بزرگ‌ترین دستاورد علمی، مفید بودن برای جامعه بشری است

در خبرها آمده بود که شما به عنوان یک محقق ایرانی موفق به کسب جایزه راجر تیلور در سن‌پترزبورگ روسیه شده‌اید. این جایزه چیست و چه شد که به شما تعلق گرفت؟

جایزه راجر تیلور از سال 2013 توسط گروه کربن بریتانیا که خود زیر شاخه‌ای از انستیتو فیزیک (IOP) و جامعه شیمی بریتانیا (RSC) و جامعه شیمی صنعتی (SCI) است، سالانه به یادبود پروفسور راجر تیلور به یکی از دانشمندان جوان که دستاوردهای ارزشمندی در زمینه نانوساختارهای کربنی و علوم مربوطه داشته باشند، اهدا می‌شود. انتخاب فرد منتخب هم توسط کمیته‌ای متخصص از همین گروه کربن بریتانیا انجام می‌گیرد. آنها رزومه و مقالات مربوط به کنفرانس کربن را که از سوی متقاضیان ارسال شده مورد بررسی قرار می‌دهند و در نهایت یک نفر را به عنوان برنده انتخاب می‌کنند. امسال این جایزه در کنفرانس بین‌المللی نانوساختارهای پیشرفته در شهر سن‌پترزبورگ به من اهدا شد.

پژوهش شما در چه زمینه‌ای بود و چه امتیازاتی داشت که به عنوان پژوهش برتر انتخاب شد؟

از زمان پایان‌نامه دکتری تاکنون که عضو هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی هستم، روی نانوساختارهای کربنی کار تحقیقاتی انجام داده‌ام. کربن عنصری است که دارای کاربردهای فراوانی است، اما کربنی که در حوزه‌های جدید علم مورد استفاده قرار می‌گیرد به شکل نانوساختار است؛ یعنی عنصر کربن در ابعاد بسیار کوچک نانومتری مورد استفاده قرار می‌گیرد. وقتی کربن به صورت نانوساختار درمی‌آید دارای ویژگی‌های استثنایی از نظر مکانیکی، الکتریکی، حرارتی و... می‌شود که می‌تواند کاربردهای فراوانی در علوم مختلف مانند هوا فضا، صنایع دفاعی، خودروسازی، صنایع بتن و بسیاری از صنایع دیگر داشته باشد. در واقع با نانوساختار کردن کربن، این عنصر از خواص کارآمد و منحصربه‌فرد نانوساختارها بهره‌مند شده و کارایی و کاربرد آن ارتقاء می‌یابد.

سمت و سوی توسعه نانوساختارهای کربنی به شکل نانو ذرات، نانوتیوب‌ها، نانودیاموندها، نانوفیبرها و اشکال دیگر آن است. فعالیت من در سال‌های اخیر، بیشتر درخصوص عامل‌دار کردن این نانوساختارها بوده است. عامل‌دار کردن به معنی افزودن یک سری گروه‌های عاملی به نانوساختارها و افزودن ویژگی‌های جدید به آنهاست.

اکنون کاربردی که ما از نانوساختارها می‌گیریم برای ساخت حسگرهای الکتروشیمی است. حسگرهای الکتروشیمی، حسگرهایی هستند که برای اندازه‌گیری مقادیر بسیار کم مواد مختلف و به طور خاص در حیطه کاری من برای مواد بیولوژیکی، دارویی و زیست‌محیطی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

پس روند کار به این صورت است که ما اول نانوساختار را تهیه می‌کنیم و بعد آنها را عامل‌دار می‌کنیم و در نهایت به عنوان حسگر برای اندازه‌گیری ترکیبات مختلف از آنها استفاده می‌کنیم.

آنچه یک تحقیق و پژوهش را حائز اهمیت می‌کند، نتیجه کاربردی آن تحقیق است. کاربرد و اهمیت تحقیقات شما چه گره‌ای از مشکلات را باز می‌کند؟

کاربرد این نانوساختارهای عامل‌دار بسیار زیاد است. از نانوساختارها برای انجام برخی از تحقیقات در حوزه ژنتیک کشاورزی استفاده می‌شود. در رشته عمران برای مقاوم‌سازی بتن و در حیطه زیست‌محیطی از این نوع حسگرهای الکتروشیمی برای اندازه‌گیری یک گاز آلاینده یا مقدار یک ماده آلاینده در فاضلاب یک کارخانه استفاده می‌شود. با توجه به این فواید ساخت حسگرهای الکتروشیمی ازجمله حوزه‌های کاری است که در دانشگاه محقق اردبیلی در حال انجام است. در نهایت حاصل تلاش‌های من در سال‌های اخیر به انتشار 32 مقاله ISI و حدود 60 مقاله در کنفرانس‌های ملی و بین‌المللی منجر شده است.

رقبای شما در این دوره برای کسب جایزه راجر تیلور بیشتر از چه کشورهایی بودند؟

بیشتر رقبای علمی از کشورهای اروپایی و برخی از کشورهای آسیایی شرق بودند.

با توجه به سال‌ها کار تحقیقاتی اکنون چه مشکلاتی در حیطه فعالیت‌های علمی خود دارید؟

این بستگی به نگرش فرد نسبت به مشکلات دارد. مشکلات همیشه وجود دارند، اما اجازه نمی‌دهم مانع ادامه تحقیقاتم شوند یا خللی در آن ایجاد کنند. شاید مهم‌ترین مشکلاتی که در تحقیقات برای رشته‌هایی مانند شیمی وجود دارد سخت‌بودن دستیابی به مواد شیمیایی دستگاه‌های آزمایشگاهی و کمبود فضای تحقیقاتی است، اما واقعا مشکلی که بتواند باعث توقف من شود وجود نداشت. همیشه این نکته را هم یادآور می‌شوم که شرایط می‌تواند خیلی بهتر از این باشد. به نظر من یکی از رسالت‌های مهم مسئولان در حوزه دانشگاه، فراهم کردن امکانات لازم برای تحقیق و ایجاد محیطی آرام و بدون دغدغه برای محقق است. در اینجا، جا دارد از مسئولان دانشگاه محقق اردبیلی به خاطر حمایت‌های بی‌دریغشان در امر پژوهش قدردانی کنم.

بزرگ‌ترین آرزوی شما که در حوزه علم دوست دارید به آن برسید، چیست؟

بزرگ‌ترین آرزویم این است که دستاوردهایم برای جامعه بشری مفید باشد. زیرا فکر می‌کنم هر انسانی در هر جایگاهی که قرار دارد، بزرگ‌ترین دستاورد زندگی‌اش این است که برای جامعه بشری مفید واقع شود؛ چه در زمان حال و چه برای آیندگان.

بتول خالدی‌

‌ گروه دانش