آنچه از بیمارستان هسته‌ای باید بدانید

پیش از این زمزمه‌هایی از راه‌اندازی نخستین بیمارستان هسته‌ای در ایران شنیده می‌شد. اخیرا رئیس سازمان انرژی اتمی‌از آغاز ساخت بیمارستان هسته‌ای در کشور خبر داده است.

به گفته دکتر علی‌اکبر صالحی، کلنگ این بیمارستان امسال به زمین خواهد خورد. اکنون نقشه اولیه بیمارستان تهیه شده و جزئیات کار در حال بررسی است. هدف از تاسیس بیمارستان هسته‌ای ارائه خدمات پزشکی هسته‌ای به مردم، ارتقای دانش هسته‌ای در زمینه به‌کارگیری رادیوداروها و ارتقای استاندارد تجهیزات پرتودهی به دیگر بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کشور عنوان شده است.

به این ترتیب با تاسیس این بیمارستان تخصصی هسته‌ای، دستگاه‌ها و تجهیزات مختلفی که به نوعی با پرتو‌ها سر و کار دارد، براساس بهترین استانداردها تهیه و استفاده خواهد شدو این بیمارستان مرجع پزشکی هسته‌ای در کشور خواهد بود. هزینه ساخت این بیمارستان 1000 میلیارد تومان برآورد شده و قرار است این مبلغ به طور مشترک از سوی یک بانک خصوصی و سازمان انرژی اتمی ‌تامین شود که هنوز مذاکرات در این زمینه ادامه دارد.

تشخیص و درمان در سایه فناوری هسته‌ای

بیمارستان هسته‌ای یک مرکز درمانی مجهز به همه تجهیزات مرتبط با پزشکی هسته‌ای است. بی‌شک یکی از مهم‌ترین کاربردهای فناوری هسته‌ای در حوزه پزشکی است. با استفاده از تابش اجزای اتم یعنی الکترون و پروتون می‌توان بیماری را در مراحل اولیه تشخیص داد و پیش از این که زمان از دست برود، نسبت به درمان آن اقدام کرد.

یکی از دیگر کاربردهای فناوری هسته‌ای در حوزه پزشکی، استفاده از روش‌های مبتنی بر پرتودرمانی در روند درمان بیماری‌هاست که به‌طور گسترده در درمان بیماری‌های سرطانی کاربرد دارد. تولید رادیودارو‌ها ازدیگر کاربردهای انرژی هسته‌ای استحسین آفریده. این دارو‌ها از سال 76 در کشور تولید می‌شود و کشور ما در زمینه تولید این گروه از داروها به تجارب ارزشمندی دست یافته است.

دکتر حسین آفریده، عضو هیات علمی ‌دانشگاه صنعتی امیرکبیر در گفت‌وگو با جام‌جم درباره خدمات متمایز بیمارستان‌های هسته‌ای این‌طور توضیح می‌دهد: این بیمارستان به این دلیل تحت عنوان بیمارستان‌های هسته‌ای معرفی می‌شود که در آن برای تشخیص یا درمان بیماری‌ها از دانش هسته‌ای بهره گرفته می‌شود.

این دانش می‌تواند تصویربرداری Spect باشد که اکنون در مراکز پزشکی هسته‌ای کشور امکان تصویربرداری به این روش وجود دارد. در این روش تصویربرداری از مواد رادیواکتیوی مانند تکنسیوم، تالیم، گالیم و ایندیوم که یک اشعه گاما تولید می‌کند، استفاده می‌شود.

در حقیقت مواد رادیواکتیو برای افزایش دقت در تشخیص به‌کار می‌رود؛ برای مثال اگر قرار باشد عملکرد بخشی از بدن را بررسی کنند، می‌توان از این روش برای تصویربرداری استفاده کرد. پزشک براساس نتایج به‌دست آمده از این روش تصویربرداری برای انتخاب روند درمانی مناسب برای بیماران بهره می‌گیرد.

دکتر آفریده درباره این روش تصویربرداری این‌طور توضیح می‌دهد: در حقیقت این روش مبتنی برعمکرد دوربین گاما ست که در بدن بیمار جستجو کرده و داده‌هایی را ثبت می‌کند. این خدمات اکنون در مراکز پزشکی هسته‌ای ارائه می‌شود و می‌توان با راه‌اندازی بیمارستان هسته‌ای این خدمات تشخیصی را به‌طور گسترده و اختصاصی‌تر در اختیار بیماران قرار داد.

یکی از روش‌های تصویربرداری که در بیمارستان‌های هسته‌ای با هدف تشخیصی در اختیار بیماران قرار می‌گیرد، روش تصویربرداری مبتنی بر استفاده از نوعی رادیو داروست که به جای یک اشعه گاما، 2 اشعه گاما 511 ایجاد می‌کند. این روش تصویربرداری به PET سر واژه Positron Emission Tomography معروف است. در روش تصویربرداری توموگرافی تابش پوزیترون، یک پوزیترون و یک الکترون با هم ترکیب شده و نابود می‌شوند و در نتیجه 2 اشعه گاما 511 ایجاد می‌شود.

پوزیترون الکترونی است که بار مثبت دارد. اگر پوزیترون با یک الکترون برخورد کند، 2 اشعه گاما ایجاد می‌شود که در دو جهت مختلف خارج می‌شود. از همزمانی تولید دو اشعه گاما در جهات مختلف می‌توان برای تصویربرداری با حد تفکیک بسیار بالاتر استفاده کرد.

این روش تصویربرداری مستلزم استفاده از رادیوداروهایی با نیمه عمر کوتاه است. نیمه عمر کوتاه یک محدوده زمانی از 2 تا 110 دقیقه را شامل می‌شود. برای تولید این رادیو داروها به دستگاهی موسوم به سیکلوترون نیاز داریم.

تصویربرداری نیز به کمک دوربین PET انجام می‌شود. این خدمات در مکانی قابل ارائه است که این دستگاه‌ها و امکانات در کنار هم وجود داشته باشد. ممکن است در بیمارستان‌های دیگر بخشی را به ارائه این خدمات تشخیصی اختصاص دهند، اما یکی از خدمات قابل ارائه در بیمارستان‌های هسته‌ای همین روش‌های تشخیصی مبتنی بر استفاده از رادیوداروهاست.

تسهیل روند درمان به کمک رادیوداروها

در این بیمارستان‌ها علاوه بر خدمات تشخیصی خدمات درمانی هم ارائه می‌شود. به گفته عضو هیات علمی‌ دانشگاه صنعتی امیر کبیر، خدمات درمانی بیمارستان‌های هسته‌ای مبتنی بر استفاده از رادیو نوکلئیدهاست. رادیو نوکلئیدها نوعی رادیوداروست. از این روش می‌توان برای درمان بیماری‌های مختلفی استفاده کرد که به نوع رادیوداروی استفاده شده بستگی دارد. به‌عنوان مثال برای درمان بیماری پروستات از رودیوم 103 استفاه می‌شود. از پرتودهی رودیوم 103، پالادیوم تولید می‌شود که می‌توان از آن برای درمان بیماری‌های پروستات استفاده کرد.

دکتر آفریده در پاسخ به این که آیا این روش‌های درمانی فقط به بیماری‌های سرطانی محدود می‌شود، این طور توضیح می‌دهد: وقتی از رادیوداروها صحبت می‌شود نخستین چیزی که به ذهن می‌رسد، این است که بیمار در شرایط بحرانی بوده و بر این اساس قرار است در روند درمان او از رادیودارو‌ها استفاده شود. می‌توان از ید 131 برای درمان تیروئید استفاده کرد. این رادیوداروها در دسترس است.

ممکن است در بدن بیمار یک توده سلولی بدخیم ایجاد شده باشد که با روش ‌های معمول قابل درمان نباشد. در این شرایط می‌توان برای درمان از الکترون یا یون استفاده کرد. بر این اساس یکی از این روش‌ها، الکترون تراپی است که اکنون در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کشور براساس این روش خدماتی به بیماران ارائه می‌شود.

یکی از روش‌های درمانی مشابه پروتون‌تراپی است که امکان ارائه خدمات این روش درمانی اکنون در کشور وجود ندارد. در بیمارستان هسته‌ای که قرار است در آینده‌ای نزدیک در کشور راه‌اندازی شود، مجموعه‌ای از این خدمات تشخیصی و درمانی ارائه می‌شود که وجود چنین امکانات و خدماتی، بیمارستان هسته‌ای را از دیگر بیمارستان‌ها متمایز می‌کند.

وی درباره ضرورت راه‌اندازی بیمارستان‌های هسته‌ای در کشور می‌گوید: گرچه اکنون بعضی از این خدمات در مراکز پزشکی هسته‌ای در کشور ارائه می‌شود، اما پروتون‌تراپی از جمله روش‌های درمانی مبتنی بر دانش هسته‌ای است که در کشور ارائه نمی‌شود. هدف، گسترش خدمات تشخیصی و درمانی مبتنی بر دانش هسته‌ای و افزایش دقت در تشخیص بیماری‌ها و موفقیت در درمان بیماری‌هاست.

راه‌اندازی این بیمارستان مستلزم بهره‌گیری از دانش هسته‌ای است که اکنون در اختیار داریم. اساسا روش‌های تشخیصی مکمل یکدیگر است و دانش پزشکی به همه این روش‌ها نیاز دارد. ‌اکنون در کره‌جنوبی 2 بیمارستان هسته‌ای راه‌اندازی شده است.

فرانک فراهانی‌جم / گروه دانش