طنز رادیویی، خانه‌تکانی می‌خواهد

طنازی با اخبار

امیرعباس اشرف، تهیه‌کننده برنامه طنز «کوی نشاط» که روزهای پنجشنبه از رادیو ایران پخش می‌شود و مسئول سابق دفتر طنز رادیو ایران در پاسخ به این سوال که برنامه‌سازان طنز باید از چه رویکردی استفاده ‌کنند تا بتوانند شنوندگان را جذب این نوع برنامه‌ها کنند؟ به جام‌جم می‌گوید: بر اساس نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات صدا و سیما مردم بیشتر علاقه‌مند به شنیدن برنامه‌های خبری، موسیقی و طنز از رادیو هستند‌، اگر بخش خبر را کنار بگذاریم، موسیقی و طنز مکمل یکدیگر هستند و ضمن این‌که ما می‌توانیم خبرهای روز را به صورت نقیضه وارد طنز کنیم تا شنوندگان را در جریان اخبار با زبان طنز قرار بدهیم.

به نظر این تهیه‌کننده، برنامه‌سازان برای ساخت برنامه‌های طنز می‌توانند قطعات کوتاه نمایشی بر اساس اتفاقات روز تولید کنند‌. ترکیب نمایش‌های کوتاه طنز و موسیقی در برنامه‌های طنز خیلی خوب جواب می‌دهد‌. البته این کار باید به افراد خبره سفارش داده شود‌. انتخاب موسیقی مناسب برای برنامه‌ طنز نیازمند دانش خاصی است‌. به گفته اشرف، ما باید از نویسندگانی در حوزه برنامه‌های طنز رادیویی استفاده کنیم که در کنار داشتن قلم طنز، دانش رادیویی هم داشته باشند؛ زیرا ما در رادیو با تخیل شنونده سر و کار داریم و برخلاف تلویزیون، تصویر نداریم‌.

روی موج اخبار روز

وی یکی از مشکلات ساخت برنامه‌های طنز را دستمزدهای پایین ذکر و تاکید می‌‌کند: دستمزدهای اهالی رادیو پایین است و همین باعث شده تا نویسندگان به سمت تلویزیون گرایش پیدا کنند‌. ضمن این‌که تعداد افراد متخصص در ساخت برنامه‌های طنز کم است. یکی دیگر از مشکلات طنز این است که نمی‌توانیم با اقوام و صنوف شوخی کنیم، چون خیلی سریع مورد اعتراض قرار می‌گیریم‌. اما ما در برنامه کوی نشاط تمام تلاشمان را می‌کنیم تا به اقوام توهین نکنیم‌. به همین دلیل مردم از طریق پیامک‌ و تماس‌های تلفنی حتی از ما می‌خواهند تا از لهجه منطقه آنها در برنامه استفاده کنیم‌.

اشرف در پاسخ به این سوال که نیازهای مخاطبان را در برنامه‌های طنز چطور شناسایی می‌کنید و بر این اساس به موضوعات می‌پردازید؟ توضیح می‌دهد: دفتر طنز رادیو ایران سال 91 راه‌اندازی شد که تا چندی پیش من هم مسئول این دفتر بودم‌. در این دفتر با حضور نویسندگان و کارشناسان طنز هر روز برنامه‌ها و اخبار را رصد می‌کنیم تا بتوانیم موضوعات را شناسایی کنیم. به عنوان نمونه، بلافاصله بعد از توفان با این مساله شوخی کرده و برنامه‌های طنز می‌سازیم‌. از پیامک‌های مردم و بازخوردهای دریافت شده هم موضوعاتی را استخراج می‌کنیم‌.

وی درباره تفاوت‌های طنز رادیویی و تلویزیونی می‌گوید: با توجه به این‌که بازیگران رادیو نمی‌توانند از میمیک صورتشان استفاده کنند، به همین دلیل باید مشابه‌سازی کرده و برای صحنه‌های طنز موقعیت از زیر و بم صدا استفاده کنند‌. خوشبختانه مردم هم اقبال خوبی نسبت به صدا و صداپیشگان دارند‌. شخصیت جناب خان هم در مجموعه خندوانه متکی بر صداست که محمد بحرانی به جای این شخصیت صحبت می‌کند‌. اگر این شخصیت به رادیو هم بیاید باز هم موفق خواهد بود، زیرا شنوندگان ارتباط خوبی با صدای جناب خان برقرار کرده‌اند.

توجه به فراگیری موضوع

صادق عبداللهی، از نویسندگان پیشکسوت طنز رادیو و مجری برنامه‌های رادیویی حدود 44 سال در است که رادیو فعالیت می‌کند‌. او یکی از نویسندگان برنامه جمعه ایرانی بود‌. نویسنده روزهای سه‌شنبه رادیو پیام هم هست‌. عبداللهی نویسنده، تهیه‌کننده و مجری برنامه طنز و ترانه است که روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه ساعت 10 صبح از رادیو صبا پخش می‌شود.

وی درباره چگونگی انتخاب موضوع برای برنامه‌های طنز به جام‌جم می‌گوید: موضوعات برنامه‌ای که من حدود 40 سال پیش می‌نوشتم، 80 درصدش همین حالا هم مصداق دارد‌. مثلاً گرانی، دروغ، بداخلاقی و ترافیک و 20 درصد آن هم به مسائل روز و آنچه پیش‌روی ماست، اختصاص پیدا می‌کند‌. زمانی مسائل خانوادگی و برخی رفتارها خیلی مطرح و از سوژه‌های ثابت بود‌. الان به‌دلیل گذشت زمان و ارتقای فرهنگ و تغییر الگوی رفتاری و اجتماعی، بسیاری از این مسائل کمتر دیده می‌شود‌. پرداختن به موضوعات یا مضامینی که دغدغه و مشکلات کسی نیست و افراد کمتری با آن دست به گریبان هستند، نمی‌تواند انتخابی خوب یا سوژه بکری برای برنامه باشد، پس به موضوعاتی می‌پردازیم که فراگیری بیشتری دارند‌. علاوه بر آن باید توجه کرد مسائلی انتخاب شود که برای همه قشرهای جامعه قابل فهم باشد، چون شنوندگان رادیو را همه اقشار جامعه تشکیل می‌دهند‌.

فهمیدن عامل خندیدن

رضا ساکی، نویسنده و تهیه‌کننده برنامه‌های طنز است‌. او این روزها برنامه پیشخوان عصر را در حال پخش از رادیو جوان دارد‌. او با بیان این‌که فهمیدن نقش مهمی در برنامه‌های طنز دارد، به جام‌جم می‌گوید: نویسنده رادیو باید متن را به گونه‌ای بنویسد که برای مخاطب قابل فهم باشد‌. متاسفانه گاهی روش‌های ما در برنامه‌های طنز رادیو اشتباه است و همین امر به نفهمیدن طنز از سوی مخاطب منجر می‌شود و نسبت به طنز ارائه شده واکنش نشان نمی‌دهد و حتی گاهی یک لبخند هم نمی‌زند‌.

ساکی با بیان این‌که ساختار فکاهه و طنز رادیویی بسیار نزدیک است، می‌گوید: کوتاهی و ایجاز در طنز رادیویی به همراه دادن فرصت کشف لحظات به مخاطب از مواردی است که در موفقیت طنزپرداز موثر است. ما باید سعی کنیم کدگذاری‌هایمان در طنز و فکاهه درست باشد تا مخاطب متوجه شود، اما رعایت نکردن این مساله باعث شده که طنزهای رادیو سطحی باشد و کمتر شاهد برنامه‌های طنز خوب هستیم‌.

این برنامه‌ساز یکی از مشکلات برنامه‌های طنز را تیپ‌گویی در این برنامه‌ها ذکر می‌کند و می‌گوید: متاسفانه این روزها تیپ‌گویی در برنامه‌های طنز درست نیست و بازیگران فکر می‌کنند فقط با تغییر لحن می‌توانند تیپ‌گویی کنند‌. در حالی تیپ آن چیزی است که فرد را به مجموعه‌ای مرتبط می‌کند و این لزوماً فقط لحن نیست‌. شما می‌توانید عادی صحبت کنید، اما تیپ‌تان قصاب یا معلم باشد‌. در واقع در حال حاضر ادا درآوردن به عنوان تیپ شناخته شده است‌. تیپ، مجموع لغاتی است که با شرایط اجتماعی روزگار به دست می‌آید و در آخرین مرحله لحن هم با آن ترکیب می‌شود.

شخصیت‌های ملون و دست و دلباز به دلیل لحن مطرح و ماندگار نشد، بلکه به این خاطر بود که به فضای اجتماعی روزگار نزدیک بود و باعث شد تا سال‌ها در ذهن مردم باقی بماند‌. لازمه ساخت برنامه‌های طنز ورود افراد متخصص است که دانش رادیویی و نگارش طنز هم دارند.

خنداندن هنر است

صادق عبداللهی معتقد است، بر اساس موضوعاتی مانند ترافیک، آلودگی، بدگویی و..‌. سال‌هاست در رادیو و تلویزیون برنامه‌سازی می‌شود اما می‌توان از زاویه جدید به همین برنامه‌ها توجه و برنامه‌های جذابی تولید کرد‌. این روش تخصص نویسنده حرفه‌ای است و کسی که استعداد این کار را ندارد، نمی‌تواند در این کار موفق شود‌. از طرفی بازیگران و گویندگانی که در حوزه طنز فعالیت می‌کنند به اصطلاح باید دهان گرمی داشته باشند و موضوعات را چنان دلنشین و خوب بازگو کنند که شنونده را به خنده وادارند. این کار هم به تکنیک احتیاج دارد و هم فرد باید هنرمند باشد تا بتواند مردم را با خود همراه کند.

فاطمه عودباشی

رادیو و تلویزیون