«فرهنگنامه موسیقی تربت‌ جام» تدوین شد

غفور محمدزاده، پژوهشگر موسیقی نواحی منطقه خراسان گفت: از سال ۷۶ وقتی برای اولین بار در سیزدهمین جشنواره موسیقی فجر شرکت کردم عادتی داشتم مبنی بر اینکه تمامی بولتن های روزانه این رویداد را جمع آوری کنم تا شاید مطلب اضافه تری از موسیقی منطقه خراسان و اصولا موسیقی منطقه تربت جام وجود داشته باشد و من بتوانم از آن درپژوهش های خود استفاده کنم اما هرچه می گشتم کمتر پیدا می کردم. بنابراین از همان سال تصمیم گرفتم کنار تلاش استادان و بزرگان عرصه پژوهش موسیقی نواحی تحقیقاتی را پیرامون موسیقی منطقه خراسان به ویژه تربت جام داشته باشم.

وی افزود: کتاب «فرهنگنامه موسیقی تربت جام» نتیجه ۱۸ سال فعالیت من در عرصه پژوهش است که مدتی پیش بعد از انجام مراحل نهایی به رضا مهدوی مدیریت وقت مرکز موسیقی حوزه هنری برای انجام مراحل کارشناسی ارائه شد که وی صدور مجوز انتشار این اثر توسط انتشارات سوره مهر را منوط به موافقت هوشنگ جاوید دانست و ما هم بنا به این شرایط پژوهش را به استاد جاوید ارائه دادیم. وی نیز اصلاحاتی را روی کار انجام داد و به من توصیه کرد که آنچه بر اساس مقام های موسیقایی منطقه تربت جام برای این کار انتخاب کردم این بار بر اساس آیین های منطقه نوشته شود. او بعدها به من گفت کتابی که تو نوشتی یک کتاب نیست، بلکه یک فرهنگنامه است بنابراین بر اساس نظر استاد جاوید که اسم اثر را به نام «فرهنگنامه موسیقی تربت جام» تغییر دادیم.

این پژوهشگر پیشکسوت موسیقی نواحی با اشاره به تغییرات اعمال شده این فرهنگنامه توضیح داد: بعد از توصیه های آقای جاوید مجددا شروع به تحقیقات جدیدتری کردم و همه چیز از اول شروع شد و هنوز که می خواهم کار را به ناشر بسپارم مشغول تحقیق هستم که نکته ای را از دست ندهم اما به هر ترتیب معتقدم این اثر می تواند یکی از مراجع مکتوب موسیقی نواحی منطقه تربت جام باشد.

محمدزاده گفت: «فرهنگنامه موسیقی تربت جام» در هشت بخش هجده فصلی تنظیم شده که در ابتدا تلاش کردم به موسیقی سازی منطقه بپردازم بعد از این هم به جهت اینکه موسیقی ایرانی موسیقی کلام محور است به بحث موسیقی آوازی منطقه پرداخته ام که در این بخش شاخه های آوازخوانی مختلف منطقه را معرفی کردیم. شاخه هایی که با معرفی آیین های و گونه هایی چون منقبت خوانی، موسیقی سفر، مثنوی خوانی، مناجات خوانی، سحرخوانی، صلوات خوانی، بحر طویل، فصل خوانی، غریبی خوانی، فضیلت خوانی، نعت خوانی، منظومه خوانی، معراج نامه خوانی، شاهد خوانی و آیین های دیگر برای مخاطب ارائه شده و بیشتر این آیین ها هم درون مایه مذهبی دارند.

وی افزود: البته غیر از مواردی که به آن اشاره کردم یک فصل کتاب هم به صورت جداگانه به امام حسین (ع) و واقعه کربلا پرداخته است. در بخش دیگری از کتاب هم موسیقی آموزشی منطقه تربت جام نیز مورد بررسی قرار گرفته چرا که ما در موسیقی این منطقه سبکی به عنوان موسیقی مکتب خانه ای داریم که خاص موسیقی منطقه خراسان است و دارای سبک بسیار گسترده ای است. البته ما در موسیقی منطقه خراسان به ویژه تربت جام موسیقی حماسی هم داریم که می تواند در قالب چند فصل مجزا به آن پرداخته شود.

این نویسنده و کارشناس موسیقی در بخش دیگری از صحبت‌های خود اظهار کرد: معرفی هنرمندان و گروه‌های موسیقی سه نسل موسیقی منطقه تربت جام از جمله بخش های دیگر این فرهنگنامه است که تلاش کردم به صورت کامل به آن بپردازم. در این بخش از کتاب، اطلاعات بسیار جامعی از هنرمندان سه نسل موسیقی منطقه تربت جام به خوانندگان داده می شود. این در حالی است که در این بخش شاعران بومی منطقه تربت جام که خیلی ها آنها را نمی شناسند نیز در این بخش گنجانده شده اند البته بررسی تحولات اخیر موسیقی منطقه تربت جام و نحوه ورود اولین تجهیزات ضبط آواز به شهر نیز از جمله بخش های این فرهنگنامه است.

محمدزاده با بیان اینکه پدیده گروه نوازی نیز در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است، افزود: ما در این کتاب علاوه بر مواردی که به آن اشاره کردم از استاد فوزیه مجد و ابراهیم عباسپور به عنوان دو پژوهشگر صاحب نام موسیقی نواحی ایران نیز نام برده ایم. ضمن اینکه در بخش هشتم نیز منتخبی از مقام های موسیقی منطقه تربت جام را نیز نت نویسی کرده و آنها در این فرهنگنامه انتشار دادیم. به اعتقاد من این بخش از کتاب نیز می تواند به صورت بین المللی معرفی شود.

وی افزود: نکته جالبی که در تالیف این کتاب وجود دارد این است که از زمان آغاز تالیف تا به امروز بسیاری از استادان موسیقی منطقه تربت جام دار فانی را وداع گفتند. اما من در این کتاب سعادت داشتم که دست نوشته ای از زنده یاد استاد غلامعلی پور عطایی داشته باشم که صحت مطالب کتاب را تایید کرده است. به همین جهت بعد از مقدمه هوشنگ جاوید بر این کتاب دوست داشتم دست نوشته استاد را با همان قالب نوشتاری در کتاب چاپ کنم که برای من جای خوشحالی دارد.(مهر)