یادآوری می‌کند: قندپهلوی نوروزی اتفاق خوبی بود اما زمانی به نقطه مطلوب می‌رسد که گزینش شاعران غیر ایرانی دقیق‌تر و با تحقیقات میدانی بیشتر و زمان اجرایی طولانی‌تر انجام شود.

این تهیه‌کننده با تاکید بر این‌که سعی داریم هر سری جدید قندپهلو یک عنصر غافلگیرکننده برای مخاطبان داشته باشد، اظهار می‌کند: اصلا ماهیت طنز بر غافلگیری مخاطب استوار است. غافلگیری و تضاد، دو عنصر اصلی طنز در ادبیات و کمدی در هنرهای نمایشی است. حضور شاعران کشورهای دیگر می‌توانست برای بینندگان قندپهلو غافلگیری باشد. وی می‌افزاید: فکر می‌کنم برای سری بعدی قندپهلو که قرار است برای پخش در ماه مبارک رمضان آماده شود حتی می‌توانیم سراغ طنز در دیگر کشورهای اسلامی هم برویم. البته این یک فکر اولیه است که تا عملی شدن فاصله زیادی دارد.

تهیه‌کننده قندپهلو در پاسخ به این پرسش که آیا قصد ندارد علاوه بر ضبط برنامه با حضور شاعران غیر ایرانی، آن را در دیگر کشورهای حوزه زبان فارسی هم اجرا کند، تصریح می‌کند: حتی قندپهلوی نوروزی هم قرار بود در خارج از ایران تصویربرداری شود، اما امکانات لجستیکش فراهم نشد. با این حال این امکانات دست‌نیافتنی نیست و اگر زمان و امکاناتش فراهم شود حتما به خارج از ایران هم می‌رویم.

قمیشی متذکر می‌شود: مشکل عمده ما تعداد شاعران طنزپردازی است که از قابلیت‌ها و استانداردهای لازم برای شرکت در برنامه برخوردار باشند. معمولا تعداد این شاعران زیاد نیست. اگر مرزهای جغرافیایی را هم پشت سر بگذاریم و از ایران خارج شویم، شاید در مجموع کشورهای فارسی زبان تعداد شاعران طنزپرداز به یک عدد سه رقمی هم نرسد و همین کار را مشکل می‌کند.

پیوند زدن طنز مطبوعاتی با یک رسانه دیداری

رضا رفیع نیز درباره قندپهلوی نوروزی می‌گوید: طرح این سری از برنامه در ماه رمضان سال گذشته پیشنهاد شد. تصمیم داشتیم بینندگان ایرانی به بهانه زبان مشترک فارسی، با فرهنگ و ادبیات کشورهای افغانستان و تاجیکستان هم آشنا شوند. حتی طنزپردازان کشورمان هم عموما نمی‌دانند چه اتفاقاتی در حوزه طنز در این دو کشور می‌گذرد.

این شاعر و طنزپرداز در ارزیابی‌اش از مقایسه طنز منظوم ایران و دو کشور دیگر تصریح می‌کند: طنز ایران به خاطر پشتوانه فرهنگ و ادبیات غنی در سطحی بالاتر قرار دارد. البته کشور افغانستان هم طنزپردازان خوبی دارد و حتی آقای مبشر از این کشور بود که به عنوان برگزیده نهایی این مسابقه برگزیده شد که جا دارد به عنوان مجری و سردبیر برنامه کمال تشکر را از او داشته باشم.

وی یکی از اهداف اصلی و اولیه تولید برنامه را پیوند زدن طنز مطبوعاتی با یک رسانه دیداری و تصویری ذکر می‌کند و یادآور می‌شود: از نتیجه برنامه کاملا راضی هستم. حتی بیشتر از حد انتظار اولیه به نتیجه رسیده‌ایم.

رفیع برنامه قندپهلو را در کشف و معرفی استعدادهای جوان هم موفق می‌داند و تاکید می‌کند: هم در کشف و هم در معرفی و شناساندن شاعران و طنزپردازان جوان موثر بوده‌ایم. خیلی از شاعران جوان بخصوص شهرستانی که پیش از این چندان شناخته‌شده نبودند پس از شرکت در برنامه و بازگشت به شهرشان با استقبال محافل ادبی محلی مواجه شده‌اند. حتی فروش کتاب‌های داوران برنامه هم در یکی دو سال اخیر با افزایش چشمگیری مواجه و چند برابر شده است.

خرد جمعی، نه تصمیم شخصی

اما علل موفقیت و کامیابی قندپهلو به عنوان یک برنامه تخصصی طنزمحور در برقراری ارتباط با مخاطبان و علاقه‌مندان شعر و ادب فارسی چیست؟ چرا دیگر آثار طنز ادبی سال‌های اخیر به توفیقات این برنامه نائل نیامده‌اند؟

قمیشی با تاکید بر این‌که قندپهلو حاصل خرد جمعی است و نه تصمیم شخصی تصریح می‌کند: فراموش نکنید قندپهلو یک مسابقه تلویزیونی است و شانس چنین برنامه‌هایی برای در اوج ماندن حداقل نسبت به یک مجله خبری یا برنامه‌ای مانند نود کمتر است. نمی‌توان توقع داشت قندپهلو مانند برنامه‌های «نود» و «رادیو هفت» همیشه در اوج بماند.به گفته تهیه‌کننده قندپهلو، به طور قطع روزی سری پایانی این برنامه ساخته خواهد شد تا خاطره خوشی ‌برای بینندگان بر جا بماند. وی در واکنش به این پرسش که چرا در استودیوی ضبط برنامه از حضور تماشاگران استفاده نمی‌شود، می‌گوید: یک‌بار حضور تماشاگران را در صحنه تصویربرداری تجربه کردیم که اتفاقا نتیجه خیلی خوبی هم داشت. بخش فینال سری سوم برنامه را با حضور 600 تماشاگر داوطلب ضبط کردیم که نتایج خوبی در برداشت. اما شاید آنچه حضور تماشاگران را در استودیو مشکل می‌کند ساعات ضبط برنامه است که با توجه به سبک زندگی شاعرانه داوران و شرکت‌کنندگان از نیمه شب تا سحرگاه را شامل می‌شود.

قمیشی با تاکید مجدد بر این‌که قطعا سری جدید قندپهلو نسبت به دوره‌های گذشته متفاوت خواهد بود، بیان می‌کند: قرار است هفته آینده جلسه اتاق فکر برنامه به منظور تصمیم‌گیری درباره تولید سری جدید در ماه مبارک رمضان با حضور مدیر شبکه و معاونانش برگزار شود.وی بر ایجاد تغییرات در سری جدید تاکید می‌کند اما یادآور می‌شود: تا زمانی که من تهیه‌کننده برنامه هستم در ترکیب مجری و داوران تغییری ایجاد نخواهد شد. قندپهلو برنامه‌ای است که هویتش با مجری و داورانش پیوند خورده است. ممکن است کسانی به این جمع اضافه شوند، اما کاسته نخواهند شد.

همه چیز سر جای خودش است

مجری و سردبیر قندپهلو نیز درباره موفقیت این برنامه معتقد است: همه چیز در این برنامه سر جای خودش قرار گرفته و منظم و پیش‌بینی شده است.

رفیع با تاکید بر این‌که پذیرا و شنونده انتقادات است، تصریح می‌کند: متاسفانه برخی منتقدان با زبان طنز آشنا نیستند. این‌گونه نیست که اگر مجری یک موضوع را مطرح می‌کند از آن اطلاع ندارد. ما در رسانه گاهی مجبور به تکرار هستیم. این برنامه بینندگانی از هر قشر و با هر سن و سالی دارد. یک مجری باید همه مخاطبانش را لحاظ کند و گاهی تکرار و توضیح واضحات به همین دلیل است.

وی در پایان اذعان می‌کند کار در رسانه ملی به علت بینندگان میلیونی‌اش از اقصی نقاط کشور، به نسبت فعالیت در رسانه‌های مکتوب بسیار دشوارتر و حساس‌تر است.

محسن محمدی‌ /‌ گروه رادیو و تلویزیون