رمضان منشأ ذخایر معنوی برای تمام ماه‌ها

رمضان ماه دعاست

علاوه بر این ویژگی‌ها، ماه مبارک رمضان ماه دعا ست؛ یعنی همان طور که قرآن از بالا نازل می‌شود از طرف بنده هم دعا صاعد می‌شود و رابطه دوطرفه است. جاده دوطرفه به سوی آسمان در ماه مبارک رمضان باز است. رحمت، برکت و مبارک بودن و نزول قرآن و نزول ملائکه از بالا به پایین برقرار است. رابطه از پایین به بالا و از سوی بنده به سوی معبود هم از طریق دعای انسان‌ها برقرار می‌شود.

لذا قرآن در آیاتی که در ارتباط با ماه مبارک رمضان است و بحث روزه را پیش می‌کشد، دعا را هم مطرح می‌کند. آیه‌ای که گل سر سبد آیات قرآن درباره دعاست، می‌فرماید: «هرگاه بندگان من از تو در باره من بپرسند [بگو] من نزدیکم و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا بخواند، اجابت می‏کنم.» (بقره، 186) وقتی بندگان از تو می‌پرسند من کجا هستم، بگو من نزدیکم و دعا را اجابت می‌کنم. قرآن بحث دعا را میان آیاتی که مربوط به ماه رمضان است، مطرح می‌کند. آیه قبل و بعد از این آیه در مورد ماه رمضان است. معنای این نکته آن است که ماه رمضان غیر از این که ماه نزول قرآن است، ماه دعاست؛ یعنی رابطه خدا و بنده‌اش در رابطه کلامی دوطرفه است. وقتی خدا با بنده سخن می‌گوید قرآن نامیده می‌شود و وقتی بنده با خدا صحبت می‌کند دعا و نیایش است.

روزه برای تحصیل تقواست. «روزه بر شما مقرر شده است... باشد که پرهیزگاری کنید.» (بقره، 183) قرآن نازل شده تا اهل تقوا از آن استفاده کنند. «مایه هدایت تقواپیشگان است.» (بقره، 2) روزه برای تقواست، قرآن هم برای اهل تقواست؛ یعنی اهل تقوا از آن بهره‌مند می‌شوند، هرچند قرآن هدی للناس است. برای همه نازل شده است، اما همه از محضر آن استفاده نکردند. اهل تقوا از محضر قرآن استفاده کردند. قرآن کتاب نور، مبین، بیان، تبیان، بصائر، هدی و... است. همه اینها برای انسان باتقواست که از قرآن استفاده می‌کند.

در دل دعا، توبه و بازگشت به خداوند نهفته است. در دل دعا، انس با خداوند و یا الله یا الله خوابیده است. اینها دست انسان را می‌گیرد و او را بالا می‌برد و با خداوند آشتی می‌دهد. اینها مجموعه‌ای از برکات ماه رمضان است و شب قدر در ماه رمضان درک کردنی و توصیف کردنی نیست «و تو چه دانی شب قدر چیست؟» (قدر، 2) یعنی شب قدر از حد توصیف و فهم و درک عادی بشر خارج است.

رابطه تنگاتنگ عبد و الله

رابطه انسان و خداوند در این ماه تنگاتنگ است. دست‌ها به آسمان وصل می‌شود. چیزی بین خدا و بنده حاجب، حائل و مانع نیست. این فرصت به انسان داده شده تا در این شب به این قله رفیع صعود کند. همه اینها انسان را نورانی و دل انسان را پاک می‌کند. این ظرفیت در این ماه وجود دارد و آلودگی‌ها دور می‌شود. این که پیامبر(ص) فرمود در ماه مبارک رمضان شیطان در غل و زنجیر است به این معناست که شیطان با وصل شدن انسان به این همه نورانیت، روحانیت و معنویت فرار می‌کند. وقتی حق بیاید، باطل رفتنی است و زائل می‌شود. وقتی فرشته بیاید دیو فرار می‌کند چون مانعه‌الجمع هستند. وقتی یکی آمد، دیگری فرار می‌کند. نور که آمد ناپاکی از بین می‌رود و روشنی حاصل می‌شود. آفتاب که بیاید روز به همراه اوست. اینها ملازم همدیگر هستند. به برکت ماه رمضان این نورانیت قلب و آماده شدن و رقت و انسانی شدن و دور شدن از رذائل نفسانی و غرایز ناپاک و آلودگی‌ها حاصل می‌شود. ماه رمضان آن‌قدر ماه بابرکتی است که انسان واقعا رشد، تقوا و پیرایش دل و حلاوت و شیرینی عبادت و انس با قرآن را احساس می‌کند. این صفات کسب و حاصل می‌شود تا بن‌مایه یک سال تأمین شود. در واقع ما در این ماه به یک پایگاه برای سوختگیری معنوی وارد می‌شویم. در این ماه انسان منابع خود را از معنویت پر می‌کند تا برای بقیه ماه‌های سال تا ماه رمضان آینده مصرف شود.

بنابراین ماه رمضان، ماه ذخیره معنوی است. این ذخیره معنوی در طول سال مصرف می‌شود تا نورانیت بماند و در ماه‌های عادی دیدگان ما را نور ببخشد و ما را پیش ببرد. ماه رمضان منبع ذخایر معنوی است. هدف تقواسازی که برای روزه عنوان شده همین است، یعنی متقی شوید تا این تقوا را مصرف کنید. تقوا به خاطر این است که ما را از مهلکات دیگر نجات دهد و دست ما را بگیرد.

افرادی که مسئول هستند باید بیشتر مراقب باشند، چراکه مسئولیت باعث می‌شود مورد سوال و بازخواست قرار گیرند؛ هم از ناحیه مردم و هم از ناحیه خداوند که حق مسئولیت و امانت را در اختیار مسئولان قرار داده است. بنابراین همان طور که انسان‌های عادی از سفره و مائده آسمانی رمضان برای استفاده از زمان‌ها و فرصت‌های دیگر بهره‌مند می‌شوند، مسئولان چون حقوق مردم را در اختیار دارند با قلم و حق امضای خود باید بیشتر از فرصت رمضان استفاده کنند.

امام علی(ع) و رمضان

ماه رمضان پیوندی با ولی‌الله الاعظم امیرمؤمنان(ع) دارد. حضرت امیر(ع)، هم با ماه رمضان، شب قدر و قرآن ارتباط دارد و هم با مسجد و خانه خدا. حضرت در خانه خدا به دنیا آمد و در مسجد کوفه ـ که از مساجد مهم و دارای قداست است ـ به شهادت رسید. امیرمؤمنان(ع) قرآن ناطق است. حضرت در همان شبی که قرآن صامت نازل می‌شود به عنوان قرآن ناطق صاعد می‌شود و عروج می‌کند. امیرمؤمنین آن قدر عظمت دارد که در هیچ قالبی نمی‌گنجد تا بتوانیم آن را توصیف کنیم. پیامبر(ص) فرمود: ذکر علی عباده: یاد و ذکر علی(ع)، عبادت است، چون ذکر علی یاد خداست، چون او عاشق خدا بود. چون او کسی بود که دست انسان‌ها را می‌گرفت و با خدا آشنا می‌کرد. او امام باتقوایان است.

روزه برای این بود که انسان‌ها به تقوا برسند. امام متقین امیرمؤمنان است. پس او امام روزه‌داران و نمازگزاران است. او جلوتر از همه به خدا وصل است و لذا حلقه واسط بین بشر و متقین با خداوند است که در شب قدر به شهادت می‌رسد. خداوند در مورد لیله المبیت و فداکاری امام علی(ع) در آن شب در قرآن می‌فرماید: «و نیز از مردمان کسی هست که در طلب خشنودی خداوند از سر جان برمی‏خیزد و خداوند به بندگانش رئوف است‏.» (بقره ،207) امیرمؤمنین جانش را با خدا معامله کرد و تمام عمر خود را مانند بسیجی مخلص و پا در رکاب، در محضر پیامبر(ص) و در خدمت دین بود.

جــام جـــم

حجت‌الاسلام دکتر مهدی رستم‌نژاد

*عضو هیأت علمی جامعه المصطفی(ص) العالمیه