بهبود کیفیت زندگی در سایه سلول‌درمانی

اکنون سلول‌درمانی و بافت‌درمانی در گستره وسیعی از بیماری‌ها از پیوند اعضا و بیماری‌های پوستی تا بیماری‌های غضروفی، خودایمنی، عصبی، سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی مورد توجه قرار گرفته که به انقلاب بزرگی در زمینه سلول‌درمانی و پزشکی ترمیمی منجر شده است. سلول‌درمانی شاخه‌ای از پزشکی ترمیمی است. در این روش درمانی برای ترمیم بافت یا اعضای بدن، سلول‌های فرآوری شده در خارج از بدن به بافت یا عضو آسیب‌دیده تزریق می‌شود. در حقیقت این روش بظاهر جدید، قدمتی دیرینه دارد. در گذشته‌های دور از تزریق گلبول‌های قرمز برای ترمیم بافت خونی استفاده می‌شد. با کشف سلول‌های بنیادی، این روش به یک روش درمانی موثر برای درمان بسیاری از بیماری‌های سرطانی و نارسایی در زمینه تولید سلول‌های خونی در مغز استخوان تبدیل شده است. تحقیقات جدید در حوزه علم پزشکی نشان داده است بهره‌گیری از سلول‌درمانی فقط به بیماری‌های خونی محدود نمی‌شود و می‌توان در بسیاری از دیگر بیماری‌هایی که به علت از دست دادن بخشی از عملکرد بافتی ایجاد می‌شود نیز از این روش درمانی استفاده کرد.

سلول‌های بنیادی چشم‌ها را هدف قرار می‌دهد

سلول‌های بنیادی می‌تواند در درمان بیماری‌های چشمی اثرگذار باشد. در کشورهای پیشرو در زمینه بهره‌گیری از ویژگی‌های منحصربه‌فرد سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌های چشم تحقیقاتی انجام شده است. در کشور ما نیز در زمینه درمان بیماری‌های چشمی با استفاده از سلول‌های بنیادی تحقیقات متعددی انجام شده است.

به طور کلی روند مطالعات در زمینه بیماری‌های چشمی را می‌توان در دو گروه مجزا مورد بررسی قرار داد؛ گروهی از بیماران با مشکل شبکیه مواجه هستند که مطالعات انجام شده درباره این گروه از بیماران هنوز به مرحله بالینی نرسیده و در مرحله آزمایشگاهی است. گروهی دیگر از بیمارانی که می‌توان با استفاده از روش‌های درمانی مبتنی بر سلول‌های بنیادی تحت درمان قرار داد، بیماران مبتلا به بیماری‌های قرنیه هستند که مطالعات انجام شده در این زمینه هنوز به مرحله مطالعات بالینی نرسیده است. برای گروهی از بیماران که نتوانند پیوند قرنیه انجام دهند می‌توان از طریق بیوپسی از طریق کشت سلول‌های بنیادی یک قرنیه سالم ساخت و چنانچه بیماری دو چشم خود را از دست داده باشد، می‌توان از طریق سلول‌های مخاط دهان، برای او قرنیه ساخت و آن را به چشم فرد بیمار پیوند زد. اگرچه در زمینه بازسازی قرنیه و شبکیه و بازگشت بینایی کارهای تحقیقاتی در حال انجام است، اما نمی‌توان به طور قطع به درمان افراد نابینا یا کم‌بینا امیدوار بود. بدون تردید علم پزشکی در مسیر درمان این گروه از بیماران با استفاده از سلول‌های بنیادی پیش می‌رود و امیدواریم بتوان در آینده‌ای نزدیک دستاوردهای این تحقیقات را در زمینه درمان بیماری‌های چشمی بوضوح مشاهده کرد.

ترمیم قرنیه با استفاده از سلول‌های بنیادی

یکی از کاربردهای مطرح سلول‌های بنیادی در حوزه چشم‌پزشکی، ترمیم زخم‌ها و سوختگی‌های قرنیه، بویژه سوختگی با اسید است.

دکتر علیرضا لاشیئی، عضو هیأت علمی گروه چشم‌پزشکی علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با جام‌جم درباره دستاوردهای جدید در زمینه بهره‌گیری از سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌های چشمی می‌گوید: با وجود پیشرفت‌های دانشمندان ایرانی در زمینه استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌های چشم، این روش هنوز به عنوان یک روش درمانی جایگزین، کاربردی نشده است. اکنون کاربردی‌ترین نوع این روش‌های درمانی را می‌توان در حوزه قرنیه مشاهده کرد. در حقیقت در دیگر حوزه‌های پزشکی نیز استفاده از سلول‌های بنیادی هنوز به مرحله درمان قطعی نرسیده است. بیماری‌های چشمی در مقایسه با بیماری‌های بسیار دیگری، از پیچیدگی‌های بیشتری برخوردار است. ساختار چشم متشکل از لایه‌های مختلفی است که هر یک از آنها نیاز متفاوتی دارد.

بررسی‌های انجام شده حاکی از آن است که بهره‌گیری از سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌های چشم در حوزه بیماری‌های قرنیه از قدمت بیشتری برخوردار است و به همین دلیل نتایج موفقیت‌آمیز آن در روند درمان نمایان‌تر بوده است.

این محقق که بتازگی موفق به دریافت جایزه آکادمی چشم‌پزشکی آمریکا شده است، می‌افزاید: سیستم عصبی شبکیه چشم در مقایسه با مغز بسیار پیچیده‌تر است و به همین دلیل بهره‌گیری از سلول‌های بنیادی در درمان ناهنجاری‌های شبکیه از پیچیدگی بیشتری برخوردار است. اکنون آزمایش‌ها و بررسی‌هایی روی نمونه‌های حیوانی و انسانی انجام شده است و تا زمانی که بتوان از آن به عنوان یک روش درمانی استاندارد استفاده کرد، همچنان مسیری طولانی در پیش است.

یکی از ساده‌ترین روش‌ها در زمینه بهره‌گیری از سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌های قرنیه استفاده از سلول‌های چشم سالم فرد بیمار است. البته اگر فرد در هر دو چشم دچار مشکل شده باشد، می‌توان سلول‌های بنیادی را از منابع دیگری تهیه کرد.

دکتر لاشیئی درباره برنامه‌های آینده محققان حوزه چشم پزشکی می‌گوید: در پژوهشکده بینایی فارابی و بیمارستان فارابی از حدود سه سال پیش، فعالیت‌هایی در زمینه کاربرد سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌های قرنیه و شبکیه انجام شده است.

بتازگی استفاده از سلول‌های بنیادی پالپ دندان در درمان بیماری‌های شبکیه مورد توجه قرار گرفته که این پژوهش با دستاوردهای موفقیت‌آمیزی همراه بوده است. از این‌رو بیمارستان فارابی و موسسه رویان قصد دارند با همکاری هم در زمینه کشت سلول‌های رنگدانه‌دار در شبکیه تحقیقاتی انجام دهند.

درمان دیابت، از ایده تا واقعیت

بتازگی خبرهایی درباره موفقیت محققان کانادایی در زمینه پیوند سلول‌های بنیادی برای درمان دیابت نوع یک مطرح شده است. این گروه از دانشمندان موفق شده‌اند با استفاده از روش جدیدی، تبدیل سلول‌های بنیادی به سلول‌های تولیدکننده انسولین در بدن را تسریع کنند. به این ترتیب زمان تبدیل سلول‌های بنیادی به سلول‌های تولیدکننده انسولین در بدن از شش ماه به چهار هفته کاهش یافته است.

براساس تحقیقات انجام شده توسط محققان کانادایی، می‌توان سلول‌های انسولین‌ساز تولید شده در آزمایشگاه را در پوشش نانویی زیر پوست بدن بیمار مبتلا به دیابت قرار داد. وجود این پوشش مانع خروج سلول‌ها شده و همچنین در این شرایط سیستم ایمنی بدن نمی‌تواند این سلول‌ها را هدف قرار دهد. بنابراین نمی‌توان این روش را یک راهکار درمانی قطعی دانست و گرچه می‌تواند تا حد زیادی در بهبود کیفیت زندگی بیماران تاثیر بگذارد، این دستاورد می‌تواند گام مهمی در مسیر درمان دیابت باشد. آنچه شنونده یا خواننده از این خبر استنباط می‌کند، این است که می‌تواند در آینده‌ای نزدیک به پزشک مراجعه کند و تحت درمان قرار گیرد، اما نباید به این خبرها خیلی زود دل خوش کرد.

اکنون پس از حدود پنج سال تحقیق در زمینه درمان آرتروز، درمان این بیماری با استفاده از سلول‌های بنیادی به مرحله ارائه خدمات درمانی در سطح محدود رسیده است که به نظر می‌رسد با راه‌اندازی کارخانه تولید سلول‌های بنیادی بتوان این خدمات درمانی را در سطح گسترده‌تری در اختیار بیماران قرار داد.

دانـش

فرانک فراهانی