مهندسی آب، راهکار برون‌رفت از بحران کم‌آبی

بنابراین ضروری است، همان‌طور که رشته‌هایی مانند پزشکی و مهندسی نفت و گاز به یکی از ضرورت‌های اصلی برای زندگی ما تبدیل شده، رشته‌هایی مانند مهندسی آب نیز به عنوان یکی از تخصص‌های مورد نیاز برای مقابله با بحران خشکسالی و بی‌آبی مورد توجه قرار گیرد. بدیهی است با توجه به استمرار خشکسالی در کشور و بسیاری از دیگر کشورهای دنیا که از پیامدهای تغییر اقلیم است، باید بیش از پیش به تربیت نیروی متخصص در حوزه‌هایی مانند آب توجه شود.

بازار کار خوب در انتظار فارغ‌التحصیلان

دو رشته دانشگاهی عمران ـ آب و سازه‌های هیدرولیکی و همچنین مهندسی آب از جمله حوزه‌هایی است که به تربیت نیروی متخصص در این حوزه اختصاص یافته است. با توجه به شرایط کشور ما، این رشته در آینده می‌تواند از بازار کار خوبی برخوردار باشد و این ویژگی یکی از مهم‌ترین ملاک‌ها در انتخاب رشته دانشگاهی است.

دکتر فرهاد ایمان شعار، دانش‌آموخته مقطع دکتری در رشته مهندسی آب و مدیر گروه ایمنی و پایداری سدهای کشور با تاکید بر اهمیت توجه به رشته مهندسی آب به جام‌جم می‌گوید: در انتخاب رشته، دانشگاه شرط اول علاقه فردی شخص است. فرد بی‌علاقه در هیچ رشته‌ای موفق نخواهد بود. اگر علاقه وجود داشته باشد، دانشجو می‌تواند روزانه حتی تا 20 ساعت درس بخواند. یکی از مشکلات ما این است که امروزه با جمعیت قابل توجهی از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی مواجه هستیم که در رشته‌ای که تحصیل کرده‌اند، از مهارت لازم برخوردار نیستند. بسیاری از دانشجویان در پاسخ سوالاتی که استادان در جلسات دفاع از پایان‌نامه مطرح می‌کنند، براحتی پاسخ می‌دهند که نتایج عددی استخراج شده براساس داده‌های نرم‌افزاری ارائه شده است. ما باید بین اپراتور و مهندس تفاوت قائل شویم. اگر قرار باشد انجام همه کارها را به رایانه و نرم‌افزار رایانه‌ای بسپاریم، به این معنی است که خودمان نقشی نداشته‌ایم.

وی با اشاره به در نظر گرفتن بازار کار به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی در انتخاب رشته دانشگاه می‌افزاید: خوشبختانه اکنون جوانانی که برای دانشگاه انتخاب رشته می‌کنند، آگاه هستند و به بازار کار هم نیم‌نگاهی دارند. رشته‌ای مانند رشته مهندسی آب که از علاقه‌های شخصی من بوده و براساس همین علاقه در این رشته ادامه تحصیل داده‌ام، به اصطلاح بین‌رشته‌ای است؛ یعنی چندین تخصص برای حصول اهداف مورد نظر در این رشته در کنار هم به کار گرفته می‌شود. از سوی دیگر موضوع آب از چالش‌های اصلی رشته ماست و خوشبختانه بازار کار خوبی دارد. این نکته مثبتی است که اگر هنگام انتخاب رشته مورد توجه افراد قرار گیرد می‌تواند به افزایش جذابیت این رشته در بین داوطلبان کنکور کمک کند.

به‌طور کلی، رشته آب می‌تواند از رشته‌های دانشگاهی زیرشاخه رشته مهندسی عمران باشد. علاوه بر این می‌تواند از زیرشاخه‌های رشته مهندسی کشاورزی هم باشد که در گذشته باعنوان رشته آبیاری از آن نام برده می‌شد و امروزه به رشته مهندسی آب تغییر نام پیدا کرده است. دانشجویانی که در این دو رشته از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شوند، می‌توانند در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه‌های مختلف ادامه تحصیل دهند. این ویژگی از دیگر نکاتی است که باید هنگام انتخاب رشته مورد توجه قرار گیرد. معمولا با توجه به بحث بازار کار، افراد هنگام انتخاب رشته هدف خود را تا مقطع کارشناسی ارشد در نظر می‌گیرند. خوشبختانه در رشته‌های مهندسی آب و زیرشاخه‌های مختلف آن، امکان ادامه تحصیل تا مقطع دکتری در داخل کشور وجود دارد.

مدیریت را به متخصصان بسپاریم

دکتر ایمان‌شعار با اشاره به ضروت تعریف رشته‌های دانشگاهی براساس نیاز‌های کشور می‌گوید: در کشور کانادا
رشته‌ای به نام هواشناسی و هیدرولوژی برف داریم؛ این در حالی است که این رشته دانشگاهی در دانشگاه‌های کشور ما وجود ندارد. البته به این معنی نیست که این رشته کارایی ندارد. این رشته در کشور ما پیشرفتی نداشته، چراکه در ایران موضوعیت ندارد. بارش برف در کشور ما به اندازه‌ای است که به متخصص هیدرولوژی برف نیازی ندارد. متاسفانه ما در کشوری زندگی می‌کنیم که اقلیم خشک و نیمه خشک دارد. اگرچه میانگین بارندگی در کشور ما 250 میلی‌متر است، بیش از ده سال است که میزان بارندگی در کشور به 220 میلی‌متر هم نرسیده است. استمرار خشکسالی در کشور موجب شده وضع آب‌های زیرزمینی بتدریج بحرانی‌تر شود و مانده سدها کاهش پیدا کند. به عبارت دیگر، موضوع خشکسالی و کمبود آب به نقل محافل جامعه مهندسی و بحث کلان کشور و حتی مسائل روزمره‌ای تبدیل شده که به خانه‌ها هم راه یافته است.

وی تاکید می‌کند: با توجه به این که در سطح کشور به‌طور گسترده و مستمر با این موضوع سر و کار داریم و بحران آب به یکی از چالش‌های اصلی کشور ما تبدیل شده است، به یقین رشته‌های مرتبط با موضوع مهندسی آب با عنوان مهندسی عمران ـ آب و سازه‌های هیدرولیکی یا مهندسی آب از رشته‌های مهم تلقی می‌شود. افرادی که در رشته مهندسی آب تحصیل می‌کنند بیشتر به دنبال نیازهای آبی کشور، بحث کشاورزی و منابع آب و آبخیزداری هستند و افرادی که در رشته مهندسی عمران ـ آب تحصیل می‌کنند به سازه‌های آبی از جمله سد، کانال، رودخانه و تاسیسات پمپاژ و خطوط انتقال هم نگاهی دارند، اما مدیریت آب موضوعی است که در حوزه مسئولیت هر دو رشته قرار می‌گیرد و دانشجویانی که در این رشته‌ها تحصیل کرده‌اند در مقاطع تحصیلی بالاتر، هم می‌توانند گرایش‌های مدیریتی را انتخاب کنند و هم می‌توانند گرایش‌های تخصصی رشته خودشان را دنبال کنند. این دو رشته در 70 درصد موارد، حوزه‌های مشترکی را تحت پوشش قرار می‌دهند. این روزها جوانان بیش از پیش بازار کار و آینده کاری و درآمد را مورد توجه قرار می‌دهند.

ایمان‌شعار بحث آب را از معضلات اصلی کشور می‌داند و می‌گوید: ما هنوز برای ساماندهی منابع آبی کشور و کاهش هدررفت آب‌های مرزی با محدودیت مواجه هستیم. منظور من این است که باید رودخانه‌های مرزی را ببندیم. ترکیه طبق قوانین بین‌المللی تا حد امکان بخش بیشتری از آب رودخانه‌های مرزی را به کشور اختصاص داده و بر این اساس فقط 40 درصد آب رودخانه‌های مرزی می‌تواند به مناطق خارج از مرزهای این کشور منتقل شود. این در حالی است که ما هنوز رودخانه‌هایی داریم که برای آنها کاری انجام نداده و در این زمینه مطالعاتی انجام نداده‌ایم. با توجه به محدودیت زمانی در نظر گرفته شده از سوی سازمان ملل باید هر چه سریع‌تر در این زمینه اقداماتی انجام دهیم.

مهندسی آب، محل تلاقی تخصص‌ها

به نظر می‌رسد کشور ما در گذشته در زمینه مدیریت و مهندسی آب، آن‌طور که باید موفق نبوده است. مدیر گروه ایمنی و پایداری سدهای کشور درباره این موضوع می‌گوید: ما در زمینه مدیریت آب باید نگاهی هم به گذشته داشته باشیم. متاسفانه بعضی اقداماتی که در گذشته در حوزه مهندسی آب انجام شده، اصلا با پیش‌بینی‌های انجام شده همخوانی نداشته است. ما کانال‌هایی ساخته‌ایم که هیچ‌گاه نتوانسته‌ایم از آن برای کشاورزی استفاده کنیم. سدی ساخته‌ایم که 30 سال خالی مانده است. اینها نشان می‌دهد در بعضی بخش‌ها مطالعات درست انجام نشده است. اگرچه باید بپذیریم در میان هزار پروژه، چهار پروژه می‌تواند اشتباه باشد و به نتیجه مورد نظر نرسد؛ اما می‌توانیم از تجربه‌ها و شکست‌های گذشته درس بگیریم. با توجه به این که موضوع کمبود آب و خشکسالی در کشور ما یک معضل دائمی خواهد بود، تا زمانی که ایران هست ما به مهندسی آب نیاز داریم. بنابراین می‌توان این رشته‌ها را از رشته‌های مورد نیاز کشور دانست.

رشته مهندسی عمران در گرایش سازه قدمتی 80 ساله دارد. از هر ده نفری که در رشته مهندسی عمران پذیرفته می‌شود، باید بین تعداد افرادی که گرایش سازه را انتخاب می‌کنند با تعداد افرادی که گرایش آب را انتخاب می‌کنند، تعادلی وجود داشته باشد. ایمان‌شعار معتقد است خوشبختانه در ده سال اخیر نگاه‌ها در این زمینه تغییر کرده است. بازار رشته مهندسی عمران در گرایش سازه در حال اشباع است. این در حالی است که در کل ایران با مشکل کمبود آب مواجه هستیم. در هر جای ایران برای کشاورزی و تامین آب مشکل داریم.

گرایش آب در رشته مهندسی عمران در مقایسه با گرایش سازه رشته جدیدتری است. گرایش سازه که در گذشته به عنوان راه و ساختمان از آن نام برده می‌شود، از قدیمی‌ترین گرایش‌های این رشته است. گرایش آب قدمتی حدود 30 سال دارد و رشته جدیدتری است. برگ برنده رشته آب، بین‌رشته‌ای بودن آن است. فردی که در این رشته تحصیل می‌کند، این موضوع را از دیدگاه‌های مختلف از شیمی تا محیط‌زیست و مهندسی رودخانه و رسوب و سد و کانال و طراحی شبکه‌های آب یا فاضلاب زیر نظر قرار می‌دهد. این درحالی است که بازار کار و تحصیل در این رشته گسترده است، چون بین‌رشته‌ای و محل تلاقی چند رشته است.

رشته‌های تخصصی نیاز جامعه است

یکی از نیازهای ما در کشور، توجه به تربیت نیروی متخصص در رشته‌هایی است که پیش بینی می‌شود آینده دنیای علم و فناوری و به تبع آن صنعت را به تسخیر درآورد. در این شرایط به نظر می‌رسد باید تدابیری اندیشیده شود تا رشته‌های جدید دانشگاهی جایگزین رشته‌هایی شود که بازار کار خوبی ندارد. تربیت نیروی متخصص در رشته‌هایی که بازار کار خوبی ندارد، نشان‌دهنده نبود توجه به مسیر آینده علم و فناوری است.

بر این اساس می‌توان گفت، لازم است در سال‌های آینده در رشته‌های دانشگاهی بازنگری شود تا در آینده در رشته‌هایی که قرار است به فناوری‌های جدید منتهی شود، نیروی متخصص داشته باشیم.

دکتر ابراهیم کدخدایی، رئیس سازمان سنجش آموزش کشور در گفت‌وگو با جام‌جم ضمن تائید ضرورت توجه به ایجاد رشته‌های دانشگاهی می‌گوید: دوره کارشناسی دوره پایه است و باید در مقاطع بالاتر به رشته‌های میان‌رشته‌ای که نیاز کشور است توجه شود. باید رشته‌های کاربردی در این مقاطع ایجاد شود. فردی که قرار است در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در رشته‌های میان رشته‌ای تحصیل کند، باید با علومی مانند مکانیک یا الکترونیک آشنایی اولیه و در اصول و مهارت اولیه این رشته‌ها مهارت کافی داشته باشد تا برای مثال در آینده بتواند در رشته‌هایی مانند رباتیک ادامه تحصیل دهد. بر این اساس شاید در مقطع کارشناسی ضرورت تخصصی شدن رشته‌هایی مانند عمران یا روان‌شناسی و حتی الکترونیک وجود نداشته باشد. امسال در مقطع کارشناسی رشته روان‌شناسی، این رشته بدون گرایش خاصی در دفترچه انتخاب رشته تعریف شده است. در حقیقت تخصصی شدن این رشته‌های تحصیلی با هدف کاربردی شدن آنها در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری مورد توجه قرار گرفته و وزارت علوم در جهت اجرای این سیاست‌ها قدم برداشته است.

فرانک فراهانی‌جم

گروه دانش