دعای یا علی و یا عظیم، گل سرسبد دعاهای ماه رمضان

روزه، قرآن و دعا سه هدیه گرامی و پرارزش خداوند در ماه مبارک رمضان به بشر است. این مطلب در آیات 183 تا 187 سوره بقره که آیات مربوط به روزه و وجوب آن است نیز منعکس شده و در این آیات کلام الهی از روزه آغاز می‌شود و سپس به قرآن می‌رسد و در ادامه نیز دعا مطرح می‌شود. آنچه در مورد این سه هدیه وجود دارد این است که همه در مسیر تقوا و مایه‌ای برای رسیدن به تقوا هستند. چنان که درباره روزه می‌گوید «لعلکم تتقون» و درباره قرآن می‌فرماید «هدی للمتقین» و دعا نیز اساسا «مُخّ العباده؛ اصل بندگی» خوانده شده است.

در واقع قرآن کلام خداست که در ماه رمضان نازل می‌شود و از این جهت آسمان به انسان نزدیک است؛ اما از جهت دیگر مسیر دعا ـ که در واقع کلام ساعد انسان است ـ نیز در این ماه بسیار گشاده و باز و فراخ است و دست انسان به عرش خدا بسیار نزدیک. به عبارتی جاده ماه رمضان، جاده‌ای دوطرفه است و در آن هم خدا با بشر صحبت کرده و هم مسیر از پایین به بالا و سخن گفتن بشر با خداوند که همان دعا ست، گشوده است.

بنابراین اگر چه مسیر دعا در همه ماه‌ها باز است، اما این وعده به طور خاص و استثنایی در مورد ماه رمضان مطرح شده که «دعائکم فیه مستجاب؛ دعای شما در این ماه مستجاب است». به همین خاطر نیز بیشترین دعاهای روایت شده از امامان معصوم(ع) در بین ماه‌های مختلف، به ماه رمضان اختصاص دارد و این نشانگر چیزی نیست جز اهمیت مسأله دعا در ماه مبارک رمضان و دعوت به آن.

در این میان دعای «یا علی و یا عظیم» ویترین دعاهای ماه رمضان است. در این دعا که بعد از نمازها و در تعقیبات خوانده می‌شود، بعد از حمد و ستایش الهی دو نکته اساسی مطرح می‌شود که در واقع دو نکته اساسی در همه دعاهای ماه رمضان به شمار می‌رود. این دو نکته نجات و در امان ماندن از آتش دوزخ و ورود به بهشت است و در دعای «یا علی و یا عظیم» با تعابیر «مُنَّ علی بفکاک رقبتی من النار» و «ادخلنی الجنة»، از خدا درخواست می‌شود.

این مضمون و محتوا و این درخواست تقریبا در دیگر دعاهای ماه رمضان نیز وجود دارد و از خداوند این دو چیز یا مقدمات این دو را می‌خواهیم. برای مثال در دعای جوشن کبیر ـ که در شب قدر خوانده می‌شود ـ در بندی که 100 مرتبه تکرار می‌شود، از خدا می‌خواهیم «خلصنی من النار یا رب؛ پروردگارا ما را از آتش خلاص کن». همچنین در دعای مجیر که در شب‌های 13، 14 و 15 ماه رمضان خوانده می‌شود 88 بار در کل دعا فقط یک چیز از خدا درخواست می‌کنیم و آن این است که «اجرنا من النار یا مجیر؛ ای پناه‌دهنده ما را از آتش نجات و پناه بده.»

بر اساس این مضمون که در ادعیه رمضان برجسته و بارها تکرار شده است، باید گفت این ماه مبارک ماه سعادتمندی انسان است و اگر انسان بتواند در این ماه بر همین دو خواسته متمرکز باشد و خدا نیز او را کمک کند، به مقصودی که از این ماه و برکات و هدایای آن بوده، دست یافته است.

جــام‌جــم

حجت‌الاسلام مهدی رستم‌نژاد