پاسداشت روسری زنان لر با جشن «گلونی»

اتفاقی که از سال 92 برای پوشش زنان لر در لرستان افتاده این است که به همت زنان و دختران این استان، روزی برای پاسداشت و احیای روسری محلی این سرزمین به نام «گلونی» نامگذاری شده تا به بهانه این روز، این پوشش 3000 ساله دوباره جایگاه و منزلت خود را در میان پوشش مردمان این دیار بیابد.

این پوشش که شاید هنوز بتوان آن را بر سر زنان سالمند این سرزمین مشاهده کرد، همچون دیگر پوشش‌های ایرانی در سراشیبی فراموشی قرار گرفته بود، که از 2 سال پیش و به همت برخی از زنان فعال در عرصه اجتماعی خرم‌آباد، برنامه‌ای برای احیا و گسترش استفاده از آن طراحی شد و از همان زمان، هرساله جشنواره‌ای برای معرفی، پاسداشت و ترویج آن، با حمایت میراث فرهنگی لرستان در 26 اردیبهشت ماه برگزار می‌شود.

معاون صنایع دستی اداره میراث فرهنگی لرستان با بیان این‌که ایده احیای این پوشش لری و نامگذاری روزی به نام آن، اولین بار در سال 92 توسط عده‌ای از زنان فرهیخته استان از جمله خانم آتوسا رحمتی و با تشکیل کمپینی در این زمینه آغاز شد، به جام‌جم می‌گوید: این گروه فعالیت تبلیغی خود را در این زمینه ابتدا در سایت‌های اجتماعی آغاز کرد و همزمان میراث فرهنگی نیز به حمایت از این حرکت و همراهی با مردم، تمام امکانات از جمله مکان برگزاری جشن را در اختیار آنان قرار داد، به طوری که امسال نیز این جشن در باغ گلستان نزدیک قلعه باستانی فلک الافلاک به اجرا درآمد.

فرزانه عادلی ویژگی خاص این روسری را، قدمت چند هزار ساله و نوع و فرم بستن آن عنوان می‌کند و می‌افزاید: این پوشش که با نقش و نگارهای سنتی همراه است، با این فرم بستن، فقط خاص سرزمین لرستان است که در گذشته علاوه بر لرستان کنونی شامل بخش‌هایی از استان‌های همجوار همچون ایلام، کرمانشاه و خوزستان نیز می‌شده، به همین دلیل اکنون می‌توان آن را علاوه بر لرستان بر سر زنان پیر و میانسال این مناطق و درکل مناطق لک نشین و لرنشین این استان‌ها هم مشاهده کرد.

وی با بیان این‌که پارچه این روسری بزرگ معمولا ابریشمی یا نخی است و نقش‌های روی آن نیز جزو رشته‌های صنایع دستی با نام چاپ روی پارچه است، خاطرنشان می‌کند: گرچه این پوشش به‌صورت اصیل آن، هم‌اکنون در میان زنان مسن و مادربزرگ‌های این دیار مرسوم است، اما دختران جوان نیز اکنون اگر آن را به شکل سربند قدیم استفاده نکنند، همچون روسری‌های معمولی بر سر می‌اندازند.

به گفته عادلی، گلونی پارچه‌ای حدود 1.5 در 1.5 متر بوده که آن را دور سر می‌بستند و نوع استفاده آن هم در مناطق مختلف، متفاوت است، به طوری که برخی 4 روسری را به هم دوخته و به عنوان سربند استفاده می‌کنند و برخی از یک یا دو عدد استفاده می‌کنند. همچنین این‌طور مرسوم بوده که زنان مسن گلونی‌های سیاه به سر می‌کرده‌اند و زنان جوان رنگ‌های شاد همچون سبز، قرمز، نارنجی و آبی را به سر می‌بستند.

این کارشناس به میزان تاثیرگذاری این جشنواره نیز اشاره کرده و می‌گوید: این روسری در یکی دو سال اخیر که تبلیغات زیادی برای آن شده، طرفداران زیادی بویژه در نسل جوان پیدا کرده، به طوری که بسیاری از استان‌ها خواستار آن شده‌اند و یکی از محصولات پرفروش لرستان شده است. ضمن این‌که حجاب بسیاری خوبی نیز برای زنان و دختران محسوب می‌شود، زیرا از پوشش کاملی برخوردار است.

گلونی را به ثبت می‌رسانیم

دبیر جشن گلونی نیز از استقبال‌ خوب مردم از سومین دوره جشنواره خبر می‌دهد و می‌گوید: نکته قابل توجه حضور لُرهایی بود که از شهرهای مانند کوهدشت، الشتر، اندیمشک، دره‌شهر، دزفول، تهران، اصفهان و دورود به خرم‌آباد آمده بودند.

رضا ساکی با اشاره به این‌که در این جشن، برنامه‌هایی همچون اجرای موسیقی زنده، غرفه‌های ارائه غذاهای محلی و سوغات لرستان، فروش البسه محلی و نمایش و فروش گلونی ارائه و اجرا شد، در گفت‌وگو با مهر می‌افزاید: براساس این جشن قرار شده هر سال در همین تاریخ دختران و زنان لر با به سر کردن این پوشش سنتی و بومی نام و یاد این اثر ارزشمند را زنده نگه دارند.

وی یادآور می‌شود که در نظر داریم به کمک دختران و زنان لر این سوغات لرستان را به‌عنوان صنایع دستی و هنر اقوام لر به ثبت ملی برسانیم.یک باستان‌شناس هم با بیان این‌که این سربند در گذشته در لباس مردان هم به‌کار می‌رفته است، می‌گوید: بر اساس بیان مورخانی چون هرودت ریشه سربند آن هم سربند لُری به دوره هخامنشیان و دوره ماد برمی‌گردد. ضمن این‌که براساس شواهد و نوشته‌های تاریخی، سربند از اجزای لباس‌های ایرانی همه ایرانیان و بخش جدایی‌ناپذیر آن بوده است.

عطا حسن‌پور می‌افزاید: در سالنامه‌های آشوریان نیز می‌بینیم که این دستار هم بر سر زنان و هم بر سر مردان وجود دارد و در توصیف اقوام زاگرس، آشوریان، عیلامی‌ها و مادها از این سربند یاد می‌شود و در میان نقش برجسته‌های به جامانده، این سربند به وضوح دیده می‌شود.

وی به نقش آناهیتا روی یک پلاک گچبری در محوطه برزقباله لرستان نیز اشاره و خاطرنشان می‌کند: در این نقش، آناهیتا درست مانند زنان لُر، سربندی به دور سر بسته است و گیسوان بافته و طناب پیچش از زیر آن هویداست.

فاطمه مراد زاده / گروه ایران