اصیـل مثل مردم

«اولین آشنایی من با هنر از مسجد محله‌مان، مسجد لرزاده آغاز شد. این مسجد با گنبدهای کوچک و بزرگ و آجرکاری و کاشیکاری‌های زیبا مرا به خود جذب کرد.»

این گفته‌های زنده‌یاد محمدعلی ترقی‌جاه، نقاش برجسته است که در آستانه پنجمین سال درگذشت او، گالری شکوه مروری بر آثارش را تدارک دیده است که از روز جمعه این هفته آغاز می‌شود. ترقی‌جاه، هنرمندی است که او را از بنیانگذاران هنر انقلاب در حوزه هنری می‌خوانند.

ترقی‌جاه متولد ١٣٢٢ مهندسی مکانیک خواند، اما روح لطیفش او را به سوی هنر کشاند؛ میلی که از کودکی در نهادش به ودیعه بود. در سال‌های پایانی دانشگاه (سال ١٣٤٦) در مسابقات هنری سراسری در رامسر برنده مدال طلای مسابقات هنری دانشگاه‌های ایران شد و همین اتفاق سبب شد مهندسی را رها کند و در دامان هنر، آینده خود را بجوید. او که پس از انقلاب اسلامی دچار تحولی بینشی در نقاشی شد، می‌گفت: انقلاب مرا تکان داده است و از خلق طبیعت بی‌جان در آثارم، به سوژه‌های مردمی و هدف‌های والاتر روی آوردم. از همین رو برای اولین بار انسان را روی بوم‌هایم آوردم. او تاکید می‌کرد: هدف من در نقاشی، نشان دادن ارزش‌های مورد توجه مردم است؛ مسیری که در ادامه زندگی این هنرمند خاص ادامه یافت.

نمایشگاه چگونه است؟

یکی از خلأهای بزرگ هنرهای تجسمی ایران نبود فرصت تماشای آثار هنرمندان معاصر است. از همین‌رو بسیاری از نسل جوان، کارهای پیشکسوتان خود را نمی‌شناسند؛ لذا فرصت نمایشگاه‌های اینچنینی که مرور دوره‌های مختلف کاری یک استاد هنرمند را مهیا می‌کند، یک موهبت است. بهنوش فروتن، مدیر گالری شکوه، درباره شکل‌گیری نمایشگاه یادبود زنده‌یاد استاد ترقی‌جاه می‌گوید: همیشه در پی خلق نمایشگاه‌هایی هستیم که خلأ آن احساس می‌شود، دیدم با وجود پنج سال از درگذشت ایشان، همچنان نمایشگاهی که در بر گیرنده دوره‌های مختلف کاری این استاد باشد، برگزار نشده است. با جستجوی بسیار در مجموعه‌های معتبر خصوصی، حدود ٦٠ نقاشی از زنده‌یاد ترقی‌جاه گرد هم آوردیم که قریب به ٥٠ سال تلاش هنرمندانه ایشان را مرور می‌کند. در واقع قدیمی‌ترین اثر این نمایشگاه به سال ١٣٤٥ و دوره دانشجویی ایشان برمی‌گردد که می‌تواند برای علاقه‌مندان به رصد آثار بزرگان، یک فرصت ذیقیمت و گرانبها تلقی شود. فروتن که خود نقاش است، راز ماندگاری آثار ترقی‌جاه را مردم‌گرایی و سادگی آثارش خواند و تاکید کرد او سوژه‌هایش را از متن جامعه می‌گرفت و آرامش و طمانینه را - که گمشده بشر امروز است - در بوم‌هایش بازتاب می‌داد. او به فرم و محتوا به عنوان دو بال برای پرواز نگاه می‌کرد و هیچ یک را فدای دیگری نمی‌کرد. شایسته است نسل جوان نقاشی ما چنین هنرمندان موفقی را بیشتر بشناسد و از گذشته خود آگاهی کافی داشته باشد.

آوازه بین‌المللی

مولفه‌های ایرانی نقاشی‌های او و نیز نگاه نوستالژیکش به جهان هستی باعث شد آوازه او در گستره بین‌الملل دامنه یابد. او که اولین نمایشگاه انفرادی‌اش را سال ٥٥ در تهران برگزار کرد، سال ٥٧ در نمایشگاه بین‌المللی هنر بازل سوئیس حضور یافت. خودش می‌گفت در سوئیس جو چنان عجیب بود که می‌گفتند مگر ایران نقاش هم دارد!

او در میانه دهه ٦٠ روش ویژه خود را که مشخصه آن اسب‌های ساده شده بود بروز داد که به سبک هنری وی معروف شد. موزه بین‌المللی هنر قرن بیست و یکم آمریکا (TIMOTCA) نقاشی‌های او را به عنوان نماینده هنر انقلابی ایران انتخاب کرد. آثار او در مجموعه موزه‌های هنرهای معاصر تهران، مدرن شارجه، ورلد، نوتردام هلند و... به یادگار است.برخی نظریه‌پردازان هنری معتقدند ترقی‌جاه به عنوان یک هنرمند اصیل ایرانی با احساسات خاص و قدرت طراحی خوب تثبیت شد. هنر او نتیجه تعامل و آرامش با دنیای طبیعت و اطراف خویش است. در نقاشی‌های آرام و صلح‌جویانه او تصاویری از اسب‌ها، خروس‌ها و روستاییان در زمینه‌ای قهوه‌ای و خاکی به چشم می‌خورد. آثار او احساسی در بیننده به وجود می‌آورد که ملایم و شفاف، ولی در عین حال بسیار نافذ و اثرگذار است که یادآور افسانه‌های سرزمین‌های کویری و شرقی است. همه چیز سبک و رها، باور نکردنی و جادویی است. بیننده پای تابلو‌های او میخکوب می‌شود، نگاه می‌کند و خود را در این دنیای ناشناخته آرام و زیبا مانند بهترین غزلیات که با ساده‌ترین بیان بزرگ‌ترین مفاهیم را می‌رسانند، رها می‌یابد. در نقاشی‌های او اسب‌ها بدون ارتباط با زمین در حرکتند. همین‌طور خروس‌ها، انسان‌ها و کوه‌ها. سفر آنها به سوی بهشتی است که از آن آمده‌اند، جایی که در آن صلح، هماهنگی و عشق است. آرزوی آنها پرواز به سوی محبوبشان و خانه واقعی‌شان است. رنگ سفید در نقاشی‌های او نماد پروردگار است که ترقی‌جاه حضور او را همه جا خیلی نزدیک احساس می‌کند. از این‌روست که در سال‌های اخیر آثار او در کنار نقاشی‌های هنرمندان بلندآوازه جهان در شهرهای بزرگی چون نیویورک، واشنگتن، شیکاگو، پاریس، لندن، زوریخ، ژنو، وین، توکیو، مکزیکو سیتی، تهران، فلورانس، لیسبون، مادرید، کازابلانکا، اشتوتگارت و پکن به نمایش درآمده‌اند. خود ترقی‌جاه می‌گفت: همواره آرزویم این بوده همه آدمیان بی‌آن که دلمشغول فرهنگ، مذهب، آیین و دیگر ویژگی‌های متمایزدهنده خود باشند، در کنار هم در صلح و آرامش زندگی کنند و این آرامش در همه این سالیان دراز در بوم‌هایش تبلور یافت.

او یک نابغه بود

نقاشی‌های ترقی جاه در عین طراوت رنگ‌ها و سوژه‌های طبیعی، از تنش به دور است و در بستری آرام، از صلح می‌گوید. نقاشی که نامی بزرگ از خود به جای گذاشت و رفت. فردای رفتن او، ناصر آراسته هنرمند نقاش گفت: محمدعلی ترقی‌جاه یکی از نوابغ نقاشی ایران بود. آثارش بازتاب دهنده شخصیت خاص خود او بود و در هنر همین مهم است.

دکتر حبیب‌الله صادقی، رئیس اسبق موزه هنرهای معاصر تهران گفت: ترقی‌جاه هنرمندی معناگرا و بااخلاق و اندیشه بود. ازجمله هنرمندانی بود که در سه دهه‌ای که من حاصل تلاشش را دیدم، پیگیری با نگاهی مجدانه، حساس و دقیق داشت.

او به موضوع هنر و لطافت‌های انسانی در آثارش بسیار دقت می‌کرد و این کیفیت‌ها در آثار او متجلی بود.

سجاد روشنی

فرهنگ‌و‌هنـر